– Jáhkán mii nagodat DOALLAT buot maid LOHPIDAT
Bargiidbellodat almmuhan sierra boazodoallopolitihkkaprográmma:
Bargiidbellodat lea gieskat almmuhan sierra boazodoallopolitihkkaprográmma, man ulbmil lea buoridit Norgga boazodoallopolitihka ja heivehit dán buorebut boazosámiide. Lávdegotti jođiheaddji Mariann Wollmann Magga jáhkká iežaset nagodit ollašuhttit lohpádusaid.
Ulbmil boazodoallopolitihkkaprográmmain, man Bargiidbellodat (Bb) almmuhii suoidnemánu 19. beaivvi, lea čájehit makkár mihtut sis leat boazodoallopolitihka ektui, movt Bargiidbellodagas leat jurddašan veahkehit Norgga boazosápmelaččaid, ja movt sii sáhttet veahkkin buoridit boazosápmelaččaid dili sihke priváhta ja bargooktavuođas, ekologalaččat, ekonomalaččat ja kultuvrralaččat.
Boazodoallu boahtteáigái
Bargiidbellodaga stuorradikkejoavku ásahii ođđajagimánus 2015:s lávdegotti mii galgá ráhkadit árvalusaid sierra boazodoallopolitihkalaš prográmmii Bb ovddas. Bargiidbellodat čállá sin boazodoallopolitihkkaprográmmii ahte sin mihttu lea veahkehit boazodoalu vai boahttevaš buolvvat besset bargat ealáhusain. Sii háliidit váldit vára boazodoalu kultuvrras, gielas, dábiin ja árbejuvvon rivttiin. Dat mielddisbuktá ahte sii háliidit deattuhit movt boazodoallu árbevirolaččat lea bearašealáhus. Sii háliidit maiddái sihkkarastit boazodoalu guovlluid, nu movt Boazodoallolága paragráfa 1 čuoččuha.
Stuorámus bellodat
Sámedikki ráđđelahttu Mariann Wollmann Magga jođiha dan lávdegotti, guhte dál lea almmuhan prográmma.
Son muitala ahte Bargiidbellodat lea Norgga stuorámus bellodat ja sus lea stuora jáhkku boazodoallupolitihkkaprográmma evttohussii.
– Mii leat Norgga stuorámus bellodat, ja mun duođaid jáhkán mii nagodit doalahit buot maid lohpidit. Dasa lassin galggašii min mielas boazodoallu leat dássálaga eará ealáhusaiguin Norggas, muitala Wollmann Magga.
Dehálaš ealáhus
Wollmann Magga mielas lea dárbu oažžut ođđasit boazodoallopolitihka mii lea heivehuvvon boazosámiide ja dán dihte son ja muhtin earát Sámedikkis ráhkadedje evttohusa man ovttas ovdanbukte Stuoradiggái 2015:s. Dál sii leat fárrolaga ráhkadan ođđa boazodoallopolitihkkaprográmma man son sávvá beassat bidjat johtui.
– Boazodoallu lea dehálaš ealáhus Norggas man mun balan nohkat fargga jus dál ii buorrán boazodoallopolitihkka. Min prográmma galgá bistit goit 2050 rádjái jus mii beassat dan álggahit, muitala Wollmann Magga.
Kultuvrralaš, ekologalaš ja ekonomalaš boazodoallu
Dálá boazosápmelaččat galggaše beassat sin dárbbuid čoavdit, nu ahte ii billis luonddu boahtte buolvvaide, vai sii maid besset čoavdit iežaset dárbbuid. Biergohattit galggaše buorránit ja olggosgolut galggaše unnut vai boazosápmelaččaide lea ekonomalaččat gánnáhahtti bargat ealáhusas. Ekonomalaš nanaguoddevašvuohta mielddisbuktá boazologuid mat leat heivehuvvon guovlluide gos boazodoallu ja ealut leat. Boazolohku ii galggaše váikkuhit orohaga guohtuma, guohtunkvalitehta dahje guovllu eará elliid.
Kultuvrralaččat galggaše seailluhit máhtu mii lea gullevaš duddjomii ja movt ávkkástallat olles bohcco, earet eará bierggu. Diet leat muhtin oasit dain áššiin maid Bargiidbellodat háliida ovddidit.
– Mu mielas boazodoallopolitihkka ferte ovdánit. Maŋemus go lei rievdadeapmi boazodoallopolitihkas lea 20 jagi áigi, ja dalle bidje boazologuid orohagaide, ja dan rájes lea dušše dán birra leamašan hupmu. Orru dego Norga lea bidjan lohki boazodoalopolitihkkii, ja mii háliidivččiimet loktet dán lohki, muitala Wollmann Magga.
Olu hástalusat
Bargiidbellodaga boazodoallopolitihkaprográmmas čállet máŋggaid áigeguovdilis hástalusaid birra. Sihke man divrras boazodoallu lea, man unnán ruđa penšunerejuvvon boazosápmelaš oažžu, movt sihkkarastit boazodoalloguovlluid ja movt nissonolbmot eai leat heivehuvvon boazodoallopolitihkkii buot áššiin. Daidda hástalusaide leat Bargiidbellodagas geahččalan gávdnat čovdosiid.
– Lean duhtavaš min boazodoallopolitihkkaprográmmain, muhto leat vel oasit mat eai čáhkan mielde dán prográmmii maid mii háliidit mielde, muitala Wollmann Magga.
Háliidit eanet njuovahagaid
Bargiidbellodat oaivvilda ahte Norggas lea bohccobiergu šaddan bivnnut. Olbmot háliidivčče oastit eanet bohccobierggu ja Bargiidbellodat háliidivčče buvttihit eanandoallopolitihka mii sihkkaraste buori ja dearvvašlaš biepmu ostiide. Jus galgá jođihit olu bierggu, de fertešii bohccobierggu jođihit birra jagi, vuoi oasti beassá oastit bierggu dálle go háliida. Jus Norggas galgá jođihit eanet bohccobierggu, de dárbbašuvvojit eanet njuovahagat. Bargiidbellodat háliidivčče ásahit eanet njuovahagaid, earenoamážit daidda guovlluide gos eai leat. Dasa lassin háliidivččii Bargiidbellodat ásahit njuovahagaid mat leat gárddiid lahka, njuovahagaid maiguin sáhttá johtit ja njuovvangálvojorriid.
Biras ja dálki
Guohtun váikkuha bohcco ja nu maiddái earret eará bohccobierggu buhtadeami. Guohtun boahtá das man olu bohccot leat guovllus, makkár dálki lea ja makkár áigodat lea. Daid dieđuid máhttá ja oaidná boazobargi buoremusat, čalla Bargiidbellodat sin boazodoallopolitihkkaprográmmii. Bargiidbellodaga boazodoallopolitihkkaprográmmas čallo ahte boazodoallu lea dát ealáhus máilmmis mii unnimus nuoskkida luonddu. Sii čállet maiddái ahte háliidit unnidit vuodjima mii gullá boazodollui, vai luonddu seastit.
Boazobargiid oahpahalliortnet ja penšuvdna
Vai eanet nuorat álget boazodollui, de meine Bargiidbellodat veahkkin bargat vai nuorat besset gazzat oahpu mii nanne sin boazodoallomáhtu. Ovdamearka lea skuvlavázzin. Skuvllas sáhttet nuorat oahppat eambbo bohcco birra, dálkkádagaid birra, kultuvrralaš dieđuid ja máhtu gazzat. Bargiidbellodat háliida maid sihkkarastit ruhtadeami oahpahalliortnegii, vai nuorat besset vásihit ja dáinna lágiin oahppat bargat boazodoalus. Sii háliidit maid ahte oahpahalli galgá beassat válljet gean luhtte háliida leat oahppoáiggis.
Vai nuorat galget beassat álgit bargat boazodoalus, de fertejit boarrásit boazobargit penšoneret. Dál ii gávdno sidjiide buorre