– DÁT DÁHPÁHUS guoská buohkaide
10 jagi maŋŋel terrordaguid
Ingeborg Larssen mielas guoská buohkaide 22. suoidnemánu terrorfalleheapmi. – Mii fertet eastadit ekstremisttalaš oaiviliid ja miellaguottuid, seammás maid eastadit rasisma ja ovdagáttuid, dadjá son.
Ikte lei gollán logi jagi dan rájes go 77 olbmo goddoje ja sullii 40 olbmo roasmmehuvve garrasit terrorfalleheames Ráđđehuskvartálas ja Utøyas. Kárášjoga lágidedje muitobottu olggobealde Kárášjoga boares girku.
Ingeborg Larssen, gii lei gulahallanolmmoš Utøya-oapmahaččaide, muitala ahte lea leamaš buorre ovttasbargu Kárášjoga gielddain go leat ráhkkanan muitočoahkkaneapmá. Ikte čoahkkanedje ge boares girkui, go Kárášjogas ii gávdno sierra muitobázzi suoidnemánu 22. beaivái.
Ingeborg dadjá ahte dan boares girku lahka čuožžu muitobázzi nuppi máilmmisoađi dáhpáhusaide, ja ahte dat lea buorre sadji gosa sáhttet čoahkkanit. Son sávvá gal ahte boađašii sierra muitobázzi suoidnemánu 22. beaivvi muitun.
Kárášjogas ledje Utøyas 12 nuora geat buohkat bohte fas ruoktot, muhto ledje vásihan surgadis dáhpáhusaid.
– Muhtumat gillájeaddjin leat muitalan ahte sávvet muitobázzi Kárášjohkii. Dáppe han ledje nuorat geat vulge Utøyai ja vásihedje nationála terrora. Mii dárbbašit saji gosa sáhttit čoahkkanit ja guođđit liđiid. Dat ii lean lihkohisvuohta mii geavai, muhto lei issoras falleheapmi, ja ledje mánát geat gottáhalle. Dat lea issoras, ja dan leat min nuorat Kárášjogas šaddan vásihit, lohká Ingeborg.
Muitoboddu buohkaide
Ingeborg muittuha ahte muitoboddu ja čoahkkaneapmi lei buohkaide, ii dušše oapmahaččaide.–
Dat lea dehálaš munnje ahte dás ovddasguvlui álget olbmot ipmirdit ahte dat mii dáhpáhuvai guoská buohkaide. Mii fertet eastadit ekstremisttalaš oaiviliid ja miellaguottuid, seammás maid eastadit rasisma ja ovdagáttuid. Dáppe han leat ain olbmot geain leat nuppi máilmmisoađi dáhpáhusat ÁLGOBÁLIID II LEAN DOARVÁI BUORRE ČUOVVOLEAPMI: Svein Atle Somby mieđiha ahte Kárášjohka gielda ii čuovvolan oapmahaččaid doarvái bures álgobáliid. Govva: Berit Inger Eira
muittus, ja olbmot geat leat vásihan cielaheami ja rasisma. Mii diehtit man váralaš ja bahá dat lea, lohká Ingeborg.
Álggos lei unnán veahkki
Maŋŋil terrordáhpáhusaid suoidnemánu 22. beaivve 2011:s mearridii Norgga ráđđehus juolludit sullii 180 millijovnna ruvnno iešguđet suohkaniidda. Mearrádus lei ahte ruhta galggai várrejuvvot heahteveahkkái ja nu sihkkarastit ahte nuorat geat vásihedje ja gillájedje maŋŋel Utøya terrordáhpáhusa. Kárášjohka gielda oaččui 2,55 millijovnna ruvnno dán váste, muhto oktiibuot bidje dušše 417 000 ruvnno dasa.
Ingeborg Larssen muitala ahte ovttasbargu maŋŋel terrordaguid lei váttis Kárášjoga gielddain.
– Álgojagiid lei hui lossat. Dat ii lean doaimmalaš ovttasbargu min ja gieldda gaskkas, muitala Ingeborg, ja joatká movt maŋit áiggis lea leamašan ovttasbargu.
– Ovttasbargu lea buorránan áiggi mielde. Mii leat beassan ordnet čoahkkanemiid oapmahaččaiguin, ja dat lea mu mielas doaibman hui bures, muhto maŋŋil go pandemiija bođii, de leat šaddan šluhttet čoahkkanemiid korona geažil.
– Buoremus veahkki lea boahtán SÁNAGIS
Ingeborg oaivvilda ahte oapmahaččain leat iešguđetlágán dárbbut veahkkái, ja čujuha maiddái statistihkkii mii čájeha ahte juohke goalmmát gillájeaddji ain dárbbaša veahki.
– Mun jáhkán dat lea duohta ahte juohke goalmmát gillájeaddji dárbbaša veahki. Eanas dain geat ledje Utøyas ledje hui nuorat, ja dađistaga go olmmoš rávásnuvvu, de lea leamašan dárbu gávdnat veahki iešguđetlágán áššiide. Muhtumat leat dárbbašan veahki joatkit skuvlavázzimin ja
bargguin, ja muhtimin lea áigodagaid mielde dárbu terapiijii. Go olbmos lea posttraumatisk streassareakšuvnnat, de lea dárbu oaččut eambbo intensiivvas veahki, lohká Ingeborg.
Ingeborg jáhkká ahte buoremus veahkki lea boahtán SÁNAG:S (Sámi našuvnnalaš gealbobálvalus). Son oaivvilda ahte lea leamaš buorre go ieža leat beassan mearridit movt veahkki čađahuvvo. Ingeborg muitala lassin ahte livččii buorre diehtit man olu ruhta lea báhcan Kárášjoga gielddas mii galgá geavahuvvot veahkkái ja čuovvoleapmái.
– Mun lean váldán oktavuođa gielddain dán birra, muhto dađi bahábut in leat ožžon vástádusa, lohká Ingeborg.
– Dat lea dehálaš munnje ahte dás ovddasguvlui álget olbmot ipmirdit ahte dat mii dáhpáhuvai guoská buohkaide. Mii fertet eastadit ekstremisttalaš oaiviliid ja miellaguottuid, seammás maid eastadit rasisma ja ovdagáttuid. Dáppe han leat ain olbmot geain leat nuppi máilmmisoađi dáhpáhusat muittus, ja olbmot geat leat vásihan cielaheami ja rasisma. Mii diehtit man váralaš ja bahá dat lea, muitala Ingeborg, ja lasiha sávaldaga buohkaide geat bohtet muitoboddui.
Šadda dego čoaltu čoddagii
Fylkkaráđđejođiheaddji Bjørn Inge Mo, oaivvilda ahte lea ii leat álo leamašan seamma dássi čuovvoleamis ja veahkis dain iešguđet suohkaniin.
– Mun lean ipmirdan ahte ii leat álo leamašan seamma dássi buot suohkaniin. Lea leamaš erohus das makkár gelbbolašvuohta daid iešguđet suohkaniin lea. Lea maid leamaš erohus das makkár gelbbolašvuohta suohkaniin lea, ja makkár fágaolbmot sis leat leamaš, lohká Mo. Son muitala makkár mearkkašumi suoidnemánu 22. beaivi lea guođđán sutnje.
– Dál lea logi jagi dan rájes go terror dáhpahuvai. Olmmoš dovdá juohke geasi go dát beaivi, suoidnemánu 22. beaivi láhkona, ahte šadda dego čoaltu čoddagii.
Mo čujuha statistihkkii mii duođašta ahte juohke goalmmát gillájeaddji ain dárbbaša veahki.
Son muitala ahte dat lea stuora lohkku.
– Dat leat oba oallugat, ja leat duođalaš gillámušat mat šaddet go diekkar trauma vásihit. Veahkkeapparáhtat fertejit álo leat gergosat doaimmalaš vehkiin ja čuovvolemiin, go ii sáhte vuordit ahte gillájeaddjit ja oapmahaččat galget álo ieža ohcat veahki, loahpaha Mo.