Waarschuwing: dit product maakt u dik
Wie een pakje sigaretten wil kopen moet tegenwoordig goed zoeken. Bij de meeste winkels liggen ze niet meer zichtbaar in de schappen maar moet je de caissière er om vragen. Over een paar maanden is het fabrikanten zelfs niet meer toegestaan een pakje van merkkleuren te voorzien. Voor het geval de prijs nog niet genoeg afschrikt (binnenkort 8 euro per pakje) worden straks de lugubere plaatjes van kankerpatiënten en alle verschillende gezondheidswaarschuwingen afgedrukt op een door de overheid voorgeschreven onaantrekkelijke kleur.
De strijd tegen tabak werpt zijn vruchten af. Het aantal rokers daalt al jaren en als die daling doorzet, rookt binnen een paar jaar minder dan één op de vijf volwassenen in Nederland. Nog steeds te veel, maar het gaat de goede richting uit.
Het tegenovergestelde zien we gebeuren bij overgewicht. Wat we minder zijn gaan roken, zijn we meer gaan vreten. De helft van Nederland heeft overgewicht en als we verder uitdijen heeft straks één op de vijf obesitas. Al dat extra gewicht leidt tot meer hersenbloedingen en hartfalen en infarcten en kanker. Er zijn inmiddels 1,2 miljoen mensen met suikerziekte in dit land en bij de meerderheid wordt dat vooral veroorzaakt door te veel eten en drinken.
Maar wandel door de supermarkt en je ziet er eigenlijk niets van terug. De zakken chips en snoep houden hun vrolijke kleurtjes. Er staat niet ‘dit product maakt u dik en ziek’ op blikjes cola. Op de verpakkingen ice tea staan geen plaatjes van mensen die bariatrische chirurgie ondergaan, of gereanimeerd worden, of scheef hangend in een rolstoel worden voortgeduwd. Zo nu en dan werd er een poging ondernomen om de consument richting minder kwaadaardig spul te duwen door middel van vinkjes en ‘ik kies bewust’-campagnes. Die krijgen nu een opvolger in het alleszins vriendelijk ogende Nutriscore-logo dat straks ergens klein onderaan de verpakking moet verschijnen.
En heus, ik begrijp ook dat er belangrijke verschillen bestaan tussen het effect van sigaretten en blikjes cola op de volksgezondheid. De link tussen roken en longkanker. Je kunt heus cola drinken, best veel ook en gezond blijven. Verder is longkanker nog steeds een doodvonnis. Ondanks de bakken geld die in het onderzoek zijn verdwenen, ligt de overleving op 20 procent. Met de complicaties van overgewicht valt daarentegen prima te leven. Vet kun je wegsnijden, magen kun je verkleinen, darmen kun je verkorten, bloed kan je verdunnen, cholesterol kan je verlagen. En dan zijn er nog dotters en stents voor dichtslibbende aderen, metformine en insuline voor te hoge bloedsuikers. En als iemand een hartstilstand krijgt is er steeds vaker een AED in de buurt of een gediplomeerd EHBO’ER die de overlevingskansen maximaliseert.
Niet alleen de gevolgen zijn complexer dan bij roken. Ook de oorzaak is niet zo eenvoudig te traceren naar één vorm van gedrag. De ‘vet is slecht’ of ‘suiker is slecht’ families vechten elkaar nog steeds de tent uit, terwijl ze waarschijnlijk beide gelijk hebben. De één hamert vooral op sporten. De volgende wijst op sluipsuikers, de ander op bewerkt voedsel, of ‘ultra-bewerkt’. En dan zijn er nog al die mensen die vinden dat we vooral een moestuin moeten beginnen en moeten koken tot we een ons wegen, en onze kinderen kookles moeten geven op school. Ieder houdt er zijn eigen hobby op na. Overgewicht is, zo is het adagium, ontzettend complex.
De tabaksindustrie hebben we succesvol van de poldertafels weggestuurd
Logo’s als Nutriscore voegen weer een nieuw niveau aan verwarring toe. Het maakt de communicatie over voedsel weer een stapje tegenstrijdiger. Gerookte zalm en olijfolie lijken ineens tamelijk ongezond, terwijl de diepvriespizza’s en -frieten helemaal niet zo slecht ogen. Er zijn, in tegenstelling tot wat men beweert, best veel partijen die belang hebben bij die complexiteit. Wat complex is, is immers moeilijk te reguleren. Een suikertax kun je best makkelijk van tafel vegen zolang we blijven doorcongresseren over het obesogene landschap, en de ingewikkelde multifactoriële problematiek die een multisectorale aanpak vergt.
Met de Nutriscore worden de contrasten in de supermarkt wel heel duidelijk. De tabaksindustrie hebben we met kop en staart van de poldertafels weggestuurd en letterlijk in het beklaagdenbankje gepositioneerd. Maar de belangrijkste en groeiende bedreiging van onze volksgezondheid krijgt hooguit met een fleurig logootje te maken.