Het wordt druk op de Noordpool
Nu het poolijs smelt, zet Rusland vol in op ontwikkeling van de zeeroute door het Arctisch gebied.
2019 wordt een druk jaar bij de Noordpool. Op de kop af 140 jaar nadat de Finse geoloog Adolf Erik baron Nordenskjold de Noordelijke Zeeroute ontdekte, zet Rusland vol in op de ontwikkeling van het Russische deel van het Arctisch gebied.
Eind december tekende de Russische president Poetin een wet die het Russische atoomagentschap Rosatom de controle geeft over verkeer en infrastructuur in het Russische deel van het Arctisch gebied. Daarmee wil Rusland de ontwikkeling van de regio, en van de Noordelijke Zeeroute, onder één paraplu brengen.
Klimaatverandering lijkt de economische exploitatie van het poolgebied ieder jaar een stapje dichterbij te brengen. Het zee-ijs wordt steeds dunner en smelt op sommige plaatsen in de zomer zelfs helemaal weg. De Russische meteorologische dienst Roshydromet mat in 2018 temperaturen die maar liefst vier graden hoger lagen dan in het voorgaande jaar, zowel bij Nova Zembla als bij Tsjoekotka in het uiterste noordoosten van Siberië.
Een nachtmerrie voor klimaatwetenschappers, maar voor Rusland creëert de nieuwe realiteit zeker ook kansen. Een daarvan is de doorvaart via de Noordelijke Zeeroute – van pakweg Moermansk tot de Beringstraat. Ten opzichte van de gangbare handelsroute, van west naar oost via het Suezkanaal, levert de noordelijke route een aanzienlijke tijdwinst op. In augustus voltooide het Deense Maersk de tocht als eerste met een containerschip. Bijkomend voordeel, zo benadrukt Rusland: de route kent geen lange wachttijden en is ‘piraatvrij’.
Nucleaire ijsbrekers
Moskou is al jaren bezig zijn economische en geopolitieke invloed in het poolgebied uit te breiden. In 2007 plantte een Russi- sche mini-onderzeeër een symbolische vlag op de Arctische zeebodem.
In 2017 maakte president Poetin de ontwikkeling van het Russische Arctisch gebied tot prioriteit, een project waarin Rosatom nu de hoofdrol heeft gekregen. Als enige ter wereld heeft het atoomagentschap een vloot van zeven nucleaire ijsbrekers die schepen escorteren door het zee-ijs. Momenteel zou Rosatom werken aan nieuwe modellen. Russische werven zouden vechten om de aanbestedingen, maar of en zo ja, wanneer – de kostbare schepen er echt komen, is onduidelijk.
De ijsbrekers, die volgens de Rosatomwebsite cruciaal zijn voor de „ware ontgin-
ning van het Hoge Noorden”, zijn in de toekomst misschien niet eens meer nodig. In 2017 voltooide de Russische lng-tanker Christophe de Margerie de tocht van het Jamalschiereiland naar China in ruim 18 dagen, zónder assistentie van ijsbrekers.
Geld verdienen aan de doorvaart, zoals Egypte doet in het Suezkanaal, lijkt vooralsnog een Russische toekomstdroom. Zeker gezien de vele onzekere factoren, zoals de temperatuurschommelingen die maken dat het zee-ijs in sommige jaren dikker zal zijn dan in andere, vertelt onderzoeker Arland Moe van het Noorse Fridtjof Nansen Institute per telefoon. Maar het idee achter de kostbare projecten die Rusland in de regio optuigt, is wel degelijk dat ze op termijn inkomsten opleveren. „Bij de doorvaart via de Noordelijke Zeeroute kunnen de Russische autoriteiten bepalen of schepen zich moeten laten escorteren door ijsbrekers. Voor de inzet van die ijsbrekers moeten natuurlijk flinke bedragen worden neergeteld.”
‘Revolutionaire projecten’
Dat Moskou zoveel geld investeert in ijsbrekers terwijl het ijs alleen maar dunner wordt, stuit in eigen land soms op onbegrip. „In Rusland wordt de vraag gesteld waarom de vloot zo drastisch uitgebreid wordt, terwijl de noodzaak voor ijsbrekers over tien jaar misschien veel minder is”, aldus Moe. Desalniettemin zal ijs ook de komende jaren een uitdaging blijven voor het verkeer, en daarmee blijft grootschalige passage van schepen de komende jaren zeer onzeker, zegt Moe. „Maar de Russische redenering is: als je de juiste condi- ties creëert, dan zal het verkeer vanzelf toenemen.” Transit is interessant, maar de Russische activiteit is vooral gericht op het transport van grondstoffen uit het noordelijke kustgebied, dat rijk is aan olie en gas. Sinds 2017 is op Jamal een lng-installatie operationeel waarvandaan vloeibaar aardgas wordt getransporteerd voor de wereldmarkt. „Dat is een zekere en snelle ontwikkeling waarvoor infrastructuur nodig is”, zegt Moe die de exploitatie van het Russische kustgebied ‘revolutionair’ noemt.
Belangen
Poetin ruikt kansen en benadrukt het belang van nationale veiligheid langs de langste landgrens ter wereld. Tijdens een forum in Archangelsk in 2017 sprak hij van „strategisch theater”, dat „militaire risico’s” met zich meebrengt waarover „dialoog gevoerd moet worden”.
En dus is Rosatom niet de enige instantie die activiteiten ontplooit. Ook inlichtingendienst FSB maakt kwartier. Eind december werd in Moermansk een kustwachtbasis geopend met spiksplinternieuwe pieren, hangars en een douanekantoor. „We zullen meer tijd doorbrengen in het poolgebied en op zee om de belangen van Rusland te beschermen”, zei Michaïl Karpenko, plaatsvervangend hoofd van de West-Arctische grensdivisie van de FSB. Of Rusland militaire plannen heeft in het gebied, is volgens Moe onduidelijk. Berichten over dreiging lijken vooral bedoeld ter afschrikking en als voer voor de staatsmedia.