– Smiehtan olu mo livččii jus eadni livččii ain dáppe
Lossa muittut, muhto bidjá návccaid čalmmustahttit dávdda:
Njealljejahkásažžan massii son eatnis čižžeborasdávdii, dál lea dakkár sajádagas gos beassá dán fáttá čalmmustahttit.
Lea áibbas dábálaš beaivi. Čakčageassi. 4-jahkásaš Susanne Naess Guttorm lea jođus eatnis lusa, buohccevissui, gii buohcá borasdávddain. Nieiddaš lea aŋkke movttet.
Dat ii vuorjja 4-jahkásačča. Vuos. Stuora buohcceviessu. Uksa rahpasa. Unna nieiddaš vázzá sisa. Oaidná vilges seinniid. Buot lea áibbas vielgat. Vilges bivttahasat livkkáhallet lanjaid gaskka. Guhkes feaskárat.
– Buohccedivššárat leat juo dovdagoahtán min, go mii dávjá finadit. Vaikko dien áigge in muitte nu olu, de lea muitui báhcán mu riegádanbeaiávvudeapmi, buohcceviesus, eatni luhtte. Mus ledje skeaŋkkat ja gáhkku, nu go juo riegádanbeaiávvudeamis galgá ge. Aŋkke ii lean gal dieđus dábálaš riegádanbeaivi, muittaša Susanne.
Borasdávda ii luoitán
Jahki lea 2001. Borasdávda ii luoitte. Borgemánu 25. beaivvi sáddejuvvo ambulánssain Kárášjogas Hámmárfestii.
Lea beare maŋŋit, eai olle. 4-jahkásaš Susanne báhcá eatnis haga.
4-jahkásaš Susanne lea ain nu unni ahte dát ii vuorjja vuos unnoračča.
– Munnje lea hui váttis earuhit muittán go vai leat go olbmot munnje muitalan dáhpáhusaid.
Vuosttaš skuvlabeaivi eatni haga
Jahki lea 2002. 5-jahkásaš Susannes lea vuosttaš skuvlabeaivi. Son muitá dan beaivvi. Buohkain ledje váhnemat mielde, muhto ii Susannes.
Susanne čuovui áhku, eatni eatni, skuvlii.
– Dalle in smiehttan maide dan birra, muhto lean dál smiehttan ahte maid son mun, 5-jahkásaš, smihtten go mus lei áhkku mielde ja earáin váhnemat.
Ohcaleapmi lea nuo ja ná. Muhtumin stuoris, eará háve unnit. Go earáid ja olbmáid oinnii fárrolaga etniiguin, de dovdogođii dovdu ahte dál galggašii eadni.
– Muhtumin manná hejot ja muhtumin bures. Go eatni ráđiid váillahišgohten, lei dat váddáseamos áigi. Boahtá de jurdda ahte mus maid livččii galgan ain eadni.
Šattai lagamussan ja eadnerollan
Jagit vásset. Olmmoš oahppá ja hárjána juohke diŋgii. Maiddái dasa go ii leat šat eadni.
– Mun dovddan ahte lean ferten šaddan ollesolmmožin ovdal, ferten ieš birget ovdal go earát oba smihtte ge. In leat dárbbahan ovttage rávesolbmos oažžut juohke diŋgga duođaštuvvot ahte ná sáhttá bargat, lean ieš šaddan vásihit ja oahppat. Lean dieđusge ožžon ráđiid rávesolbmuin, muhto dat han ii šatta dat seamma, go smiehttagoahtá ahte ferte ieš maid birget.
Nieidamánná dárbbaha dávjá eat-
ni ráđiid. Dat vejolašvuohta ii lean Susannes ja su oappás.
– Mu eatni oabbá, gean gohčodan «Tante Åse» šattai dego munno oappáin lagamus olmmoš, ja lea ain munno lagamus, oaččui dego eadnerolla. Mun šadden dego oabbán su mánáide, ja su golbma bártni fas dego vielljan munnje. Šattai dego mu lagamus bearaš. Lei maid Tante Åse geainna olu háleštin. Son lei dat olmmoš gii áddii mu hui bures.
Sámi čižžeborasdávdabuhcciide veahkkin
Čižžeborasdávdasearvvis lea dál sierra fierpmádat vuollel 45-jahkásaš miellahtuide.
Gieskat deaivvadedje sii earret eará Sámedikkiin, dainna áigumušain ahte oččodit maiddái sámiid dán fierpmádahkii.
– Mii sávvat ahte gulahallančoahkkin Sámedikkiin ja sámi doavtterservviin addá midjiide cealkámuša dan birra mo dakkár fierpmádat sáhttá doaibmat sámi čižžeborasdávdabuhcciide. Mii diehtit ahte ollugat vásihit čižžeborasdávdda váttisin, tabuáššin ja lea váttis hupmat dan birra. Soaitit sáhttit ásahit sierra sámi fierpmádaga, go mii oaidnit buriid arenaid vásahusovdáneapmái, ságastallamiidda ja doarjjan buhcciide, dadjá Čižžeborasdávdasearvvi stivrajođiheaddji Ellen Harris Utne preassadieđáhusas. Čižžeborasdávdasearvi deaivvadii sámediggepresideanttain Aili Keskitaloin ja sámi doavttersearvvi jođiheddjiin Maret Lajla Nedrejordain gulahallančoahkkimis Guovdageainnus, čakčamánu 8. beaivvi.
– Mii Čižžeborasdávdasearvvis leat hui movttegat go dán jagáš Miss Norway, Susanne Naess Guttorm, áigu leat min ámadadju. Lassin dasa ahte son lea gullevaš sámi birrasii, de son ovddasta hui dehálaš joavkku, namalassii nuorra oapmahaččaid.
Mo livččii eallin jus …
Sátni «borasdávda» lea šaddan lossa sátnin Susannii, muhto maiddái sátni mii sutnje mearkkaša olu.
Danne lea ulbmil dál veahkehit sin geain lea borasdávda.
Jahki lea 2018 go Susanne oažžu nammadeami Miss Norway 2018. Dat dahká álkibun sutnje olahit eambbo olbmuid ja nu maid álkida Boradávdasearvvi čalmmustahttima.
Juohke jagi čalmmustahtto maid čižžeborasdávda olles golggotmánu, nu gohčoduvvon «Rosa sløyfe-kampánnjain». Susanne lea rámis beassat ovttasbargat servviiguin dehálaš fáttás masa lea garra čanastat.
– Olbmos lea muhtumin váivi, ja munnje lea dát fáddá hui lossat. Muhtumin lea hui váttis maid hállat dan birra. Smiehtan olu dan birra mo livččii jus in livčče massán eatni, mo livččii eallin jus eadni livčče dáppe.