Etihkka ja vuoigatvuođat

Máilmmi stuorámus luohtearkiiva lea Romssa museas gos vurkkodit birrasii 7000 luođi. Vaikke buot luođit leat digitaliserejuvvon, de leat dušše 63 luođi almmuhuvvon internehttii. UIT Norgga árktalaš universitehta musihkkadutki ja luohtevuorkká ovddasvástideaddji Ola Graff lea Ávvirii muitalan, ahte dál leat gergosat almmuhit 300400 luođi internehttii. Romssa musea luohtearkiivva ovddasvástideaddji Ola Graff lohká ahte dál čuovvu musea bealis Norgga vuoigŋaduodjelága muhtin muddui, muhto sidjiide lea deháleamos vuhtii váldit sápmelaččaid miellaguottuid. Juste dan dihte eai almmut ge buot luđiid internehttii buot máilbmái, go eai hálit gean ge badjelgeahččal dahje rasttildit gean ge rájáid. Ola Graff muitala ge iežas váldán oktavuođa olbmuiguin geain sáhttet makkár nu vuoigatvuođat luđiide, ja dasto lea guldalan luođi ja šiehttan maid heive almmuhit ja maid ii.

Dát lea min mielas buorre vuohki, go dan ferte muitit ahte juoigi dahje su maŋisboahttit eai soaitte háliidit buot luđiid almmuhuvvot. Juste dan dihte go ii dieđe makkár miellaguottus lea juoigan dalle go lea báddejuvvon. Sáhttá das dajahallan unohasat mat eai heive almmolašvuhtii. Dakkár beliid lea bággu dárkkisit ovdal go buot luđiid almmuhit, ja danne lea buorre go UIT Norgga árktalaš universitehta bealis kvalitehtasihkkarastet dákkár bellid. Juoigiid searvi maiddái oaivvilda ahte dassážii go vuoigatvuođat ja etihkka leat čielggaduvvon, de ferte gulaskuddat singuin geaidda luohti gullá ovdal go daid almmuha gosa ge. Das geassá ge Juoigiid searvvi jođiheaddji ovdan buriid ákkaid, go son lohká fertet atnit muittus makkár dilálašvuođas luođit leat báddejuvvon. Ii ge dalle lean interneahttaáigi eai ge juoigit várra hupman dárogiela ge. Soitet maiddái juoiggastan dušše danin go luohtečoaggi lea vuorjan sin. Jáhkkimis eai leat ge smiehttan ahte luođit galget buohkaide.

Oaivvildat ge ahte juohke áidna luođi ferte jearrat lobi almmuhit sus gii juoigá dahje juoigi oapmahaččain.

Orru ge heivetmeahttun daid luđiid almmuhit internehttii almmolašvuhtii. Maiddái dan dihte go olusat leat juoigan gárrenoaivvis daid luđiid. Buohkat geat leat luđiin šaddan bajás dihtet ahte gárrenolmmoš sáhttá juoigan dan láhkai maid ii hálit almmolašvuhtii šaddat «guoimmuheapmin» olbmuide. Oaivvildat ge ahte juohke áidna luođi ferte jearrat lobi almmuhit sus gii juoigá dahje juoigi oapmahaččain. Ii dáidde oktii ge somá gullat almmolašvuođas ovdamearkka dihte iežas áhči dahje ádjá juoigame «bihkkagárremiin» interneahtas mii lea rabas buot máilbmái. Danne lea ge buorre go UIT Norgga árktalaš universitehta gulahallá luđiid ektui ovdal go daid almmuhit summal internehttii, go vuoigatvuođaid ja etihkkagažaldagaid ferte čielggadit ovdal go luđiid almmuhit.