Čoahkkanit Staarii ávvudit 100 jagi
Staare 2018 leat stuora doalut, ja olu mii galgá njuovžilit mannat. Erika Unnes lea buot doaluid duohken, ja stivre buot. Son illuda, muhto eanemus sávvá ahte buot manná bures ja olbmot návddašit doaluid.
Boahtte vahkku lea stuora ávvuvahkku Staares, Ruoŧa beale Lulli-sámis. Dán jagi lea Ruoŧa beale Sámi ávvujahki, go lea 100 jagi áigi go vuosttaš sámi riikkačoahkkin lei. Ávvujahki rahppo Staare Ráđđeviesu tráhpas Sámi álbmotbeaivvi. Muđui leat vaikko man olu lágideamit ja doalut dan vahkku, máŋgalogi juohke beaivvi. Son gii jođiha olles lágideami lea Erika Unnes.
– Lihkus in leat okto lágideame, reašká Unnes telefongeažis.
Vurdet olu olbmuid
Lágideaddjit leat ožžon hoteallain loguid man olusat leat diŋgon hoteallalanja dan vahkku Staares. Gaskkal 500 ja 700 juohke ija. Unnes lohká ahte lea váttis árvvoštallat olusat sáhttet boahtime, go olbmot sáhttet orrume maid eará sajis, dahje dušše finadeame doaluin.
– Lea olu bargu lágidit, muhto lea hui somá go lea nu mávssolaš bargu. Dasto ii daga maide go eai leat dábálaš bargoáiggit, ja muhtumin šaddá eahkedii čohkat, lohká Unnes.
Unnes muitala ahte Staare vahkku doalut galggaše deaivat nu olusiid go vejolaš. Sis leat lágideamit mat geasuhit sápmelaččaid, muhto leat maid lágideamit maiguin áigot earáide maid čájehit sámevuođa. Unnes sávvá prográmma geasuhit olusiid, ja sávvá ahte maiddái báikki olbmot, geat eai leat sápmelaččat, servet ávvudeapmái.
– Mari Boine lea artista gii olaha earáid go dušše sápmelaččaid. Jurddašan ahte Mari Boine lea viidát beaggán, ja lea somá go son maid boahtá Staarii, lohká Unnes.
Muđui Unnes namuha olu iešguđet konsearttaid, Katarina Barruk ja Marja Mortensson leaba seamma lávddis mánnodaga, ja soai rahpaba ávvuvahku.
– ISÁK joavku maid čuojaha, ja Deanu kulturskuvlla nuorat čájehit «Hyenat» teáhtera, mii lea buorre teáhterbihttá, lohká Erika Unnes.
Maiddái Sámecup spábbačiekčamat lágiduvvojit Staares.
Ivdnet alidin, fiskadin, ruoksadin ja ruonán
Staares ásset birrasii 50 000 olbmo. Staare šattai Östersund almmolaš sámi namman 2010:s. Suohkan lea Sámedikki giellahálddašanguovllus, ja Sámedikkis lea Sámi Diehtoguovddáš gávpogis. Erika Unnes lohká ahte Staares ii leat sámevuohta nu oidnosis muđui, ja son illuda dál go sápmelaččat galget čájehit ja fuomášuhttit dan.
– Mis lea nana prográmma. Sávan dat vahkku sáhttá leat juogalágan álgun, sámevuođa fuomášuhttimis, vai šaddá čielgaseabbon ja oidnoseabbon Staares. Sávan ahte buktá movtta ja energiija buohkaide geat dáppe ásset, eambbo doaimmaid hutkat, ja eará vejolaš vugiid sámevuođa loktemis. Sámevuohta dávjá ii oidno eará sajis go Tv-ráidduin dáppe Ruoŧa bealde, ja jurddašan ahte lea dehálaš ahte oidnogoahtá muđui maid, lohká Staare jođiheaddji.
Válggat
Ruoŧas leat dán jagi riikkabeaivvi válggat. Muhtun riikapolitihkkarat ja earret eará eanandoalloministtar bohtet Staare ávvudeapmái. Erika Unnes sávvá ahte jienasteaddjit besset gullat makkár álgoálbmotpolitihkka sis lea, ja sávvá ahte jienasteaddjit besset searvat digaštallamii.
Sámi vuoibmi
Dál ii leat go moadde beaivvi das- sážii go Staare 2018 doalut leat jođus. Erika Unnes sávvá ahte doalut buktet vuoimmi.
– Jáhkán ahte doalut buktet juohkehažžii iešguđetlágan dovddu. Mus lea stuora sávaldat ahte mii sáhttit viežžat fámu das mii lea dáhpáhuvvan maŋemuš čuođi jagis, ja dan ovdáneamis mii lea leamaš. Sávan ahte sáhttit dan fámu váldit viidásit boahttevaš rahčamušaide, lohká Erika Unnes. Alcces lohká leamaš stuora mearkkašupmin go álggii dán bargui. Son lea čiekŋudan sámi historjjás, ja makkár váikkuhusat sámiid vuosttaš riikačoahkkimis ledje. Sutnje lea boktán dat stuora sáhkkiivuođa sámi historjái.
Sávvá dan juoidá maid eai sáhte lágidit
Vaikko dál dieđusge olusiin leat vuordámušat stuora ávvuvahkkui, ja movt dat galgá mannat, de lea várra jođiheaddjis buot eanemus vuordámušat. Son galgá koordineret badjel čuođi lágideami, ja su vuosttaš vuordámuš lea ahte buot manná bures ja njuovžilit.
– Dasto sávan olbmot loktet Staares, ja ahte sis lea somá ja ahte buot sin vuordámušat ollašuvvet. Mii dieđusge galgat lágidit, ja sávan dat manná bures, ja ahte olbmot servet. Muhto lea juoga maid mii eat sáhte lágidit, muhto masa sáhttit bidjat vuođu. Háliidit ahte olbmot galget deaivvadit, dat lea dehálaš, ahte oažžut dan fámu ja oktiigullevašvuođa, ilu ja ráhkesvuođa, loahpaha Erika Unnes.