Nee, ik mag afscheid nemen

FAMILIETHERAPIE Verhoudingen in families komen door corona op scherp te staan. Therapeut Else-Marie van den Eerenbeemt: „Zie de situatie niet als een machtsstrijd.”

Op de parkeerplaats van een ziekenhuis in Breda staan drie zussen. Hun moeder ligt op de intensive care, er mag maar één iemand bij haar voordat ze sterft. Wie van de drie wordt dat dan? Daar komen ze niet uit, de discussie loopt uit de hand en zo staan drie normaal heel beschaafde mensen tegen elkaar te schreeuwen tussen de auto’s.

Famileverhoudingen, met name ouder-kindrelaties, komen door corona op scherp te staan, merkt familietherapeut Else-Marie van den Eerenbeemt (74). Sinds half maart wordt ze overstelpt met telefoontjes, ze belt dagelijks uren met cliënten. De problemen zijn uiteenlopend, maar hebben allemaal te maken met familierelaties die door corona onder spanning staan. Het zijn spontane, acute hulpvragen, niet haar geplande telefonische consulten. „Mensen weten niet hoe ze met bepaalde situaties moeten omgaan. Veel van de vragen zijn existentieel, hebben te maken met leven of dood. Het voelt als mijn plicht om mensen die zo radeloos zijn te helpen.”

Ze vertelt over een begrafenis waar maar tien mensen bij aanwezig mochten zijn; hoe kies je wie wel mag komen en wie niet? Ook werd ze gebeld door een man wiens vader stervende op de IC lag. Ze hadden jarenlang weinig contact met elkaar, hij nam het zijn vader kwalijk dat hij bij zijn moeder was weggegaan. Moest hij afscheid gaan nemen of niet?

Vanmorgen belde een vrouw dat haar broer bij haar had ingebroken om sieraden van hun overleden moeder te stelen. Hij was niet bij het afscheid geweest en vond dat hij recht had op spullen van haar. „Zo gek is het nu, mensen gaan ver, de verhalen van sommige cliënten zijn extreem.”

De acute consulten komen veelal van mensen die ze nog nooit eerder heeft gesproken. „Ze kennen mijn naam van mijn boeken, lezingen en media-optredens, en bellen in paniek op.” Naast familietherapie geeft Van den Eerenbeemt masterclasses ‘intergenerationele familiedynamiek’ aan verschillende opleidingen en nascholing aan huisartsen, notarissen en advocaten, ze doet onderzoek naar familieverhoudingen en is publicist.

Van den Eerenbeemt vertelt erover in de Amsterdamse binnentuin die ze deelt met haar buren. We zitten ieder aan het hoofd van een tafel van precies anderhalve meter lang, onder een kiwiboom en een druiventak. Haar man, Dick Schlüter, met wie ze samen wetenschappelijk onderzoek doet, serveert thee en koffie met handschoenen aan, de kopjes worden aangereikt op een zilveren dienblad. Ze zijn beiden boven de 70 en nemen de maatregelen serieus. Hij maakt er wel een grapje over: „Ik lijk de butler wel.”

Van den Eerenbeemt bladert door haar aantekeningen, een stapel roze vellen papier – bij elkaar alle familieproblemen van twee maanden corona. „Het ‘ik-tijdperk’ is door het virus verschoven naar een focus op ‘wij’. Volwassen kinderen dachten voor de lockdown, terwijl ze druk waren met werk, hun eigen gezin, vrienden en mooie reizen maken: de tijd met mijn ouders komt nog wel. Maar door de beelden op het journaal van mensen die in witte zakken van de IC worden afgevoerd, zijn ze bang geworden dat hun ouders aan het virus zullen sterven.” Dus leggen zij hun allerlei regels op. Dat hoort ze van vriendinnen en van cliënten, en ze merkt het zelf ook. „Toen mijn zonen erachter kwamen dat ik een taxi had genomen, hadden ze commentaar: hoe haalde ik het in mijn hoofd!”

Ook mensen die géén goede band hebben met hun ouders, hopen toch dat die 100 worden, zegt ze. „Dan is er nog lang de kans om te verzoenen. Want dát, verzoening met ouders, is uiteindelijk een diep menselijk verlangen.” Liefde kun je niet uitstellen, is een uitspraak die vaker terugkomt in haar werk en lezingen. „Nu is dat relevanter dan ooit. Mensen stellen zulke gesprekken uit omdat ze bang zijn voor hernieuwde afwijzing, bang om te kwetsen of gekwetst te worden. Corona bewijst dat je niet moet wachten.”

Bron van spanning

In families heeft iedereen zijn eigen waarheid, zegt ze. In tijden waarin er extra spanning en stress is, komt er meer druk te staan op sluimerende wrijving binnen het gezin. „Elk kind heeft een eigen beeld van zijn vader en moeder, en ook van de kansen die ze van hun ouders hebben gekregen.” Stonden ze achter je partnerkeuze? Was je vroeger de zondebok? Hebben ze je scheiding afgekeurd? „Die verborgen verstandhoudingen komen nu genadeloos naar boven.”

Als mogelijke oplossing probeert Van den Eerenbeemt in haar therapieën mensen actie te laten ondernemen. „Dat haalt iemand uit de slachtofferrol. Het feit dat je iets aan een situatie hebt kunnen doen, werkt bevrijdend.” Die actie kan van alles zijn. Zo was een cliënt gefrustreerd omdat zij niet naar de begrafenis van haar vader mocht en zijn stiefkinderen wel. „Via Zoom moest ze horen hoe zij op de

Het ‘ik-tijdperk’ is door het virus verschoven naar een focus op ‘wij’