Tuut-tuut-tuut, tomatenpuree
In het dorpshuis van Garrelsweer zie ik op het podium van de feestzaal het stuk Bevings. Actietheater over gasboringen en aardbevingen, over wanhopige buurtbewoners en cynische bestuurders. Gespeeld door de Groninger groep WAARK, onder regie van de Amsterdamse veteraan Annemarie Prins en geschreven door de Amsterdamse veteraan Gerardjan Rijnders. Zo’n vijfenveertig bezoekers zitten hier te kijken naar wat henzelf is overkomen. Het is vijftig jaar geleden dat de versufte Nederlandse toneelkunst een trap in het kruis kreeg en hier zie ik wat er toen dreigde. Protest voor eigen parochie, goedbedoeld: dit voelen jullie, Groningse mensen, en wij, Amsterdamse kunstenaars, staan achter jullie.
En het begon zo prachtig, met een even simpel als gouden idee. Twee regiestudenten gooiden wat tomaten naar de grote jongens van het ongenaakbare Nederlandse toneel en de Aktie Tomaat was een feit. En ook meteen afgelopen, want daarop volgden acties met weinig speelse rookbommen en was het ludieke karakter er snel af. Nu was het vormingstoneel en leerstukken wat de klok sloeg. Gelukkig won de tomaat. Het kwam goed met het Nederlandse theater. Heel goed. Dat veelgeroemde Britse toneel is door de bank genomen een stuk traditioneler en dat is in Parijs niet anders. Wat hier normaal is, is daar godvergeten experimenteel.
Vijftig jaar Aktie Tomaat, dat wordt in de Amsterdamse Stadsschouwburg gevierd met een bonte avond, die ‘Requiem voor een Tomaat’ heet. Het begint goed. Jonge theatermakers sproeien met tomatenketchup, oftewel: die Aktie Tomaat, dat weten we nu wel. En Urland, een andere groep van jonge types, zet via een archeologische expeditie over het podium de Aktie-Tomaat weg als zwaar antiek. Het pièce de resistance is de grootse re-enactment van een protestdiscussie. Hilarisch, maar nu weer wat hedendaagse ontregeling graag, bijvoorbeeld een speech van Laura van Dolron. Of van Paulien Cornelisse. Of van Naomi Velissariou. Helaas, die zijn er niet. De conferences zijn overgelaten aan lichtelijk verbeten oude rotten, die veel tijd nemen om hun he-le ver-haal uit te spin-nen.
Oké, dan kan de jongste generatie nú keihard toeslaan... maar dat doen ze niet. Ze zijn er wel, ze komen braaf met zijn allen het podium op, geregisseerd door tomaat-ervaringsdeskundige Gerardjan Rijnders. Wat moet dat met die strakke gezichten? Het is net een leger zombies. Eentje roept vertwijfeld „Lien! Lien!”. Lien, zo heette de vrouw die destijds de eerste tomaat gooide. Nou, Lien gaat ze niet helpen en ze heeft gelijk.
Altijd is het tijd voor verandering. Maar de nieuwe generatie Nederlandse toneelmakers moet zelf durven, zelf doen.
Misschien komt het nog.