Hier tintelen de gevels als oude arbeiderspaleizen

Hoewel de sociale woningbouw in het slop zit, zowel kwantitatief als kwalitatief, is mooie sociale woningbouw nog altijd mogelijk. Zo werd onlangs in de Persoonshaven in Rotterdam-Feijenoord een voorbeeldig blok sociale woningen met 26 beneden-bovenwoningen opgeleverd, ontworpen door Hans van der Heijen.

heeft iets wat in de naburige blokken uit de jaren tachtig juist ontbreekt: mooie, zorgvuldig ontworpen details die bijvoorbeeld ook de arbeiderspaleizen van de Amsterdamse-Schoolarchitecten als De Klerk van een eeuw geleden tot een feest maken. Zo zijn de gevels niet bekleed met één soort goedkope bakstenen, maar met drie verschillende soorten, waaronder sprankelende paarsrode klinkers. huis mag bouwen op een betaalbare kavel, zo voorspelde hij in 2012.

Maar van deze voorspelling is juist niets terechtgekomen, zo kan nu worden vastgesteld. Nog altijd is eigenbouw een marginaal verschijnsel, in Nederland goed voor slechts zo’n zeven procent van het jaarlijkse totale aantal nieuwbouwwoningen. Bovendien ligt het Wilde Wonen buiten bereik van de meerderheid van het immense leger zpp’ers en flexwerkers dat Nederland inmiddels op de been heeft gebracht. Velen van hen zijn namelijk geen ondernemers maar matig of slecht betaalde dagloners. En net als de arbeiders in de tweede helft van de negentiende eeuw, toen de eerste woningbouwverenigingen werden opgericht omdat de markt ook toen al niet voorzag in betaalbare woningen, zijn de 21ste-eeuwse dagloners nu voor huisvesting vooral aangewezen op sociale-huurwoningen, zeker nu ze de eerste slachtoffers zijn van de grote economische neergang die volgt op de corona-crisis. In grote steden als Amsterdam, moeten ze daar nu een jaar of twaalf op wachten.

Jonge talenten

De teloorgang van de sociale woningbouw is niet alleen een van de oorzaken van de ‘woningnoodramp’ die Nederland teistert, maar heeft ook gevolgen voor de Nederlandse architectuur. Van oudsher zagen de woningbouwverenigingen het immers als hun taak om hun leden niet alleen een goede woning te verhuren, maar ook ‘cultureel te verheffen’. Daarom trokken ze vaak de beste en bekendste architecten aan om woningblokken te ontwerpen. Van H.P. Berlage tot Herman Hertzberger en van K.P.C. de Bazel tot Aldo van Eyck – vrijwel alle grote namen van de Nederlandse 20ste-eeuwse architectuur hebben sociale-huurwoningen gebouwd. Ook deinsden veel corporaties er niet voor terug om jonge, vernieuwende architecten een kans te geven. Zo mocht de Amsterdamse-Schoolarchitect Michel de Klerk al op 29-jarige leeftijd het wereldberoemde Het Schip bouwen, een knotsgek arbeiderspaleis uit 1920 in de Spaarndammerbuurt in Amsterdam.

Ook Superdutch-architecten en hun generatiegenoten hadden aan het eind van de twintigste eeuw veel te danken aan de

Van de betonnen waterspuwers en huisnummers zijn ornamenten gemaakt en de stalen leuningen voor de ramen en op de borstweringen zijn elegante bogen van platstaal.

Met de compositie van de gevels sluit van Van der Heijden aan op de blokken die omstreeks 1900 in Feijenoord zijn gebouwd. Aan de voorzijde heeft het blok met zijn terughoudend vormgegeven driedeling een klassieke opbouw. Iets vooruitspringende bouwdelen als de erkerachtige raamomlijstingen en de terugliggende ramen zelf laten de gevel tintelen als je langs het blok aan de Persoonshaven loopt. *#4 sociale woningbouw. Een van de eerste gebouwen waarmee bijvoorbeeld MVRDV in korte tijd wereldberoemd werd, was een woonzorgcomplex (WoZoCo) in Amsterdam Nieuw-West uit 1997 dat met zijn enorme uitkragende bakken nauwelijks minder spectaculair is dan Het Schip. Zelfs Rem Koolhaas, nog altijd Nederlands beroemdste architect, werd van zijn reputatie van ‘papieren architect’ verlost toen zijn bureau OMA veertig jaar geleden het IJplein mocht ontwerpen, een woonwijk in Amsterdam-Noord die oorspronkelijk volledig uit sociale-huurwoningen bestond.

Met de geleidelijke kneveling van de woningbouwverenigingen, die in 1995 begon met hun verzelfstandiging, is de typisch Nederlandse traditie van mooie, bijzondere of experimentele sociale woningbouw in het slop geraakt. Steeds zeldzamer wordt nieuwe excellente sociale architectuur als het door Hans van der Heijden ontworpen woningblok in de Persoonshaven in Rotterdam (zie inzet). En jonge, beginnende architecten hoeven, anders dan hun succesrijke voorgangers van de Superdutch-generatie, nu niet meer te rekenen op opdrachten van woningbouwverenigingen waarmee ze kunnen doorbreken.

Daar komt bij dat de vernieuwende en stimulerende rol die de woningbouwverenigingen speelden in de 20ste-eeuwse Nederlandse architectuur niet is overgenomen door de projectontwikkelaars die nu al een kwarteeuw lang de bulk van de Nederlandse woningen bouwen. Op een enkele uitzondering als ERA Contour na kiezen commerciële bouwers onder druk van de markt voor de veilige weg van woningen in de jaren-dertigstijl of een andere gemakzuchtige retrostijl.

Zo zijn in het Nederland niet alleen woningzoekende zzp’ers maar ook jonge Nederlandse architecten hard toe aan een renaissance van de sociale woningbouw. De coronacrisis biedt een mooie gelegenheid om die in gang te zetten. Want nu het kabinet Rutte III de crisis met tientallen miljarden euro’s steun aan het bedrijfsleven te lijf gaat en zich geen enkele zorg meer maakt over het oplopende begrotingstekort, kan, om te beginnen, de belasting op het verhuren van woningen gemakkelijk worden geschrapt.

DONDERDAG 28 MEI 2020