– Buoremus livččii jus stáhta dovddasta boastut bargan
Deanučázádaga Luossabreavaeaiggádiid (DBL) ja Deanučázádaga Luossabivdosearvvi (DLS) advokáhtta logai su gearretmeannudeami bohtosis ahte lei dárbu doalvut Deanusoahpamuša diggái go dat rihkku Norgga lága ja riikkaidgaskasaš lágaid. – Buoremus livččii jus stáhta dovddasta boastut bargan, duššin dahká dán Deanusoahpamuša ja ráđđádallagoahtá ođđasit Deanusoahpamuša nu mo galggašii, lohká advokáhtta Solheim.
Nuorta-finnmárkku diggegottis lei maŋimuš beaivái velá báhcán beliid gearregastinmeannudeapmi Deanulága rihkkunáššis man ášši vuolggaheaddjit Deanučázádaga Luossabreavaeaiggádat (DBL) ja Deanučázádaga Luossabivdosearvi (DLS) maid čuoččuhit ahte Norgga stáhta Birasgáhttendepartemeantta bokte lea dahkan Deanusoahpamuša ráđđádallama olis.
Advokáhtta Benny Solheim čilge sii dán dikkis leat gieđahallan váttis čuolbmačilgehusaid áššis ja gearregastinmeannudeami. Su mielas ii lean hirpmástahtti ahte stáhta ii lean ovttaoaivilis singuin. Lohká su mielas lea leamaš dárbu meannudit ášši dikkis go ášši lea leamaš eahpidahtti ja beliid givrodaga gorri leamaš erenoamáš stuoris.
– Áššečuoččáldahttimis lei jearaldat, ahte lea go Norgga stáhta rihkkon álbmotrievtti. Mii háliidat ahte stáhta dovddasta sii leat boastut bargan ja ahte Deanusoahpamuš berre duššin dahkkot, ja álggahit ođđa Deanusoahpamuša ráđđádallamiid ja čađahit daid čorgadit. Maiddái ahte stáhta máksá áššegoluid, lohká Benny Solheim.
Ášši čuvgejuvvon dikkis
Ášši vuolggaheaddji advokáhtta, Benny Solheim, doalai dikki njealját ja maŋimuš beaivvi, duorastaga čakčamánu logát beaivvi, loahppasártnis ahte ášši lea bures čuvgejuvvon, sihke ráđđádallanbarggu, man boađus lei Deanusoahpamuš, ja váldosiva manin ášši manai diggái, ja ášši lea maid čuvgejuvvon historjjálaččat, mo sámi álbmot lea olahan árbevirolaš guolástanvuoigatvuođaid.
– Ášši vuolggaheaddji lea lokten dán ášši diggái, go oaivvildit ahte ráđđádallamat lea rihkkon sihke nationála ja riikkaidgaskasaš vuoigatvuođaid. Dál ferte diggi árvvoštallat Deanusoahpamuša, sihke soahpamuša ja guolástannjuolggadusaid mat rihkkot báikeolbmuid árbevirolaš guolástanvuoigatvuođaid mat leat Norgga lága ja riikkaidgaskasaš konvenšuvnnaid bokte suodjaluvvon. Diggi ferte árvvoštallat rihkku go ráđđádallanbargu nationála ja riikkaidgaskasaš vuoigatvuođaid. Mii oaivvildat ahte olu lágat dan regulerejit, lohká Benny Solheim.
Ovttadássásaš miellahtut
Advokáhtta Solheim muitala ahte Norgga stáhta Gonagaslaš resolušuvnna bokte nammadii čieža miellahtu Deanusoahpamuša ráđđádallangoddái, man jođiheaddjin nammaduvvui Steinar Hermansen, ja dan guđa eará lahtus lei buohkain seamma váldi. Ráđđádallangotti jođiheaddjis lea ovddasvástádus protokollačállima fuolahit vai buohkat besset jienádit ja vuolláičállit dan ahte nie manai ášši áigemunil.
– Dat ii leat dás dahkkon, duođaštit vihtanat, čilge Solheim, ja lohká su mielas lea unnimus gáibádus áššemeannudeamis ahte protokollat čállojuvvojit.
Ovttasráđiidgeatnegasvuohta
Advokáhtta Benny Solheim čujuha Deanulága paragráfa 6. goalmmát láđđasii, mii deattuha ahte Deanusoahpamuša ráđđádallamiin galgá leat ovttaoaivilvuohta stáhta, Deanučázádaga Guolástanhálddahusa (DG) ja Sámedikki gaskkas. Deanulága paragráfa 1 deattuha Deanuleagi álbmoga erenoamáš vuoigatvuođaid árbevirolaš guolásteapmái.
– Deanuleagi álbmogis leat priváhtarievttálaš vuoigatvuođat ja dán vuoigatvuođa iešvuohta ja nana suodjaleapmi nannejuvvo Deanulága paragráfa 6, 3. lađđasis. Dat nanne demokráhtalaš guolástanhálddahusa orgána man báikeolbmot leat válljen. Váldočuokkis lea duohta ovttasráđiidgeatnegasvuohta, čilge Benny Solheim ja muittuha ahte stáhtas lea maid ráđđádallangeatnegasvuohta Sámedikkiin ja konsultašuvnnat galget doaimmahuvvot buori oskkus ja ulbmil ovttaoaivilvuohta.
Advokáhtta Benny Solheim čujuha ILO nummar 169 konvenšuvnna 6. artihkkala nuppi láđđasis ahte stáhta galgá ráđđádallat dáhtolaččat ja man ulbmil lea ovttaoaivilvuohta. Son deattuha maiddái ahte SP 27 siviila ja politihkalaš vuoigatvuođaide lea riikkaidgaskasaš konvensuvdna ja guoská njuolga sámiid beroštumiide.
– SP 27 lohká čielgasit ahte stáhtat galget addit ollislaš dieđuid eamiálbmogiid ja doarvái áiggi álbmogii oahpásmuvvat áššái, ja maiddái duohta váikkuhanválddi, joatká Solheim
Ovttaoaivilvuohta váilu
Advokáhtta Solheim čilge ahte Deanusoahpamuša ulbmil Norgga ráđđádallansáttagottis lei geahpedit bivdonoađi, erenoamážit olggobeale olbmuid luossabivddu. Sámediggi ja báikeolbmot eai ožžon doarvái dieđuid, eaige beassan mielde buot čoahkkimiidda ja nu eai beassan váikkuhit. Sámedikki áirasa mielas lei dat eahpedábálaš go eai gávdno vuolláičállon protokollat ja referáhtat mat duođaštit mii lea dáhpáhuvvan Roavvenjárga ja Svanhovd ráđđádallamiin 2015:s.
– Muhto stáhta vihtan, Inge Dulin, logai dan leat dábálaš dáhpin ráđđádaladettiin. Mii oaivvildat ahte dán áššis leat báikeolbmuid vuoigatvuođaid birra ráđđádallamiin. Lea oalle ártet go
Sámediggi ja báikeolbmot eai beassan mielde, joatká Benny Solheim.
Son ohcala maid ovttaoaivilvuođa duođaštusa fierbmebivddu áigodaga birra man stáhta čuoččuha ahte lei, muhto Sámediggi ja DG biehttalit dan. Eai bat ráđđádallan Deanuleagi vuoigatvuođaid birra?
– Stáhta vihtan, Inge Dulin, čilgii ahte ii lean ovttaoaivilvuohta fierbmebivddu bivdináigodaga birra. Manin dalle čuoččuhit ahte lei ovttaoaivilvuohta? Guolástanáigodat lea hirbmat dehálaš fierbmebivdui, lohká advokáhtta Benny Solheim.
Suollemas ráđđádallamat
Advokáhtta Benny Solheim čujuhii Svanhovd čoahkkimii, mii lei 2015 čavčča, go Sámediggi ja DG ja báikkálaš vuoigatvuođalaččat biddjojuvvojedje feaskárii čohkkát. Go vuoigatvuođalaččat vuostálaste addimis Suoma bartaeaiggádiidda guolástanvuoigatvuođaid, de eai gullan maidege ja navde ráđđádallamat ledje boatkanan.
– Sii vurde ođđa čoahkkimiidda gohččojuvvot. 2016 geasi šiehtadalle Norgga ja Suoma stáhta áirasat suollemasat masa Sámediggi, DG ja vuoigatvuođalaččat eai lean bovdejuvvon. Das ii leat leamaš ollislaš diehtojuohkin iige eamiálbmogis leat leamaš duohta
váikkuhanfápmu. Min konklušuvdna lea ahte dat mii lea dáhpáhuvvan Deanusoahpamuša ráđđádallamis, ii leat leamaš lobálaš, deattuha advokáhtta Benny Solheim.
Stáhta ii sáhte váldit vuoigatvuođaid
Adokáhtta Benny Solheim čilgii ovdal Alimusrievtti Selbu ja Svartskog duomu, ahte sápmelaččat vuoittáhalle go stevdnejedje stáhta diggái. Son čilgii mo sápmelaččat leat olahan árbevirolaš guolástanvuoigatvuođaid ja mo sii leat hálddašan Deanučázádaga badjelaš 6000 jagi. Stáhta ieš nannii daid vuoigatvuođaid lága bokte, Deanuláhka 1888 ja 2014:s, ja maiddái Alimusrievtti duomuin 1994:s mas celkkii ahte Deanuleagi luossabreavaeaiggádiin lea guolástanvuoigatvuohta firpmiin bivdit ja das lea oktovuoigatvuohta Deanučázádaga luossabivdui. Eará báikeolbmuin lea ráddjejuvvon vuoigatvuohta dušše stákkuin bivdit.
– Mu oaivila mielde nanne Deanuláhka Deanuleagi fásta ássiid vuoigatvuođaid ja vuoigatvuođas lea priváhta riektelaš iešvuohta mas lea erenoamáš riektesuodjalus. Báikeolbmot eai galgga gierdat ahte stáhta vuovdala báikeolbmuid vuoigatvuođaid. Stáhta ii sáhte addit báikeolbmuid guolástanvuoigatvuođaid Mátta-suoma bartaeaiggádiidda geat eai gula báikeolbmuide, deattuha advokáhtta Benny Solheim.
Sáhttet manahit vuoigatvuođaid vierroolbmuide
Advokáhtta Benny Solheim čilgii ahte jus dát Deanusoahpamuš ii duššin dahkko, de massá Deanuleagi álbmot iežaset bivdovuoigatvuođaid Deanučázádahkii vierroolbmuide. Dán dikkis duođaštuvvui ahte earát geahpededje goalmmádasoasi ja báikeolbmot birrasii 80 proseantta.
Solheim deattuhii ahte SP artihkkal 27 rehkenastojuvvo Norgga láhkii ja konvenšuvdnamearrádusas manná ovdalii buot eará lágaid. Alimusriekti deattuhii ahte SP 27:i galgá biddjot stuorra mearkkašupmi ja ahte Norga lea geatnegahtton ovddidit sámi kultuvrra, maiddái ávnnaslaš vuođu kultuvrii.
– Deanuleagi sápmelaččaide lea árbevirolaš guolásteapmi sámi kultuvrra doaibma ja dat lea áitojuvvon kultuvra. Dás ii leat dušše sáhka gieldimis, muhto ahte stáhtas lea geatnegasvuohta sámi kultuvrra seailluhit. Mađe hearkkit kultuvra lea, dađe uhcit sisabahkkemiid ferte gierdat, lohká Benny Solheim.
Son čilge ahte Deanusoahpamuš rihkku riikkaidgaskasaš oamastanvuoigatvuođa suodjaleami go stáhta guolástangeahpedeapmi rihkku báikeolbmuid guolástanvuoigatvuođaid man vuođđu lea árbevirolaš geavaheapmi mas lea priváhta rievttálaš iešvuohta.
– Deanuleagi álbmogis lea hálddašanriekti ja geatnegasvuohta hálddašit čázádaga guolásteami árbevirolaš guolásteami bokte. Dát Deanusoahpamuš rihkku Deanuleagi álbmoga báikkálaš hálddašeami, čilge Benny Solheim.