Absurditeiten afgewisseld met verhalen van slachtoffers

Van: Jamie Bartlett en Georgia Catt voor BBC 10 afl. van 60 min.

‘Ik heb heel wat vreemde en duistere dingen gezien. Maar niets kan tippen aan het verhaal dat je nu te horen krijgt”, zegt presentator Jamie Bartlett in de eerste aflevering van The Missing Cryptoqueen. En dat zegt iets, want journalist Bartlett schrijft al jaren over de donkerste hoekjes van internet, van criminele hackers tot zelfmoordforums.

Voor de BBC maakte hij samen met producent Georgia Catt deze achtdelige podcast met als schitterend maar afwezig middelpunt de Bulgaarse ondernemer Ruja Ignatova. In 2014 lanceert deze ‘Doctor Ruja’ de cryptomunt OneCoin. ‘Crypto’ is op dat moment nog iets voor fijnproevers, maar OneCoin moet een munt voor de massa worden. Wereldwijd spreekt Ignatova, gehuld in dure zijden jurken, volle zalen toe. „Denk aan een kruising tussen Belle van Belle en het Beest en Steve Jobs”, zegt Bartlett.

Een wereld rond de munt

Ignatova groeit uit tot charismatisch leider van een beweging: ‘OneLife’. „We creëren een wereld rond deze munt!”, roept ze. De beweging groeit snel, maar hetzelfde geldt voor de scepsis van buitenaf. Want wat kún je eigenlijk met deze valuta? Anders dan andere cryptomunten blijft OneCoin afgesloten van het reguliere financiële systeem.

Toch investeren tussen 2014 en 2017 naar schatting ruim drie miljoen mensen, veelal uit armere landen, vermoedelijk meer dan 4 miljard euro. En dan, in oktober 2017, gaat Dr. Ruja in rook op. Werd de grond haar te heet onder de voeten? Minutieus laten Bartlett en Catt zien hoe Ignatova, die met haar Oxford-diploma zo betrouwbaar leek, een online zwendel van ongekende proporties regisseerde.

Bartlett en Catt vliegen de wereld over om Ignatova’s sporen na te trekken. In Roemenië glippen ze een merkwaardige, door OneLife georganiseerde missverkiezing binnen. In Amsterdam spreken ze een excentrieke, gouden pakken dragende marketeer die veel geld verdiende met het doorverkopen van OneCoin en pas laat zou hebben doorgehad dat het zaakje stonk.

De absurditeiten worden afgewisseld met verhalen van slachtoffers, zoals de Schotse Jen, die zich diep schuldig voelt voor het overtuigen van vrienden en familie om hun spaargeld in OneCoin te investeren. „We dachten echt dat het al onze levens zou veranderen.”

Fijn is dat Bartlett de ingewikkelde details begrijpelijk uitlegt. Zoals multi level marketing: een legale, maar omstreden methode waarbij verkopers nieuwe verkopers werven, die ook weer verkopers werven, enzovoorts. Soms wens je dat de makers nog wat dieper in dit soort schimmigheden zouden spitten. Maar dankzij de continue spanning en de hoge productiewaarde is The Missing Cryptoqueen een podcast van de buitencategorie.

OneCoin ontkent intussen alle aantijgingen, en waarom zouden ze ook anders? Zelfs nu Ruja Ignatova’s broer is gearresteerd door de FBI blijft OneCoin verhandeld worden. Daarmee stoppen, is onder ogen zien dat je je geld nooit meer terugkrijgt. Zo is The Missing Cryptoqueen een fascinerend inkijkje in massapsychologie. En of de makers Ruja vinden? Dat verklappen we niet; wel dat er na dit achtluik nog grote vragen zijn. De slotscène suggereert dat we op meer afleveringen mogen hopen.