GUMPE IĐII SUOIVVANII go juoiggastii gumpe
Gumpe iđii suoivanii go juoiggai
Gumpe hápmi iđii suoivvanii go Ánde Somby rohttii gumppeluođi «Yoiking With The Winged Ones» čájálmasas Sámi Dáiddaguovddážis.
Olbmot, geat fitne Sámi Dáiddaguovddážis (SDG) guldaleamen Ánde Somby «Yoiking With The Winged Ones» performance dahje čájálmas ja su čiehgahpirčájáhus, besse gullat erenoamáš juoigama. Ánde Somby juoiggai su vuosttaš solo Lp-luohteskearru mas leat golbma luođi. Son álggahii juoigama gumppe luđiin, ja Chris Watson báddejuvvon luonddujienat skádje jietnadáiddár Elin Már Øyen Vister 16 skájanasa bokte SDG stuorámus latnjii.
Gumpe iđii
Vuosttaš luohti, man Ánde Somby rohttii, lei gumppe luohti mas okta gumpe holvugoahtá ja eará gumppet čuovvolit. Dađe mielde go Ánde Somby lihkadii dahje váccii lávddi alde, de ráhkadii su suoivvan iešguđet hámiid su duohken.
– Die han lea gumpe, čiehgahpira čiegat šaddet gumppe bealljin. Duo lea bealjit ja njunni, lohká Jelena Porsanger.
– Oja, die fal, mun han gehččen dušše Ánde Sombyi, lohká Anne May Olli. Ieš Ánde Somby dieđus ieš ii oaidnán ahte su suoivvanii iđii gumpe go juoiggai.
– Juo, muhtumat leat munnje muitalan ahte oidne mu sealggeduohken gumppe, mojohallá ieš.
Liegga dovddut duoddaris
Jelena Porsanger muitala Ánde Somby juoigan doalvvui su meahccái.
– Mun ledjen meahcis, mun ledjen duoddaris. Rievtti mielde dovden go biegga bosui nu garrasit, ahte lean hui badjin duoddaris, dakkár guovllus gos biegga dien láhkai gullo. Doppe gos mun lean bajásšaddan leat hui alla muorat ja doppe muoraid gaskka gullo biegga áibbas eará láhkai. Luohti doalvvui mu báljes duoddarii. Mun dovden ahte oaidná hui guhkás ja lea galmmas ja mus leat hui olu dovddut. Liikká mun dovddan liegga dovdduid, vaikko lea galmmas. Lei áibbas fiinnis ja erenoamáš vásáhus, lohká Jelena Porsanger.
Dievva čiehgahpirvieljat
Ánde Somby muitala sutnje lea dehálaš váldit čiehgahpira mielde
gávpoteallimis. Son deattuha ahte čiehgahpir ii galgga leat skáhpes ja gahpir galgá su mielde márkanastit. Čilge čiehgahpira njeallje čiega čujuhit iešguđet guvlui, ja
seamma láhkai go álgoálbmogiin miehtá máilmmi, de lea guovllu symbolat maid dehálaččat sápmelažžii.
– Lea hui somá go mis lea maid
dakkár. Čiehgahpir lei heahpatgahpir. Muittán 1987 ovdamearkka dihtii go mun náitalin ja mus lei čiehgahpir. Min vuorrasat olbmot dat heahpanedje go mun geavahin čiehgahpira dalle. Dat lei nu heahppášahtton go čiehgahpir boahtá báhkinvuođa áiggis. Dat gullá min dološ oskui ja lea okta min áibbas moatti biktasiin mii lea seilon dan ovddit oskku rájes. Seamma láhkai go luohti gulai dan ovddit oskui. Čiehgahpir lei muhtin láhkai jávkagoahtán, muhto de lea searalaš olbmot váldán dan atnui, lohká Ánde Somby ja muitala sus lea máŋga čiehgahpirvielja.
Ođas ahte heahpanii
Jelena Porsanger muitala Ánde Somby čiehgahpirat leat sutnje oahppásat, son han lea su čuohtejagi juo dovdan.
– Odne, mii munnje lei veahá ođas, lei go Ánde álggahii ahte son nuorran heahpanii atnit dan čiehgahpira. Dál ovtta láhkai lea son nu rámis ja duhtavaš, ahte sus lea dat čehppodat ja vejolašvuohta geavahit dan, ja maiddái geahččalit ođđa ivnniid ja ávdnasiid ja coggat gahpira iežas miela mielde, dilálašvuođa mielde ja maid son háliida čájehit dan bokte. Sus lea diekkár rap-gánddaid stiila, bidjat gaibba niskái, lohká Jelena Por- sanger.
Máilmmi čeahppi juoigat
Ole Georg Balto ássá Anárjoga siste ja muitala son mannan bearjadaga lei mielde báddemin daid luonddujienaid.
– Čáze vuolde Anárjogas. Danin vulgen gullat daid jienaid maid lea bádden dás. Mun gullen daid dál ja lei hui somá daid gullat. Ánde logai ahte galggan áinnas boahtit gullat. Lei hui somá beassat gullat daid luđiid. Mu mielas orru Ánde Somby máilmmi čeahppi juoigat. Oainnat son juoiggai maid doppe jieŋa alde ja čáze vuolde báddejedje dan jiena, lohká Ole Georg Balto.
Lohká su mielas ledje hui hearvát dat čiehgahpirat go dat ledje vaikko guđeláganat.
– Muhtumat orru mu mielas heivemin munnje, lohká Ole Georg Balto ja čájeha dan masa eanemusat liikui.
Somás vuohki heivehit sámi kultuvrra
Anne May Olli mielas lei sihke čájálmas ja čájáhus hui miellagiddevaš.
– Lean geahčadan daid čiehgahpiriid. Mu mielas lea hui somá go nagoda váldit sámi kultuvrra ođđa áigái. Lean oaidnán son geavaha čiehgahpiriid dreassaide ja eará oarjemáilmmi biktasiidda. Mu mielas čájeha dat ahte son heiveha sámi kultuvrra ođđa áigái, muhto seammás čevllohallá iežas identitehtain ja kultuvrrain ahte háliida dan čájehit. Lean geahčadan daid eará čiehgahpiriid mat eai heive dreassaide, makkár biktasiidda son lea daid geavahan, lohká Anne May Olli.
Luohtečájálmas lei su mielas hui geasuheaddji, mii rohttii su mielde luohtedajahusaide.