Ruil Duitse EU-defensie en milieu uit
Als Merkels coalitie met de SPD sneuvelt is een ‘groot akkoord’ met de Groenen denkbaar, schrijft Wolfgang Münchau.
In aanloop naar de NAVO-top, die dinsdag in Londen begint, waren de Europeanen even verdeeld als altijd. De Franse president Emmanuel Macron verbrak de eenheid onder de Europese leiders met een brief aan Vladimir Poetin waarin hij de Russische president besprekingen over kruisraketten aanbood. Ook Macrons veto over toetredingsgesprekken van de EU met Noord-Macedonië en Albanië galmt nog na in de Europese hoofdsteden.
De Frans-Duitse relaties zijn hierdoor weer eens in een van hun crises beland. Tegelijkertijd is Frankrijk na de Brexit het enige EU-land dat zich serieus inzet voor internationale veiligheid. De dertien Franse militairen die vorige week bij een helikoptercrash in Mali omkwamen herinneren ons eraan dat we nog altijd in een wereld leven waarin Frankrijk soldaten stuurt en Duitsland cheques.
De problemen tussen Parijs en Berlijn zijn tot op zekere hoogte van voorbijgaande aard. Met Macron is Frankrijk een nieuw politiek tijdperk ingegaan, terwijl de Duitse bondskanselier Angela Merkel en haar grote coalitie op hun eind lopen. In het weekend koos de sociaal-democratische SPD, de kleinste coalitiepartner, twee uitgesproken linkse politici als gezamenlijke leiders. Door dat besluit zijn vervroegde verkiezingen waarschijnlijker geworden.
De SPD is de kolenpartij. Ze is ook tegen hogere defensie-uitgaven. In de slangenkuil van de grote-coalitiepolitiek heeft Merkel daarom de twee grote multilaterale doelen moeten opofferen waarmee ze dit decennium had ingestemd: de klimaatdoelstellingen van Parijs inzake de CO2-uitstoot en de NAVO-doelstelling van 2 procent van het bruto binnenlands product aan defensie-uitgaven in 2024.
Maar vorige week herhaalde ze nog haar steun aan dit NAVO-doel van 2 procent, zij het met uitstel tot 2030. Op dit moment is het echter uitgesloten dat dit zou worden afgesproken.
Dit gaat allemaal over de politiek van ná de grote coalitie. Het huidige regeerakkoord loopt tot 2021. Het wordt misschien gevolgd door een alliantie van de conservatieve CDU en CSU met de Groenen. Ook de Groenen zijn niet enthousiast over hogere defensie-uitgaven, maar zij zijn misschien over te halen tot een investering in een Europese defensiecapaciteit als op den duur daardoor de afhankelijkheid van de Verenigde Staten zou verminderen. Als CDU en CSU op hun beurt groen milieubeleid zouden accepteren, kunnen conservatief en groen Duitsland een allesomvattend akkoord sluiten.
De politicus die het hardst op een heroverweging van het Duitse defensiebeleid aandringt is Annegret Kramp-Karrenbauer, CDU-leider en minister van Defensie. Haar taal over de Europese defensie is anders dan die van Macron. Maar zoals is opgemerkt door Ulrike Franke, een Duitse defensie-expert, gaan deze twee leiders verrassend gelijk op in hun inhoudelijke voorstellen over de toekomst van de Europese defensie. Duitsland is sterker bij de NAVO betrokken dan Frankrijk. Maar zelfs de Fransen weten dat dit bondgenootschap nog altijd onmisbaar is.
Evenzeer is duidelijk dat de NAVO niet eeuwig de enige pijler van de Europese veiligheid kan blijven. De EU zal een grotere last moeten dragen. Kramp-Karrenbauer geeft blijk van inzicht door zich sterk te maken voor een zaak die in Duitsland voorlopig nog impopulair is. Een instrument voor verdere integratie is misschien het door Macron opgeworpen Europese interventie-initiatief, een forum waarin verschillende Europese landen een gezamenlijk militair optreden hopen te coördineren.
Veiligheid en klimaat zullen hoog op de prioriteitenlijst van de nieuwe Europese Commissie staan. Een van de grote projecten voor Ursula von der Leyen, de nieuwe commissievoorzitter, wordt de conferentie over de toekomst van Europa die volgend jaar van start zou moeten gaan. Het doel daarvan is aanbevelingen voor nieuw beleid en institutionele veranderingen te doen.
Een breed akkoord over klimaatverandering en veiligheid zou indirect ook betrekking hebben op de eurozone en haar instellingen. De Europese Centrale Bank staat onder druk om haar steunaankopen op groene obligaties te richten.
Zaki Laïdi, hoogleraar internationale betrekkingen in Parijs, stelde voor dat de EU haar zachte machtsinstrumenten, zoals het euro-, handelsen mededingingsbeleid, zou kunnen verharden. De inzet van bestaande instrumenten is vermoedelijk doeltreffender dan de vorming van nieuwe. Maar het probleem is dat de EU in het verleden de politieke wil miste om de instrumenten die ze heeft ook te gebruiken.
Een strategie om de eenheidsmunt als wapen in te zetten zou het een en ander vergen: ingrijpende wijzigingen in de bestuursstructuur van de eurozone, een eurozonebegroting en een onderliggende waarde die overal veilig is. Nu is er voor zulke maatregelen nog geen meerderheid, maar deze instrumenten worden misschien aanlokkelijker als het alternatief uit een verhoging van de conventionele defensie-uitgaven bestaat. Een toevallig bijproduct zou dan de oplossing van een aantal hardnekkige problemen van de eurozone kunnen zijn.
Ik ben mij er heel goed van bewust dat in de geschiedenis van de EU de hoop het de afgelopen twintig jaar heeft gewonnen van de ervaring. Er zijn tientallen manieren waarop dit brede akkoord wel eens zou kunnen uitblijven. En voor zover ik kan zien is er maar één die misschien zal werken. Die kans lijkt niet al te groot. Maar evenmin nul.
Financial Times,