Mii dárbbašit sámi heahteguovddášfálaldaga dál!
Buktá veahá dorvvu go doaibmaplána, man leat gohčodan «Friijavuohta veahkaválddis» sisttisdoallá sierra kapihttala mas doaibmabijut mo eastada ja jávkada veahkaválddálašvuođa sámi servodagas.
Duorastaga, borgemánu 12. beaivvi almmuhii ráđđehus iežas nationála doaibmaplána veahkaválddi vuostá lagaš oktavuođain. Danne buktá veahá dorvvu go doaibmaplána, man leat gohčodan «Friijavuohta veahkaválddis» sisttisdoallá sierra kapihttala mas doaibmabijut mo eastada ja jávkada veahkaválddálašvuođa sámi servodagas.
Mii diehtit ahte sápmelaččat, ja erenoamážit sámi nissonolbmot vásihit eanet veahkaválddálašvuođa go álbmot muđui. Saminor eallindilleiskkus muitala ahte 49% sámi nissoniin leat vásihan veahkaválddi, ja juohke viđát sámi nissonolmmoš lea goas nu eallimis vásihan seksuála veahkaválddi.
Dál lea dehálaš sihkkarastit heahteguovddášfálaldagaid gos maiddái sámi álbmot oažžu veahki go lea heahti. Sámi Heahte- ja inseastaguovddáš heaittihuvvui 2019. Ja gávdnojit eará ge gielddat main ii gávdno fálaldat, ja guhkkin eret dakkár fálaldat mas dustejuvvo iežas gillii ja dárbbašlaš kulturgelbbolašvuođain go lea heahtedilis. NSR oaivvilda ahte eiseválddit fertejit dál sihkkarastit ahte dilli guorahallojuvvo ja ahte dákkár fálaldagat ruhtaduvvojit nu ahte maiddái sámiide lea fálaldat.
Lea buorre ahte ráđđehus dovddasta doaibmaplánastis ahte lea dárbu nannet heahteguovddášfálaldagaid sámi álbmogii – muhto jus galgat sihkkarastit dásseárvosaš bálvalusaid mat fuolahit maiddái sápmelaččaid mat leat hearkkes dilis, de dat gáibida konkrehta doaimmaid ja ruđa.
Sámi mánát dárbbašit, nu go eará ge mánát, buori veahkkevuogádaga mii duste sin fuolain ja áddejumiin go sii leat hearkkes dilis. Stáhta Mánáidviesut leat hui dehálaččat mánáide mat leat heahtedilis. Dál lea dilli nu ahte olles sámi guovlu fuolahuvvo – ovtta – mánáidviesus, ja dat lea Romssas. Dál lea áigi ahte ásahuvvo mánáidviessu sámi guovddášguvlui, mii sáhttá fuolahit sámi mánáid Finnmárkkus, leat guovddáš gelbbolašvuođaásahus fuolahusbálvalusaid hárrái, ja fállat veahki mánáide miehtá Sámi. Ferte maid bargat dan ovdii ahte áiggi mielde ásahuvvojit mánáidviesut lagat julev- ja lulli-sámi guovlluid.
Saminor lea eallindilleiskosa bokte čohkken buoremus fágadieđuid mii Sámis lea veahkaválddálašvuođa birra lagaš oktavuođain. Lea dehálaš ahte dákkár iskosiidda addojuvvojit nanu ja einnostahtti rámmaeavttut. Danne váillaha NSR konkrehta doaibmabijuid ráđđehusa doaibmaplánas mo viidásut ruhtada Saminor 3.
Maŋimuš jagiid lea sámi servodat bargan olu lagašoktavuođaid veahkaválddálašvuođa eastademiin. Háliidan erenoamážit loktet mo duostilis nissonat ja albmát Divttasvuonas loktejedje almmolašvuhtii daid vearredaguid mat sin vuostá dahkkojuvvo. Dát čájeha ahte ferte botket jávohisvuođa ja ahte mis lea ain stuorra bargu vuoi buot sápmelaččat galget beassat dorvvolaš eallimiid eallit. Dán barggu eat sáhte okto bargat dálá resurssadiliin – muhto mii galgat ovttasbargat ovddasvástideaddji fágaeiseválddiin nu ahte maiddái mii sápmelaččat sáhttit dovdat iežamet árgabeaivvis dorvvolažžan. Dása gullá ahte mis leat fálaldagat mat sáhttet min fuolahit ja addit dorvvu go mii dan duođas dárbbašat.
Mii eat sáhte dohkkehit ahte sámi mánát, nissonat ja albmát galget eallit veahkaválddálašvuođadilis ja baluin iežaset árgabeivviin. Doaibmaplána veahkaválddálašvuođa vuostá lagašoktavuođain doalvu min ovtta lávkki ovddos – muhto dát eaktuda ahte doaibmabijut duođas čuovvuluvvojit resurssaiguin, nu ahte sáhttit dustet daid stuorra dárbbuid mat dán suorggis leat.