‘We want Bouta!’ gillen zijn aanhangers
President Bouterse werd bij aankomst in Suriname als held ontvangen. Over zijn veroordeling liet hij weinig los.
‘Mi lob’ unu! Ik hou van jullie!” Volledig in het zwart gekleed spreekt de Surinaamse president Desi Bouterse (74) zondagochtend rond vier uur lokale tijd zijn juichende aanhangers toe. Hij staat op een geïmproviseerd podium bij het populaire ontspanningsoord Colakreek, twee kilometer van de luchthaven waar hij vlak daarvoor is geland na een staatsbezoek aan China. Om hem heen partijbonzen van zijn politieke partij NDP en uitbundige aanhangers die hem willen aanraken.
Bouterse omhelst mensen en spreekt het publiek, dat gehuld is in de partijkleuren, in het Sranantongo toe. Dat hier een president staat die twee dagen eerder door de Krijgsraad tot twintig jaar celstraf veroordeeld is wegens zijn betrokkenheid bij de Decembermoorden uit 1982, valt uit niets op te maken. Volgens de rechtbank besloot Bouterse, die in 1982 bevelhebber van het leger was, vijftien politieke tegenstanders te „elimineren”, met als doel „de macht te behouden”. Op zijn aanhangers lijkt het vonnis weinig indruk te maken.
Bij zijn aankomst wordt Bouterse als een held ontvangen. En zoals vaker tijdens massabijeenkomsten gedraagt hij zich als een popster. „Ze willen mij en de NDP politiek uitschakelen en dat heeft allemaal te maken met de verkiezingen van volgend jaar 25 mei, die wij gaan winnen”, houdt Bouterse zijn aanhangers voor.
‘Ze’, dat zijn de politieke tegenstanders, maar ook Nederland, dat volgens de NDP overal achter zit. Dat premier Mark Rutte vrijdag al met een verklaring kwam – terwijl de Krijgsraad in Paramaribo nog bezig was het vonnis voor te lezen – is volgens de NDP een teken dat de voormalige kolonisator nog altijd de touwtjes in handen heeft in Suriname.
‘Kijk naar Nederland’
„Bouterse is de enige echte revolutionaire leider die we hier in Suriname sinds de slavernij hebben gehad”, zegt een man die in het publiek staat met een NDP-vlag in zijn handen. „Voor mij hoeft een leider geen schone vingers te hebben, dat is een illusie. Kijk naar Nederland, een land dat nog vaak ons referentiekader is. Mensen als admiraal De Ruyter, Piet Hein, Karel de Grote, dat zijn hun helden maar het waren allemaal viezeriken.”
Samen met een paar duizend andere aanhangers is de man uren eerder met door de NDP ingezette bussen vanaf Paramaribo naar de luchthaven gereden om Bouterse te onthalen. „We want Bouta!” gillen de mensen. Er wordt muziek gemaakt, mensen zwaaien met vlaggen, en zijn gehuld in traditionele kleding, ‘One Love’ van Bob Marley klinkt.
Wanneer Bouterse en zijn delegatie tegen half twee landen, verplaatst het spektakel zich naar Colakreek. De drukte rondom de luchthaven is enorm, de landing van een lijnvlucht uit Brazilië rond hetzelfde tijdstip wordt met twee uur uitgesteld.
„Dat de mensen de tijd hebben genomen om op dit vroege tijdstip de ontbering te trotseren om mij op te halen, doet me wat. Ik denk niet dat een andere politieke partij dat voor elkaar krijgt”, zegt Bouterse later. Hij gaat uitgebreid in op zijn staatsbezoek aan China: de successen die daar zijn behaald, de nieuwe leningen die zijn afgesloten. „Daar draait alles om business en ze vragen zich daar echt af waar wij ons hier druk over maken.”
Over zijn veroordeling laat hij weinig los. „Het is een tik-tak politiek spelletje. Je moet weten hoe je het spel mee speelt, in de plooi blijven en de wet en regels in de gaten houden. Maar we komen nog met een gepast antwoord. We weten al wie er nu hard ‘hoera’ roepen [...]. Alles draait om de verkiezingen.”
Spoedbijeenkomst
Eerder verklaarde Ramon Abrahams, de machtige vicevoorzitter van de NDP, al dat de veroordeling van Bouterse een „a-nationale” daad is – in het patriottische Suriname een zware aantijging – en dat niet geaccepteerd kan worden dat „mensen zijn gekomen om de integriteit van de president en de NDP aan te tasten”. „Laat ons niet dwingen dingen te doen die we niet willen doen”, zei Abrahams vrijdagavond dreigend.
Zondagavond stond een beraad gepland tussen Bouterse en zijn adviseurs. Bouterse liet zijn aanhangers weten dat vervolgstappen zouden worden besproken, waarna duidelijk moet worden wat er de komende tijd gaat gebeuren. Volgende week worden de Decembermoorden herdacht.
In Suriname is de zittende president veroordeeld tot twintig jaar cel, maar hij loopt voorlopig nog vrij rond. Zeven vragen over hoe nu verder.
1 Is er kans dat Bouterse wordt opgepakt?
Niet nu. Er kan binnen veertien dagen hoger beroep worden aangetekend. Bouterses advocaat, Irvin Kanhai, heeft aangekondigd dat te doen. En Bouterse bevestigde dat na terugkeer uit China. De Krijgsraad heeft bovendien geen gevangenneming gelast. Vicepresident Ashwin Adhin zei vrijdagavond op een inderhaast belegde bijeenkomst van Bouterses partij NDP: „Het verdere proces kan één jaar of misschien wel tien jaar duren. Wat ons betreft zal het vonnis nooit rechtskracht hebben. We hebben genoeg rechtsmiddelen om binnen de rechtsstaat te handelen.”
2 Hoe reageert zijn partij?
Direct na het vonnis reageerde NDPondervoorzitter Ramon Abrahams nog bijna timide. De veroordeling was „als een behoorlijke klap overgekomen” en op zaken rond het functioneren van de president wilde hij „niet vooruitlopen”. Enkele uren later, na de vrijdagavond belegde NDPkadervergadering, noemde Abrahams het vonnis een „a-nationale daad” en een „regelrechte politieke aanval”. Het is volgens hem niet te accepteren „dat mensen zijn gekomen aan de integriteit van de president en de NDP”. Dreigend voegde hij eraan toe: „Laat men ons niet dwingen dingen te doen die wij niet willen doen.”
3 Kan Bouterse president blijven?
Volgens de Surinaamse jurist Gerold Sewcharan, voorzitter van de Stichting ter Versteviging van de Democratie van Suriname, is „de staatsrechtelijke legitimiteit van de invulling van het presidentschap door Bouterse door dit vonnis met ingang van heden volledig en direct komen weg te vallen”. Hij wijst op nieuwssite Starnieuws op grondwetsartikel 92. Hierin staat dat personen die president willen worden geen handelingen verricht mogen hebben die strijdig zijn met de grondwet. Bouterse handelde volgens Sewcharan in strijd met grondwetsartikel 14, dat het recht op leven beschermt.
De advocaat meent zelfs dat het
Surinaamse parlement moet overgaan tot afzetting van de president als hij niet zelf opstapt. Dit ongeacht het feit dat nog hoger beroep mogelijk is. De argumenten van Sewcharan werden al in 2010 gebruikt (door onder meer de Surinaamse mensenrechtenorganisatie OGV) toen Bouterse door het parlement tot president werd gekozen. Suriname heeft nog altijd geen Constitutioneel Hof (waarin de grondwet wel voorziet) dat besluiten grondwettelijk kan toetsen. Zeker de NDP zal zich ook nu niets van grondwettelijke argumenten aantrekken. De partij toont zich een gesloten front, in elk geval tegenover de buitenwereld.
Geen van de andere in het parlement vertegenwoordigde partijen reppen in hun reacties over ‘aftreden’ – met uitzondering van de kleine partij voor Democratie en Ontwikkeling in Eenheid (DOE). De grotere oppositiepartijen VHP en NPS (vóór 2010 in de regering) beperkten zich in hun schriftelijke reactie tot oproepen het vonnis te respecteren, en de rechtsstaat niet te verzwakken of te ondermijnen. Naar verluidt willen deze partijen geen triomfalisme laten doorklinken.
4 Wat is de rol van de publieke opinie, met de verkiezingen in mei 2020 in aantocht?
Dat de NDP meteen de aanhang begon te mobiliseren en opriep Bouterse bij terugkeer uit China op het vliegveld warm te onthalen, laat zien dat de publieke opinie erg belangrijk is. Ingewijden zeggen dat men zich in de NDP, die nu een nipte absolute meerderheid heeft, zorgen maakt over de verkiezingen.
Volgens een peiling uit april 2019, in Paramaribo door peilingbureau IDOS, staat de NDP op fors verlies ten opzichte van 2015. Saillant is de peiling in het dichtbevolkte district Wanica: 65 procent onderschreef daar de stelling dat president Bouterse „zelf het probleem is”. Vooral het wanbeleid, de verarming en corruptie leiden tot onvrede.
Het is echter de vraag of het vonnis daar veel aan verandert. De nervositeit bij de NDP zal in elk geval niet minder worden. Op sociale media wordt, veelal anoniem, flink uitgehaald naar de president, maar dat gebeurt al langer. Er circuleren ook spotprenten, zoals die welke inspeelt op het sentiment dat China te veel invloed krijgt in Suriname. Daarop zegt
Bouterse tegen de Chinese president Xi: „Als ik Suriname aan je geef, kan ik dan in China blijven?” Xi: „Eh… Dat is al van mij!”
5 Welke juridische mogelijkheden zijn er naast een hoger beroep?
Bouterses advocaat zei dat hij ook ‘verzet’ instelt tegen het vonnis. Dat kan bij een veroordeling van een persoon die nooit op een zitting verscheen, omdat deze dan onvoldoende is geïnformeerd. Volgens jurist Sewcharan moet Bouterse dan alsnog binnen twee maanden worden gedagvaard. Het lijkt er niet op dat dit veel zal uithalen. Vicepresident Adhin zei vrijdag dat amnestie en gratie pas aan de orde komen als hoger beroep niets oplevert.
6 Speelt de factor tijd een rol, met name met het oog op de verkiezingen van 2020?
De tijd werkt alleen in Bouterses voordeel als hij in 2020 voor vijf jaar tot president wordt herkozen. Ervan uitgaande dat het hoger beroep in die periode wordt afgehandeld, kan de president volgens grondwetsartikel 109 gratie verlenen – in dit geval aan zichzelf. Adder onder het gras: dit kan alleen „na het advies te hebben ingewonnen van de rechter die het vonnis heeft gewezen”. Maar er staat niet dat de president dit advies moet volgen.
Als Bouterse de verkiezingen verliest en zijn partij niet meer in de regering komt, moet een nieuwe regering niet alleen de miserabele economie op de rails krijgen, maar ook de heikele kwestie ‘wat te doen met Bouterse’ oplossen. En dan spelen de leeftijd (74) en de broze gezondheid van Bouterse, die zich meermalen in Cuba liet behandelen om niet nader genoemde redenen, nog een rol. Is hij tegen die tijd nog in leven?
7 Gaan andere landen in de regio iets doen?
President Bouterse benadrukte bij terugkeer in Suriname dat het „politieke spel binnen wet- en regelgeving” moet worden meegespeeld. Dat is belangrijk om geen veroordeling door bijvoorbeeld de OAS (Organisatie van Amerikaanse Staten) aan de broek te krijgen – of erger, sancties. Dit gebeurde bij Venezuela, maar daar waren frauduleuze verkiezingen. Bij Suriname ziet de OAS iets unieks: een zittende president die in eigen land voor moord is veroordeeld.