15 landen, 24 makers, één film

Geïnspireerd door de guerrillafilmtactieken van hun docent Werner Herzog, werken 24 filmmakers uit de hele wereld samen aan een coronaproject. Een film rond voicemailberichten.

‘Ken je het verhaal van de windtelefoon?” Ik spreek via videoplatform Zoom met filmmakers Tanya Marar in Amman, Jordanië, en Marta Pulk in Tallinn, Estland. Je zou de onzichtbare bits en bytes die door de ether razen om onze verbinding tot stand te brengen, kunnen vergelijken met de telefooncel in de achtertuin van de Japanse tuinarchitect Itaru Sasaki. Na de tsunami van 2011 werd die een pelgrimsoord voor overlevenden die berichten wilden achterlaten voor hun overleden geliefden en familieleden. De wind zou hun berichten naar het dodenrijk dragen.

Radioprogramma This American Life maakte er de podcastaflevering ‘One Last Thing Before I Go’ over, en filmmaker Nobuhiro Suwa liet zich door de getuigenissen inspireren voor de speelfilm Voices in the Wind . En nu is er Tell Me: A Portrait of Humanity in Isolation, een filmproject rondom voicemailberichten die mensen de afgelopen maanden tijdens de coronalockdown achterlieten op antwoordapparaten in 15 landen. Honderden berichten over eenzaamheid en alledaagsheid. En de lijnen blijven open.

Marar en Pulk zitten midden in de productie van de film die ze bij deze berichten maken. Ze leerden elkaar twee jaar geleden kennen tijdens een workshop van filmmaker Werner Herzog in het Amazonegebied in Peru. Het was voor het eerst dat Herzog terugkeerde naar het toneel van Aguirre, der Zorn Gottes (1972) en Fitzcarraldo (1982). De geest van Herzog, zijn guerrillafilmtactieken en het zoeken naar ultieme creatieve vrijheid onder beperkingen, inspireerden hen tot een uniek project.

Marar: „Het begon met een Skypegesprek twee maanden geleden, de eerste keer dat de groep van 24 mensen weer samen was. Daar kwam deze krankzinnige collaboratie uit voort. Het idee om wereldwijd digitale ‘windtelefoons’ te installeren, getuigenissen te verzamelen en daar samen een film van te maken. 15 landen, 24 makers, één film.” Pulk: „Als documentairemaker ben je gewend om de verhalen van anderen te gebruiken om je eigen vragen te beantwoorden. Maar nu kunnen we niet naar buiten om anderen te ontmoeten.”

Tijdscapsule

De groep formuleerde van meet af aan een aantal regels: het moest echt een gezamenlijk project worden, geen omnibusfilm. De verhalen moesten zowel persoonlijk als universeel zijn. Geen dagboeken, maar ook weer geen journalistieke reportages. Dat betekende eindeloos online filosoferen over wat eigenlijk privéen openbare ruimtes zijn, maar ook over hoe je leegte en eenzaamheid in beeld brengt. Beelden van lege straten, close-ups van alledaagse voorwerpen, en van buiten naar binnen gefilmde huiselijke taferelen begonnen vorm te krijgen. Anderen experimenteerden met home movies, found footage of animaties.

Pulk: „Tell Me is nu al een unieke tijdscapsule. Zelfs als de wereld de komende jaren nog meerdere lockdowns gaat meemaken, dan zal het nooit meer hetzelfde zijn. Dit is de eerste keer dat we gemeenschappelijk onze vrijheid opgaven voor de veiligheid van anderen. Dat mensen wereldwijd een vorm van isolatie meemaken.”

Dat isolatie overal een andere verschijningsvorm heeft, ontdekten ze al snel. Pulk kan in Tallinn naar buiten om te filmen, maar een bevriende cameraman in Istanbul werd naar huis gestuurd toen hij aan het draaien was. Dus hoe film je onder die omstandigheden? Clandestien, met het risico om opgepakt te worden?

Marar vertelt dat er in Amman inmiddels een avondklok is ingesteld. Dat ze een vergunning nodig heeft om auto te mogen rijden. En dan nog een om te mogen filmen. Maar ze realiseerde zich ook dat er in Jordanië altijd beperkingen zijn, ook zonder corona. Maakt dat dat je makkelijker went aan de lockdown? Eigenlijk niet. Marar: „Iets wat hier in Jordanië nog speelt, is dat we een enorme populatie Syrische vluchtelingen hebben, opgesloten in kampen. Die zitten in een dubbele lockdown. Dat is iets waar je wat mee moet. Dan raak je aan de politieke kant van de zaak.”

Anonieme getuigenissen

Niet elk land, elke cultuur laat met hetzelfde gemak gesproken berichten achter. In Argentinië hebben spraakberichten de tekstberichten bijna helemaal vervangen. In landen waar meer argwaan is, bijvoorbeeld omdat er meer overheidssurveillance is, en internet en telefoon gemonitord worden, zijn mensen voorzichtiger. Marar: „In Jordanië hebben we een nep-vrijheid van meningsuiting.

Dat merk je aan dat mensen positiever proberen te klinken dan ze eigenlijk zijn, alsof ze zichzelf moeten overtuigen. De rol van religie is ook opmerkelijk, heb je vertrouwen in god of in de wetenschap?”

Pulk voegt toe: „De rauwheid van al de emoties is immens aangrijpend. We hebben schrijnende verhalen gehoord. Liefdesrelaties die stuklopen. Mensen die ten einde raad zijn. Alle berichten zijn anoniem. We zijn geen telefonische hulpdienst die terug kan praten of zelfs ingrijpen. Maar dat levert zoals je kunt begrijpen in ons geval ook morele dilemma’s op.”

Het meest opmerkelijke was echter dit: „Iedereen begint met de gedachte dat-ie nu eindelijk eens z’n kast kan opruimen. Of iets nieuws leren. Bijna niemand heeft het gedaan.”

Hoe de film ooit in première zal gaan, weten ze nog niet. Wereldwijd, simultaan, op talloze kleine schermen, of toch ooit eens op een festival? Pulk: „Het concept van die voicemails was erop gericht om een moment van stilte te creëren waarin al die boodschappen gehoord konden worden. Op een of andere manier droom je dan toch van de grote schermen en stilte van de bioscoop. Bovendien mis ik die gemeenschappelijke ervaring enorm.”

In sommige landen laten bewoners niet snel voicemails achter

De telefoonnummers waarop je een voicemailbericht kunt achterlaten zijn te vinden op tellmefilm.com