Een koffer vol geheimen over olie, seks en omkoping
Rond Afrika’s meest begeerde olieveld speelde zich een dubieus spel af. In nieuwe, geheime documenten uit een in beslag genomen koffertje is te lezen hoe Shell probeerde reputatieschade te ontlopen.
De agenda van de Nigeriaanse consultant en bemiddelaar Emeka Obi is ramvol, deze 4 oktober 2010. Hij is al om half 7 ’s ochtends in een Londense taxi gestapt voor een afspraak met zijn belangrijkste contact, de bestuursvoorzitter van de Italiaanse oliemaatschappij Eni.
Obi is bezig met de deal van de eeuw: de verkoop van een gigantisch olieveld voor de Nigeriaanse kust, wat hem persoonlijk 200 miljoen dollar aan commissies gaat opleveren. Als alles goed gaat tenminste, want het is lastig. Obi’s opdrachtgever is de licht ontvlambare eigenaar van het olieveld, de Nigeriaanse oud-minister van olie Dan Etete, die besmet is vanwege een veroordeling voor witwassen. En op het veld ligt een claim van Shell, het Brits-Nederlandse oliebedrijf. En Shell, dat zegt iedereen, is de meest agressieve club van allemaal.
De onderhandelingen zitten in een cruciale fase, maar Obi krijgt steeds sms’jes die hem afleiden. Om 6.14 uur meldde ‘Raphaele blond vhhot club’ zich al, ze mist hem. Om 15.01 uur schrijft ‘El Milan’ „hey, my chocolate”. Om 15.33 uur komt ‘Beate’ op de lijn, ze wil hem „B-love” geven. Om 17.33 uur trommelt hij zelf alvast ‘Sara italian kinkos london’ op. „Ik wil haar niet bij het hotel”, schrijft hij aan zijn vaste chauffeur.
Tussendoor pingen sms’jes van zijn kompaan binnen, een Russische topdiplomaat die ook bemiddelt bij het olieveld. De baas van Eni gaat over drie dagen hoogstpersoonlijk op bezoek bij de president van Nigeria, schrijft de Rus. Vier minuten later, over Shell: „De Hollanders beweren dat ze zullen proberen hun top guy te overtuigen de cash voor die tijd op tafel te leggen.”
Het gaat snel nu, dat is duidelijk. Maar ze moeten Etete rustig houden, want die verandert steeds van gedachten. En ‘Raphaele blond vhhot club’ wil steeds antwoord van Obi. 23.05 uur: „Am on skype now”.
Dubbele moraal
De sms-conversaties komen, net als ordners vol persoonlijke aantekeningen, processtukken en boodschappenlijstjes, uit een koffertje dat Obi bewaarde bij een bevriende bankier in Genève. Het koffertje werd in 2016 bij toeval in beslag genomen in een ander onderzoek en mocht eind vorig jaar – na jaren procederen – geopend worden door opsporingsambtenaren in Zwitserland, Italië en Nederland.
NRC en de Zwitserse pers hebben de documenten uit het koffertje inmiddels ook in bezit. Die geven een nieuwe, gedetailleerde inkijk in het dubieuze spel dat tien jaar geleden werd gespeeld rond het meest begeerde olieveld van het Afrikaanse continent. En in de dubbele moraal van oliebedrijf Shell, dat alles op alles zette om het veld te kopen van de corrupte Etete – zonder dat de top van het oliebedrijf daar ooit op aangesproken zou kunnen worden.
Deze strategie leek in eerste instantie te gaan lukken. In 2011 kochten Eni en Shell voor 1,3 miljard dollar de rechten om OPL 245 te exploiteren. Het was een succes waar de door milieu- en mensenrechtenkwesties geplaagde Nigeriaanse tak van Shell naar snakte. Net als Obi en zijn Russische collega: zij zouden eindelijk de tientallen miljoenen die Etete hun had toegezegd, kunnen bijschrijven op hun Caribische bankrekeningen.
Maar in de jaren daarna werd duidelijk dat een groot deel van die 1,3 miljard is terechtgekomen bij Nigeriaanse politici en ambtenaren, onder wie vermoedelijk ook toenmalig president Goodluck Jonathan. Meer dan de helft van de som werd in contanten omgezet, die rondgingen in tassen en koffers, en miljoenen gingen naar de aanschaf van Amerikaanse privéjets en gepantserde auto’s. Het enorme bedrag maakt dit de grootste corruptiezaak in de Nederlandse geschiedenis.
De openbaar aanklagers in Italië en Nederland, die de inhoud van het koffertje recent aan het strafdossier hebben toegevoegd, vermoeden dat de documenten meer licht kunnen werpen op de betrokkenheid van Shell en Eni bij de corrupte oliedeal. Ze zijn al eerder op aanwijzingen gestuit dat de oliemaatschappijen voorzagen dat het geld van OPL 245 bij politici terecht zou komen.
Obi beschuldigt zijn baas van gestoord gedrag, Etete hem van hebzucht en cocaïnegebruik
Veilige afstand
In het koffertje zitten veel documenten die Obi, nu 48 jaar oud, verzamelde voor een rechtszaak die hij in 2012 voerde, toen hij de beloofde commissie dreigde mis te lopen. Uit lange overzichten van ontmoetingen en gesprekken wordt duidelijk hoe bepaalde Shell-mensen contact mogen zoeken met de veroordeelde Etete, terwijl hij ondertussen wordt afgeschermd van het hogere kader.
Zo zit er een vertrouwelijk stuk in de koffer, waarin Obi’s Russische kompaan een ontmoeting in een Parijs’ hotel beschrijft, uit 2009. Daar aanwezig: de eigenaar van het olieveld, „chief ” Etete, en twee mannen van Shell – oud-agenten van de Britse geheime dienst MI6. „Intussen kunnen we persoonlijk goed met elkaar overweg”, schreef één van de oud-agenten naderhand aan z’n Shell-baas. „Lunch, en heel veel gekoelde champagne. Eindelijk onderhandelen we een keer van man tot man.”
In datzelfde verslag licht de Rus de ongeschreven regels toe voor het hogere management van Shell. Het is „compleet verboden” voor Peter Voser, toen bestuursvoorzitter, om iemand te ontmoeten die veroordeeld is voor witwassen, legt hij uit. Daarvoor zijn bemiddelaars nodig, zoals hij en Obi, en lager Shell-personeel, zoals de MI6-mannen.
Uit het koffertje blijkt ook hoe besmet eigenaar Etete is. Het Chinese Addax, het Brits-Franse Perenco, het Russische Rosneft, het Chinese staatsoliebedrijf CNPC, allemaal hebben ze wel interesse in OPL 245. Maar ze deinzen terug „vanwege
Etetes reputatie”, vertelt de Rus. Zo wil Eni Etete beslist niet op het Milanese hoofdkantoor ontvangen, hoe graag die ook wil. Ze wijken uit naar een hotel.
Ook de reputatie van Shell zelf schrikt volgens de Rus af. Zodra het olieconcern lucht krijgt van interesse van concurrenten in het Nigeriaanse veld, wordt direct gedreigd met juridische stappen. Shell wil het veld per se zelf hebben, ondanks Etetes kwalijke geschiedenis.
Het oliebedrijf zegt in een reactie daarover: „We hebben soms brieven gestuurd naar andere geïnteresseerde partijen om onze legitieme belangen in het veld te beschermen.”
Goede dekmantel
De deal lijkt in de loop van 2010 de goede kant op te gaan, al beschuldigt Obi zijn baas van psychisch gestoord gedrag en Etete zijn tussenman van hebzucht en cocaïnegebruik.
In april 2011 sluiten Eni, Shell en Etete een contract, met een constructie waardoor de veroordeelde eigenaar uit zicht is. De olieconcerns betalen 1,3 miljard dollar aan de Nigeriaanse overheid, die het grootste deel doorsluist naar Etete. De contracten worden getekend op het kantoor van de minister van Justitie van Nigeria.
Voor Shell is de tweetrapsraket een goede dekmantel. In de jaren erna beweert het bedrijf dat dit een legitieme deal was met de Nigeriaanse overheid, en dat het niet precies wist wie de eigenaar van het veld was. Tot opsporingsdienst FIOD bij een inval in 2016 e-mails van Shell in beslag neemt, die later uitlekken. Daarna moet het bedrijf toegeven dat het wist van de betrokkenheid van Etete.
Shell zegt daar zelf nu over in een reactie: „We hebben jarenlang geprobeerd te doorgronden wat de eigenaarsstructuur was van het bedrijf dat het olieveld zei te bezitten. Ook hebben we de precieze rol van de heer Etete daarbij onderzocht. Gaandeweg werd ons zijn betrokkenheid duidelijk. Opeenvolgende Nigeriaanse regeringen moedigden Shell daarbij aan om met Etete in contact te treden. Uiteindelijk was de enige manier om uit de impasse te komen een uitonderhandelde schikking met Etete, of we het nou leuk vonden of niet.”
Maar die schikking met Etete is door alle ophef en de daarop volgende justitiële onderzoeken totaal mislukt. Nigeria wil niet dat Shell en Eni hun rechten nog uitwinnen en claimt in plaats daarvan 1,1 miljard dollar van de olieconcerns. De voormalig MI6-agenten die met Etete gekoelde champagne dronken, zijn als verdachten aangemerkt in Italië, net als diverse Shellen Eni-managers, eigenaar Etete en de Russische bemiddelaar. De Nigeriaanse minister van Justitie is door Interpol opgepakt en de Italiaanse aanklager Fabio de Pasquale houdt de vaart in de lopende rechtszaak in Milaan. Vlak voor de jaarwisseling voegde hij nog nieuwe documenten toe aan het strafdossier, waaruit valt op te maken dat een softwarebedrijf van de hoogste manager van Shell in Nigeria in die tijd miljoenen van Dan Etete zou hebben ontvangen.
Met Obi loopt het ook niet goed af, ook al roept ‘Mummy UK 2’ hem regelmatig per sms op flink te bidden voor voorspoed en wonderen. Hij wordt in 2018 in Milaan veroordeeld tot vier jaar celstraf. De commissie van 110 miljoen dollar die hij na lang procederen voor zijn bemiddeling heeft ontvangen, is bevroren in Zwitserland.
En het intensieve contact met ‘Raphaele blond vhhot club’ die hem zo miste, loopt ook op niets uit. Het laatste wat zij hem stuurt is op Kerstavond 2010, kort voor het sluiten van de deal: „I wish u a wonderful christmas. hope u spend it with loving people. x”.
Hij antwoordt haar vlak na middernacht. „I’m all alone.”
Nigeria wil niet dat Shell en Eni hun rechten nog uitwinnen en claimt nu 1,1 miljard dollar van hen