Asbjørn Kristoffersen

Ressursnasjonalisme la grunnlaget for norsk velstand.

FLAKS ER IKKJE EINASTE forklaringa på at Noreg er blitt eit av verdas rikaste land. Handlingsregelen er typisk norsk. Det finst knapt noko anna land som har påført seg sjølv ei tvangstrøye som tilseier at berre ein liten, fast prosent av ein naturressursformue skal brukast til å smørja dei årlege statsbudsjetta.

Det finst heller knapt noko anna land som har styrt oljenaeringa med like fast, statleg hand. Olja er ikkje berre nasjonalisert, dei selskapa som har sloppe til på sokkelen, har også måtta underordna seg krav om norsk deltaking og norsk naerings- og distriktspolitikk.

SNUSFORNUFT OG MÅTEHALD var ein gong typisk norske dygder. Oljeutvinninga vart regulert etter liknande prinsipp som vasskraftutbygginga. I eit lite land, med svak tilgang på privatkapital, fekk utanlandske kapitalistar berre mellombels råderett over fossekrafta og oljefelta. Heimfallsretten, overføring til offentleg eigarskap etter eit visst åremål, har sikra langsiktig, nasjonal råderett over desse naturressursane.

Det kunne skje i tider då landet hadde framsynte politikarar og eit aktivistisk embetsverk, som handla på tvers av konvensjonell, økonomisk fornuft, i ei tid då ressursnasjonalisme var eit heidersord. Med dagens nyliberalisme og EØS-reglar og selfie-stenger, ville slik statsdirigering vore umogeleg. Men tanken om vasskraft som uomsetjeleg arvesølv er blitt ein del av den norske folkesjela. Det er typisk norsk at striden om Acer og EUs tredje energimarknadspakke har avla skuldingar om landsforraederi. Olja har vunne seg ein mindre plass i folkesjela enn vasskrafta. At vatn er tjukkare enn olje, er typisk norsk.

I LY AV NASJONALISME og offentlege reguleringar har det også vakse fram både ein stor, internasjonal oljeindustri og ein oljeserviceindustri i verdsklasse, som, med unntak av olje og gass, er blitt landets største eksportnaering. Store deler av oljeserviceindustrien vart stampa opp av fjøresteinane i tidlegare industrifattige strok på Vestlandet. Mot økonomisk sunn fornuft. Med fiskarar og småbrukarar som meinte dei kunne spytta kirsebaersteinar like langt som siviløkonomar. Det måtte enda med magesjau. Men når Vestlandet no synest å ha kome på beina att, er det ikkje berre auka oljepris siste året som har gjeve vekstimpulsar. Olja har løfta norsk teknologikompetanse til eit nivå som gjer naeringslivet konkurransedyktig på nye marknadar. Det er ikkje minst denne omlegginga å takka at optimismen i vestlandsk naeringsliv no er tilbake på før-2015-nivå, ifølgje den såkalla Vestlandsindeksen.

OLJEKOMPETANSEN blir no vidareutvikla i elektrisk- og hybriddrivne maskineri til ferjer, passasjerskip, fiskebåtar og kraftverk. Til gassdrivne motorar til gartneri i Nederland og Belgia. Til havvindmøller i engelsk sektor i Nordsjøen. På Osterøy har det som i opphavet var ei landsens smie, gått vegen om oljenaeringa til også å produsera pumpeverk for hjarteoperasjonar.

Det er godt jobba. Men mykje står att før Noreg kan bli mindre kritisk avhengig av oljeindustrien. Petroleumsnaeringa bidrog i 2016 med 14,2 prosent av den landbaserte verdiskapinga. Til samanlikning utgjorde bidraget frå sjømatnaeringa, landets tredje største eksportnaering, berre 1,8 prosent, påpeikar Ragnhild Fresvik. Ho er konserndirektør i Sparebanken Vest, som har utarbeidd Vestlandsindeksen. Ho hadde gjerne sett at den nyvunne optimismen var vesentleg mindre basert på gjenoppbløming i petroleumsnaeringa som følgje av auka oljepris. Ho og Erna Solberg. Statsministeren opnar knapt munnen utan å seia omlegging, omlegging. Til eit land som er mindre avhengig av naturressursar. Til eit vanleg land i verda.

At vatn er tjukkare enn olje, er typisk norsk.

DET ER TYPISK NORSK at råvarer alltid har vore fundamentet for eksporten. Det aller mest av valutainntektene har kome frå fisk, skog, kraftkrevjande industri, olje og gass. Med skipsfart og turisme som viktige attåtnaeringar i hopehav med utlandet. At utkantane skaffar dei største eksportinntektene, har også sett kongeriket i ei typisk norsk saerstilling. Dei fire vestlandsfylka står no for om lag 40 prosent av eksporten frå landbaserte inntekter. Til import av bilar og brødkorn og skjorter frå Bangladesh, og til svippturar til New York. Gucci-vesker må betalast med norsk laks. Norske advokathonorar duger ikkje.

Ressursrikdomen berga kongeriket i avindustrialiseringas tidsalder. Tradisjonelle eksportnaeringar har dessutan greidd å løfta det teknologiske nivået, dei og. Norsk kraftkrevjande industri er i internasjonal elitedivisjon. Men oljerikdommen etterlet seg eit typisk norsk løns- og kostnadsnivå, som også er på internasjonalt elitenivå.

No er det om å gjera å setja landet på nye skjener. Det seier Erna. Det seier Jonas. Det seier alle. Same slags skjener som i alle andre land. Utan ly og livd frå naeringsnasjonalisme og offentlege reguleringar. Eit typisk, lite land i verda, med naturressursar som attåtnaering. Med neoliberalisme og EØS og selfie-stenger. Ganske sikkert med Acer også.