De gemeente Smallingerland wilde uitbreiding van de gaswinning voorkomen, maar is teruggefloten door de Raad van State.

Het komt niet vaak voor, een ministerie dat een gemeente voor de rechter sleept. Maar rond de gaswinning in het Friese Smallingerland is dat precies wat er gebeurde. Waarom het ministerie dit belangrijk vindt: de kleine gasvelden dragen samen in belangrijke mate bij aan de gaswinning in Nederland.

En het ministerie procedeert niet voor niks. Want niet de gemeente, maar de minister is de baas over de gaswinning in Smallingerland, oordeelde de Raad van State woensdag in deze bijzondere zaak. Minister Eric Wiebes (Economische Zaken en Klimaat,

VVD) sleepte Smallingerland voor de hoogste bestuursrechter omdat de gemeente verdere gaswinning, tegen het landelijke beleid in, in het gebied wilde voorkomen.

In de zomer van 2018 veranderde Smallingerland het bestemmingsplan van het buitengebied om onderzoek naar nieuwe gasvelden tegen te gaan. „Omdat bij eerder onderzoek naar mogelijke nieuwe gasvelden schades optraden”, zegt wethouder Piet de Ruiter (FNP en GroenLinks). De gemeenteraad stemde vorig jaar unaniem in met het bestemmingsplan.

Dat wekte verbazing bij minister Wiebes, want die was niet over de plannen geïnformeerd. En dat moet volgens hem wel. De Raad van State gaf de minister daarin woensdag gelijk. „We hebben betrokken partijen geïnformeerd”, zegt De Ruiter. „Maar we wisten niet dat we de minister hierover moesten informeren.”

Landelijk beleid

Het ministerie had meer bezwaren. Zo zou de gemeente met de wijziging van het bestemmingsplan ingaan tegen het landelijke energiebeleid. De gemeente wil overstappen op meer duurzame energiebronnen en voorkomen dat binnen haar grenzen meer gas gewonnen zou worden. Ook daarin gaf de Raad van State de minister gelijk. De hoogste algemene bestuursrechter stelde bovendien dat „een bestemmingsplan uitsluitend betrekking mag hebben op de ruimtelijke ordening”. Een bestemmingsplan is dus geen middel om de gaswinning tegen te houden ten faveure van duurzame energie.

Al met al erkent de gemeente Smallingerland haar verlies, zegt wethouder De Ruiter. „We hebben een tik op de vingers gekregen.” Maar de boodschap van de gemeente blijft hetzelfde. „Er is volstrekt geen draagvlak in Friesland voor gaswinning”, zegt De Ruiter. „Nieuwe gasproductie in Friesland of opvoering ervan is strijdig met de boodschap van de energietransitie dat we van het gas af moeten.”

In Smallingerland liggen zo’n veertig boorputten, waarvan slechts een handvol in productie is. Tussen Leeuwarden en Drachten liggen verschillende kleine gasvelden op en naast elkaar. In totaal zijn er ongeveer 150 kleine gasvelden in Noord-Nederland, die qua grootte niet in verhouding staan tot het Groningengasveld. Toch leveren de kleine gasvelden ongeveer de helft van het Nederlandse aardgas, zegt een woordvoerder van het ministerie.

Nu het kabinet bekend heeft gemaakt dat het Groningengasveld naar verwachting in 2022 sluit, vrezen gemeenten met kleine gasvelden dat de gasproductie daar omhooggaat. Wiebes wees er vorige maand in de Tweede Kamer op dat het productievolume van de kleine gasvelden samen jaarlijks juist afneemt. Al kan het, erkende hij, dat bij bepaalde velden de gaswinning tijdelijk hoger is.

Sinds de problemen in Groningen vrezen ook burgers erbuiten voor schade aan huizen, bevingen en bodemdaling. Tot nog toe valt de schade mee. Volgens het ministerie komen per jaar zo’n 15 schademeldingen binnen van de kleine gasvelden, tegenover 26.000 meldingen sinds maart 2018 door het Groningengasveld.

De uitspraak van de Raad van State is niet verrassend, maar wel bijzonder, zegt hoogleraar bestuursrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen Herman Bröring: „Het is vrij uniek dat het Rijk in beroep gaat tegen een besluit van de gemeente.”

Dankzij deze uitspraak kan het Rijk een voorbeeld stellen aan andere gemeenten, zegt Bröring. „Gemeenten komen vaker in verzet.” Nu kan het ministerie zich beroepen op steun van de rechter. „Het is nu duidelijk wie waarover gaat en dat de gemeenten niet te veel in het vaarwater van het Rijk moeten komen.”

Toch is de strijd nog niet gestreden. Wordt er een nieuw gasveld gevonden, dan kan de gemeente de ontginning ervan aanvechten. En dan volgt weer een gang naar de Raad van State.