Waren we maar een beetje minder mens

In een nabije toekomst, in een niet nader genoemd Latijns-Amerikaans land, vlakbij het gehucht Koraalboom, ontspringt een rivier, ‘die steeds van vorm verandert’. Het ontstaan van de nieuwe rivier lijkt een reactie van de aarde zelf. Spreekt de zieltogende aarde terug?

De bewoners van het dorpje, die naderbij gehaald worden in de nieuwe roman van filosofe, songwriter en schrijver Eva Meijer (1980) hebben beslist geen eenduidig antwoord klaar op deze vraag. Een aankomend kunststudente, een agent, een burgemeester, een onderzoeker aan de universiteit, ze verhouden zich tot dit nieuwe verschijnsel en wat het te betekenen heeft, zoals mensen dat doen: zoekend, weifelend en een beetje ongelovig.

Een Britse journaliste arriveert om voor The Guardian een reeks artikelen te schrijven over de rivier. In haar woorden verenigt deze alle urgente problemen van nu. ‘[…] klimaatverandering, de nasleep van een corrupt regime, het verlies van mythes en oude verhalen, de eindigheid van wetenschappelijke oplossingen […].’ Meijer maakt van niemand helden of misdadigers. Journalist Janet Stone is vooral gekomen om haar ambitie te verzilveren, niet zozeer om de wereld te behoeden voor een klimaatcatastrofe. Meijers scherpe oog zoomt in op de natuur, de dieren en de planten en op de helaasheid van de menselijkheid van haar personages.

Dit laatste geeft het boek een droeve grondtoon. Droef omdat Meijer lijkt te suggereren: waren we maar een beetje minder mens en niet zo afgeleid door onze verslavingsgevoeligheid, onze luiheid, zelfingenomenheid, hebzucht en rouw. Dan zouden we wellicht niet met zulke gebakken peren zitten. De gebakken peren kunnen het menselijk lijden voorstellen, en ook de toegebrachte schade aan de aarde.

Je zou kunnen stellen dat er vervolgens een dubbeling plaatsvindt. Waar de komst van de rivier de allesomvattende plot is – de verschijning dient begrepen te worden – wordt er op menselijk niveau ook een plot in gang gezet door het sterven, de verdwijning van een mensenleven, die opgelost en begrepen dient te worden. Sojaboer Hugo Frys wordt naakt aan een touw in zijn woonkamer gevonden. Dit verbindt een aantal dorpsbewoners op urgentere wijze. De sojaboer schreef ook poëzie, en Maia, die naar de kunstacademie wil, wordt tegen wil en dank een tolk van deze geschriften.

Mooi ambigu is de lijn van burgemeester Beatriz. Probeert zij helderheid te bewerkstelligen, hangt zij juist duisterder en chaotischer krachten aan? Ongrijpbaar zweeft ze levensecht door haar scènes. Als het boek vordert en de mensen gaan handelen in dienst van de whodunit-plot treedt er helaas een plichtmatigheid op en een daaraan verwante eenduidigheid, die detoneert met de eerdere vrijheid en gevoeligheid. Die zich uit in zinnen als: ‘Zou hij dan toch iets met die moord te maken hebben?’

Met de plaatselijke bibliotheek, die ook in de intrige verstrikt raakt en die door bijna alle personages bezocht wordt, is iets mysterieus aan de hand. Maia schrijft in haar dagboek: ‘Zoals iedereen weet is een bibliotheek een universum. Minder mensen weten dat het universum ook een bibliotheek is, waarin verhalen gebeurtenissen uiteindelijk overschrijven.’

Meijer suggereert dat de mensen aan verhalen ten onder gaan. En hoewel deze gedachte opwindend te noemen is, is de uitwerking doffer dan Meijers eerdere werk. Alsof het boek, wellicht vanwege het wantrouwen voor het menszijn van de personages, niet in contact komt met het denken, hoe moet ik het zeggen, alsof het achter een matras blijft staan.