KORONAKRISA: Opninga av slusene til Oljefondet er som ein rus. Milliardar er innan rekkevidde.
Opninga av slusene til Oljefondet er som ein rus. Milliardar er innan rekkevidde.
EIN SKULLE TRU at det var mange blide fjes når regjeringa lanserer ein krisepakke på 27 milliardar kroner for næringslivet. Nei, det er det sjølvsagt ikkje. For Noreg i koronaens tid er lobbyistanes og eigeninteressenes tid. Den bransjen som ikkje syt og klagar risikerer å få mindre enn naboen.
Nokre timar etter at regjeringa la fram pakken fredag, fekk eg til dømes ein e-post frå kraftbransjens interesseorganisasjon Energi Norge. «Vannkraften glemt i regjeringas grønne pakke», skreiv dei.
HER KUNNE EIN innvende at kraftselskapa klarer seg ganske godt. Jau, kraftprisen er akkurat no svært låg, så dei tener ikkje like mykje pengar som før. Men lite tyder på at vi står framfor noko konkursbølgje i kraftnæringa.
Likevel vil altså kraftbransjen ha hjelp frå staten. Dei krev at dei òg, akkurat som oljeselskapa, skal få nedsett skatt. Akkurat som for oljeselskapa er argumentet at det vil få investeringane opp.
Som oljeselskapa legg Energi Norge at investeringane vil skape arbeid, rett nok berre i anleggsperioden.
Men det viktigaste argumentet handlar om klimaet: Mindre skatt gjev meir pengar til å ruste opp gamle kraftverk, og dermed auke produksjonen av fornybar kraft.
Tiltak som kan få meir kraft ut av gamle kraftverk er ikkje dumt. Eg har sjølv støtta det, om enn ikkje akkurat slik bransjen sjølv vil. Men det har ikkje noko med koronakrisa å gjere. Det er berre eit glimrande høve til å få gjennomslag.
Regjeringa har opna for at slike argument no er gyldige. For fredagens krisepakke handlar vel så mykje om omstilling og klimatiltak, som klassisk motkonjunkturtiltak – altså pengebruk for å halde hjula i gang.
Eg støttar det òg, eg. Å innrette krisetiltaka slik at det skaper nye bedrifter og omstiller Noreg til å bli mindre avhengig av olje, er lurt. EU er inne på det same.
Sjølv sjefen i det internasjonale energibyrået IEA, eit organ mange framleis ser på som oljevenleg, tok nyleg til orde for at krisa bør brukast til å få fart på overgangen frå fossil til fornybar.
MEN DEN ENORME pengebruken har skapt eit rotterace mot statskassa, der alle prøver å få pengar ved å smi argumenta slik at dei passar med signala regjeringa sender ut.
Slikt kallar økonomar «rent seeking», altså at bedriftene blir meir opptatt av å tuske til seg pengar frå statskassa enn å tene pengar sjølve. Det er ikkje sunt i lengda.
Redningspakken frå regjeringa oppmodar i seg sjølv til slik åtferd, noko mellom anna Holden-utvalet åtvara mot.
TUSKHANDEL HAR òg gode vilkår på Stortinget, der opposisjonen har mista alle hemningar.
Då pakken vart presentert, omtalte Frps finanspolitiske talsperson Sylvi Listhaug støtta til skipsverfta som «eit mageplask». Ho sakna òg pengar til vegstubbar, så her er det berre å byrje tigginga.
Listhaugs motpart i SV, Kari Elisabeth Kaski, karakteriserte 27-milliardarspakken som «tafatt», og 3,6 milliardar til grøne tiltak som «forsvinnande lite» (MDGs Une Bastholm omtalte det som «lommerusk»).
Og det viktigaste opposisjonspartiet, styringspartiet Ap? «Kraftlaust», var Hadia Tadjiks dom. Ho slo fast at pakken må forbetrast kraftig, viss Ap skal stille seg bak.
Regjeringa sjølv brukar òg krisa til å prøve å få gjennom kjepphestar som har lite med krisa å gjere, som å gjere eit nytt kutt i formuesskatten. Visst vil det hjelpe familieeigde bedrifter som slit, men dei kan ein hjelpe gjennom andre tiltak. Mesteparten av skatteletten vil truleg gå til folk som klarer seg heilt fint.
27 MILLIARDAR er ein enorm sum. Legg du til alle andre utgifter og inntektsbortfall koronakrisa fører til, vil bruken av oljepengar i år auke med 243 milliardar kroner. Legg du til det regjeringa allereie hadde planlagt å bruke i årets statsbudsjett, blir den samla bruken av oljepengar
485 milliardar kroner.
Då den første krisepakken kom i mars, sa LO-sjef Hans-Christian Gabrielsen at vi ikkje bør «sette statskassa på fortauet og håpe på at ikke alle forsyner seg». Han frykta at useriøse bedrifter ville utnytte støtteordningane.
Fredag var han mest opptatt av at regjeringa ikkje vil gje oljeselskapa alt dei ber om av skattelette, og at ikkje regjeringa no kom med pengane til eit karbonfangsprosjekt. Det siste vil koste opp til 17 milliardar kroner.
NHO-sjefen ved hans side var heilt samd, sjølv om det her faktisk òg var eit smil å hente: Han var glad for kuttet i formuesskatten.
Regjeringa sjølv brukar òg krisa til å prøve å få gjennom kjepphestar som har lite med krisa å gjere.
STATSMINISTER ERNA SOLBERG (H) fortalde på pressekonferansen om eit spørsmål ho hadde fått frå ein NRK-journalist. Han hadde spurt om ikkje 3,6 milliardar til grøne tiltak var litt puslete.
Ho minte om at i eit vanleg år kan det utgjere heile handlingsrommet i eit statsbudsjett. Kanskje ikkje det eingong, etter den blodtappinga av Oljefondet Noreg gjer no, kunne ho ha lagt til.
Det er jo bra at Solberg prøver å mane til måtehald, sjølv om ho ikkje har vore det beste idealet for oljepengebruk som statsminister.
Koronakrisa er eit anna kaliber enn noko landet har opplevd etter krigen. Pengar må brukast. Men når ein først har kjent på smaken av enkle pengar, er det vanskeleg å slutte.
Opninga av slusene til Oljefondet er som ein rus. Milliardar er innan rekkevidde. Berre kjipingar seier nei.
Og dei som skal betale – mange av dei er ikkje fødde enno.