Talloze Chinese camera’s in Belgrado
Honderden camera’s hangen er sinds kort in hoofdstad Belgrado. Om criminelen en foutparkeerders op te sporen, zegt de overheid. Maar de camera’s hangen juist daar waar veel gedemonstreerd wordt.
Activisten voor digitale rechten in Servië proberen al maanden te achterhalen hoe hun overheid van plan is burgers in de gaten te houden. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en de Chinese telecomgigant Huawei maakten vorig jaar bekend dat Belgrado is uitverkoren als één van de ruim tweehonderd Safe Cities, steden waar met gezichtsherkenning en data-uitwisseling allerhande misdaden en overtredingen opgespoord zouden moeten worden. In januari werd de installatie van duizend camera’s op achthonderd plekken in de hoofdstad aangekondigd.
„Er zal geen relevante straat, ingang of steeg zijn waar camera’s geen zicht op hebben”, zei binnenlandminister Nebojsa Stefanovic. Over de exacte locaties, hoe en waarom de technologie gebruikt wordt, tast iedereen in het duister.
„Wij snappen dat de staat verantwoordelijk is voor de nationale veiligheid en die van burgers, en cameratoezicht er een rol in kan spelen”, zegt Bojan Perkov, van Share Foundation, een ngo die zich inzet voor privacy- en databescherming. „Maar het moet wel helder zijn onder welke voorwaarden en met welke waarborgen de overheid deze ingrijpende technologie inzet.”
Daar komt hij niet achter. Een WOB-beroep werd door het ministerie afgewezen. Huawei reageerde niet op een verzoek om meer transparantie. Wel verwijderde het van de site de informatie die over het project gepubliceerd was.
Maar het alziende oog van de facial recognition surveillance kan zelf niet helemaal onzichtbaar blijven. Op een woensdagochtend in juni struikelde een collega van Perkov er bijna over. Een hoekje van het centrale Plein van de Republiek was afgezet en mannen in gele hesjes haalden de camera’s uit kartonnen dozen met
Huawei-logo’s. Een donker bolletje met een wit kapje kijkt nu uit over winkelend en flanerend publiek – waaronder deze warme herfstdag veel Chinese toeristen. Perkov (31) bestelt op een terras, waarschijnlijk net buiten zicht, een cappuccino. „In de media zeggen politici dat het systeem veilig is en niet misbruikt kan worden, we krijgen daar geen enkel bewijs voor.”
Dramatische staat van dienst
De angst voor misbruik van de data die met de camera’s in Belgrado verzameld worden, heeft zowel met de aanbieder als de gebruiker van de gezichtsherkenningstechnologie te maken. Het Chinese Huawei is door de VS in de ban gedaan vanwege zorgen over het 5G-netwerk en het risico dat in andere landen verzamelde data of bedrijfsgeheimen worden doorgespeeld aan het Chinese regime: spionage dus. Gezichten van Serviërs scannen en analyseren kan bovendien de nauwkeurigheid van algoritmes verbeteren in het herkennen van witte mensen.
In Servië zelf leeft de vrees voor ‘de Chinezen’ nauwelijks. „Ik voel me veiliger door de camera’s”, zegt Verica Djordjevic (50). „Of ze uit China komen maakt mij niet uit.” Katarina Pavlovic (42) vindt het „geen prettig idee dat we overal met camera’s in de gaten worden gehouden. We hebben al onze privacy met deze dingen opgegeven”, zegt ze, terwijl ze lachend naar haar smartphone wijst. Pavlovic beseft dat Servië als buurland van de EU „op een plek ligt die aantrekkelijk is voor allerlei spelers met geopolitiek belang. Uiteindelijk doen overheden met de data wat wij ze ermee laten doen”.
Op de Balkan bereikte het vertrouwen in de EU na de afwijzing van Noord-Macedonië en Albanië, om onderhandelingen over toetreding te starten, een nieuw dieptepunt. China is tenminste bereid in de regio te investeren, vooral in de fysieke en digitale infrastructuur. Wegen, bruggen en mijnen worden aangelegd zonder ingewikkelde eisen over democratie en de rechtsstaat. Chinese delegaties lopen de deur
Er zal geen relevante straat, ingang of steeg zijn waar camera’s geen zicht op hebben Nebojsa Stefanovic Minister Servië
plat bij Servische politici en bedrijven. Zelfs de politie is welkom. Eind november trainden 180 speciaal agenten uit China met de Servische antiterrorisme-eenheid in een staalfabriek, Chinees eigendom, bij Belgrado. Eerder dit jaar waren er al Chinese agenten gesignaleerd, officieel om toeristen, die zonder visa naar Servië kunnen reizen, in hun eigen taal te helpen.
Jacob Mardell, een Britse journalist die een reis van 60.000 kilometer maakt langs de nieuwe Zijderoute door Azië en Europa – het Belt and Road Initiative – ondervond dat Servië het Europese land is waar regering én inwoners de Chinese investeringen het hartelijkst verwelkomen. „Andersom is het voor Chinese bedrijven een ideale plek te wennen aan de EU-richtlijnen die hier al grotendeels gevolgd worden.”
De afdeling bangmakerij
Activist Bojan Perkov is „niet van de afdeling bangmakerij over China”. Hij maakt zich veel meer zorgen over zijn overheid. „Servië heeft een vrij dramatische staat van dienst qua privacy.” Vijf jaar geleden lagen door een datalek de adressen en ID-nummers van 5 miljoen inwoners op straat. Een gezondheidsapp om afspraken met artsen te maken, bleek slecht beveiligd. En in 2011 kwam een opname naar buiten van een vrijend stelletje bij een hal in Belgrado. Gemaakt met een beveiligingscamera waar alleen agenten toegang toe hebben. „Niemand is ooit verantwoordelijk gehouden voor die incidenten.” In de aankondiging richtte het surveillanceprogramma zich vooral op nummerbordherkenning en het oplossen van auto-ongelukken. In het voorbeeld op zijn website schetste Huawei hoe een man die een Servisch kind had doodgereden dankzij „intelligente technologie” binnen drie dagen in China kon worden opgespoord.
De locatie waar de eerste camera’s zijn opgehangen, voedt de argwaan over de intenties van de regering. Op het opgebroken Plein van de Republiek rijden nauwelijks auto’s. Wat er wel elke week voorbijtrekt, is een stoet demonstranten
die roept om het aftreden van president Aleksandar Vucic. „Het systeem kan gebruikt worden om politieke tegenstanders en critici in de gaten te houden”, waarschuwde Rodoljub Sabic, voormalig toezichthouder, tegenover AP.
Jacob Madell ziet het programma als iets wat „de beste en de slechtste instincten van plaatselijke leiders naar boven haalt”. Als die corrupt zijn, versterkt het Chinese geld de corruptie. Als zij burgerlijke vrijheden proberen in te perken, kan de technologie een middel zijn.
Software ontbreekt
Het blijft onduidelijk wat de Servische regering kan, wil en doet met de technologie. Voorlopig helemaal niks, bezweert Slobodan Nedeljkovic, een agent die nu op Binnenlandse Zaken dé ITadviseur van de minister is. „We hebben nieuwe camera’s van Huawei aangeschaft”, zegt hij op het ministerie in het Paleis van Servië, een modernistische kolos met meubilair dat lijkt op het decor van een Koude Oorlogsfilm. „Maar de onderhandelingen over de functionaliteit van gezichtsherkenning moeten nog beginnen.”
Noodzaak van de technologie ziet hij vooral voor „het bestrijden van potentiële terroristen”, al is in Servië geen enkele aanslag gepleegd. Ook hoopt hij er internationaal gesignaleerde criminelen mee te vinden. Gezichten van „voortvluchtige moordenaars, verkrachters en pedofielen” worden in de database ingevoerd, niet die van burgers en demonstranten, zegt hij.
Ook committeerde Servië zich aan de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG of GDPR) van de EU. „We weten niet waarvoor China het materiaal gebruikt, maar dat zal hier niet gebeuren”, aldus Nedeljkovic. „Zodra het operationeel is, informeren we het publiek. Dat hoeven we niet te doen voor het systeem werkt.”
De ministeriële adviseur belooft dat Huawei geen toegang krijgt tot het systeem en de algoritmes die de Servische politie zal gebruiken. Een toezegging die Perkov en anderen die hun regering wantrouwen nauwelijks geruststelt.