Lima Laengen ti Pagpilian

Asino ti manokem kada Binay, Defensor, Duterte, Poe ken Roxas?

PIMLATOKEN ti paragapag dagiti kandidato a presidente iti panangrugi idi Pebrero 9 ti opisial a panawen ti kampania a para kadagiti nailian a puesto. Kumaro la ketdi itan ti panagpipinnadakes ken pannakaipatayab dagiti tumukno’t langit a kari a mangrisut amin a parikut ti pagilian, ken dagiti maulit-uliten nga isyu iti korupsion ken kaawan ti nagapuanan dagiti situtugaw.

Lima laengen ti pagpiliantayo a kandidato a presidente. Maikanem koma ni Party-list Rep. Roy Señeres ti Partido ng Manggagawa at Magsasaka, maibatay iti opisial a listaan ti Commission on Elections (Comelec), ngem pimmusay daytoy iti atake ti puso iti bisperas ti panangrugi ti kampania, wenno tallo nga aldaw kalpasan nga insanudna ti kandidaturana.

Nakaanges met iti nalukay ni Davao City Mayor Rodrigo Duterte kalpasan nga imbasura ti Comelec First Division dagiti petision iti diskualipikasionna. Adda pay met gundaway dagiti nagpetitision a mangyuli iti kaso agingga iti Korte Suprema, ngem mairaman latta ti nagan ni Duterte iti balota, segun iti Comelec.

Immun-unan a kinanselar ti Comelec ti kandidatura ni Senador Grace Poe gapu ta saan kano a natural-born ken nagindeg iti Filipinas iti uneg ti 10 a tawen sakbay ti aldaw ti eleksion, kas kiddawen ti paglintegan. Ngem nakaala ti senadora iti temporary restraining order manipud iti Korte Suprema, nga isu ita ti tamtamingen dagiti mahistrado babaen ti arigna aglinawas nga oral argument. Ngem iti laksid daytoy, saan a maikkat ti nagan ti senadora iti opisial a listaan dagiti kandidato. Manamnama nga ipaulog ti Korte Suprema ti pangngeddengna inton umay a bulan.

Dakkel ketdi a pagrubuatan ni Poe ti nangato a gradona iti kaudian a surbey ti Pulse Asia a naipablaak idi Pebrero 6. Kangangatuan ti nagun-odna a 30%, idinto a simmegunda laeng kenkuana ni Bise-Presidente Jejomar Binay ti United Nationalist Alliance (UNA), a dati nga isu ti kangangatuan iti grado, a nakagun-od laeng iti 23%. Arigna tabla laeng ti grado ni Binay iti agpada a 20% a nagun-od da Duterte ken dati a DILG Sec. Mar Roxas.

Makuna a daytoyen ti maysa kadagiti kadedekketan a laban para iti kangatuan a puesto iti pakasaritaan ti eleksion ti pagilian.Tallo a bulan nga agpaut ti kampania ket awan ti mabalin a makuna a “sure-win” kadagitoy uppat a kandidato.

Adayo ti maudi ken maikalima a puesto ni Senador Miriam Defensor Santiago iti gradona a 4%. Daytoyen ti maikatlo a panagkandidato ni Santiago a presidente. Simmegunda daytoy ken ni Fidel Ramos iti nadekket a risiris idi eleksion ti 1992. Ngem idi 1998, maikapito ni Santiago kadagiti 10 a kandidato, ken mapan laeng a 2.9% ti naawidna iti kadagupan dagiti amin a botos.

Ket kas kadagiti napalpalabasen nga eleksion, ad-adda a ti nalatak a nagan, karisma, ken laing ti kandidato a makipinniltak a di marugitan ti mapaturay, a saan ket koma a ti plataporma ken ti kababalin ti partidona ti maipangpangruna.

Ngem adda ketdi dagiti paset ti taray ti istoria (wenno sub-plot) ti kampania a napintas a paliiwen.

Reperendum Para iti “Daang Matuwid”

Ipagpampannakkel ni Presidente Benigno S. Aquino III ti nagapuananna iti innem a tawen a nangital-o iti ekonomia ti pagilian ken ti naiget a kampaniana kontra iti korupsion iti gobierno. Iti panangpilina ngarud ken ni Roxas nga standard bearer ti Liberal Party (LP) ti manamnama a mangituloy kadagiti panggep ti administrasionna nga ipatungpal.

Sitatallugod ni Roxas a mangituloy kadagiti polisia ti agdama nga administrasion. Ket inkarina pay, kas iti nasaona iti bukodna a TV ad, a no adda pagkurangan ti polisia ti “Daang Matuwid,” nayonanna, ken no adda nagkibaltanganna, aturenna.

Ni Presidente Aquino ti masasao a kangrunaan a pannakangiwat para iti kandidatura ti gayyemna a ni Roxas. Salsalakniban ti Presidente ni Roxas kadagiti pammabalawda iti sekretario gapu iti di agsusurot a panaggaraw ti gobierno kalpasan a dinalapus ni Supertyphoon Yolanda, ti palpak nga operasion ti MRT, ken uray pay ti pannakatambang dagiti kameng ti PNP Special Action Force iti Maguindanao idi napan a tawen.

Adda dagiti mangibagbaga a nakapuy ti karisma ni Roxas iti masa, rason a naglaka a pakadadaelanna kadagiti ania man nga isyu nga ibatoda kenkuana. Puntiriaenda amin nga aramidna a karkardayo iti kababalinna nga anak ti nabaknang; isu a para kadagiti kalabanna, maysa daytoy a napeklan nga “epal.” Pati diplomana iti kinadoktoradona iti nalatak a business school iti Amerika, pinagduaduaanda, ken uray pay ni baketna a ni Korina Sanchez a nairaman ti sumagmamano a kontrobersia iti panagbalinna a news anchor iti ABS-CBN, saan a napakawan ket piniltapiltakanda.

Dakkel ketdi a pangatiwan ni Roxas kadagiti kalabanna ti rekordna iti gobierno ken iti nabileg a makinaria ti LP nga isu ita ti kadadakkelan ken kabibilegan a partido politikal iti pagilian. Daytoy met laeng ti makinaria a pangnamnamaan ti katiketna a ni Camarines Sur Rep. Leni Robredo a makuna nga agdadamo iti politika no maidilig kadagiti kabalubalna iti puesto.

Segun iti LP, adu dagiti mangdaydayaw kadagiti

gapuanan ti “Daang Matuwid” a pagtataudan ti prinsipio ken programa ti administration ni Aquino. Segun kadagiti lider ti partido, patienda nga adu latta dagiti kakailiantayo a mangnamnama a maituloy daytoy no kayat met laeng dagiti umili ti nadalus a pannakaipataray ti gobierno.

Dakkel nga Isyu ti Korupsion

Narikut met ti dalan a mapan iti Malakanyang para ken ni BisePresidente Binay, nga isu ita ti paspasagidan dagiti kalabanna nga agtatakaw wenno mannibrong a kandidato. Isu ti puntiria ti napaut a panagpalutpot ti blue ribbon subcommittee ti Senado gapu kadagiti alegasion iti adu a mapagduaduaan a transaksion iti Siudad ti Makati idi isu daytoy ti mayor ken intultuloy ti anakna a ni Junjun Binay.

Idi Pebrero 5, pinatalgedan ti Ombudsman ti immun-unan a pangngeddengna a mangidarum iti Bise-Presidente, karaman ni Junjun Binay a naikkaten iti puestona a mayor, ken sumagmamano pay nga indibidual, gapu iti overpricing iti pannakaipatakder ti parking building iti Makati City Hall.

Segun kadagiti kapartiduan ni Binay, awan ti panggep ni Ombudsman Conchita Carpio-Morales no di ti panangdadaelna iti kampania ti Bise-Presidente ta inranana pay met nga inruar ti pangngeddengna iti panangrugi ti opisial a kampania. Kunada pay a kakomplot ti Malakanyang ti Ombudsman iti maysa a nalimed ken dakkel a panaggaraw tapno maarus ni Binay iti eleksion.

Immuna ngamin iti daytoy, ni Binay ti kalatakan ken kaaduan iti posible a mangibotos kenkuana, segun kadagiti napalabas a surbey a para kadagiti agngayangay a presidente. Adayo ti pangatatiwanna ken ni Roxas a pamato ti administrasion. Ngem gapu kadagiti alegasion iti korupsion, in-inut a bimmaba ti grado ti BisePresidente.

Ngem para iti kampo ni Binay, iti panangdaddadael ti administrasion iti nagan ti Bise-Presidente kadagiti alegasion iti korupsion nga awan kano met ti ebidensia ti namagbalin ketdi ken ni Binay a kas martir wenno underdog iti laban. Nabatad ti panangiparangda ken ni Binay kadagiti TV ad a “nognog” (nangisit a kas kadagiti adu a marigrigat) ken pandak (wenno ibagianna dagiti nababa ti nagun-odda a panagbiag wenno oportunidad iti gimong). Patienda la unay a pagaayat dagiti umili dagiti maidaddanes ken mangsarsarapa iti pammabasol nga awan pammaneknek, a kas ken ni Binay.

Dakkel met a pangnamnamaan ni Binay ti makinaria ti UNA, ti kangrunaan ita a partido ti oposision. Ken kangrunaanna, ni Binay pay laeng ti ibagbagada a makaawid iti kadakkelan a botos manipud iti masa wenno kadagiti ordinario nga umili. Natawid ni Binay ti karismana iti masa iti pannakikaduana ken ni Erap Estrada idi eleksion ti 2010 ken ti panagtultuloyna a nangyasideg iti bagina kadagiti umili bayat ti kaaddana iti puesto.

Dakkel pay a puntos ti nabayagen a nailatagna a plano tapno masukdalna ti kangangatuan a puesto iti Malakanyang. Uray idi adda pay laeng iti lokal a gobierno ken agingga idi nagbalin a BisePresidente, addan dagiti natalged nga addang nga inrugina tapno maisaganaanna ti kandidaturana.

No subliantayo ti eleksion idi 2010, nangrugi laeng ni Binay iti nababa a grado ngem in-inut a nagpangato agingga a naatiwna ni Roxas iti surbey agingga iti aktual nga eleksion. Gapu amin dayta iti epektibo nga estratehia, nga isu met laeng ti aramatenna ken ti katiketna a ni Senador Gringo Honasan para iti daytoy nga eleksion.

Adda Laban ti Independiente a Kandidato

Nabanglo met ti nagan ni Poe iti masa, ket pagyamananna a dakkel iti kinalatak daydi amana a Fernando Poe Jr. (FPJ). Saanen a nakakaskasdaaw no iti tunggal panagbitlana, ipalpalagipna latta dagiti balikas ken nagapuanan ti amana a nalatak nga action star, ken ipalpalagipna latta ti napasamak iti panagkandidato ni FPJ idi 2004 a nakaatiwanna, ngem patien dagiti suporterna a biktima daytoy ti panagsuitik.

Makuna ngarud nga agsadsadag ni Poe iti makunkuna a “necropolitics” wenno ti panaglatak iti politika ti maysa a tao gapu iti pimmusay a kabagianna. Immuna a rimmuar ti termino iti panangabak a presidente ni Noynoy Aquino kalpasan a pimmusay ti nalatak nga inana a ni dati a Presidente Cory Aquino. Mapapati ngarud nga iggem latta ni Poe ti simpatia ti publiko iti pimmusay nga amana a limmasat met iti kaso a diskualipikasion iti panagkandidatona idi 2004.

Makatulong pay iti popularidad ni Poe ti agparparang ita a kasla para telenobela a kabibiagna. Matamtaming ita iti Korte Suprema no pudno a natural-born ni Poe ta napidutda laeng kano daytoy iti maysa a simbaan idi maladaga pay. Da agassawa nga FPJ ken Susan Roces ti nangampon ken nangpadakkel kenkuana. Paset pay ngarud ti istoria ti panangbirbirokna kadagiti pudno a nagannak kenkuana ken ti sayangguseng nga anak iti ruar daytoy ni dati a Presidente

Ferdinand Marcos. Naayat iti drama ken tsismis dagiti Filipino, kunada man.

Awan ti ania a padas ni Poe iti gobierno ta tallo a tawenna pay laeng iti Senado ken sumagmamano laeng a tawen a nagbalin a chairman ti Movie and Television Review and Classification Board. Isu pay ti kaubingan kadagiti kandidato a presidente iti edadna a 47. Ngem iti laksid daytoy, isu ti numero uno iti eleksion dagiti senador idi 2013. Ket nagtultuloy ti popularidadna ta nangato latta ti gradona kadagiti surbey, iti laksid ti panangibagbagada a saan a Filipino daytoy ta tinallikudanna ti pannakipagilina idi nagbalin a naturalized US citizen idi 2001. Kinontra daytoy ti kampo ni Poe ta napasublina kano ti kina-Filipino-na a kas sagudayen ti linteg (adda pay laeng a matamtaming ti isyu iti Korte).

No adda man pagkapsutan ti kandidatura ni Poe, isu daytoy ti kinaindependiente wenno kaawan ti partidona. Iti pakasaritaan ti eleksion ti pagilian, awan pay ti nangabak a kandidato nga independiente. Nangabak ni Noli de Castro a bise-presidente idi 2004 a kas independiente ngem kimmappeng iti koalision ti administrasion ni Gloria Macapagal Arroyo.

Iti biang ni Poe, awan ti kaaliadona a dakkel a partido wenno koalision. Ken padana met nga independiente ti katiketna a ni Senador Francis Escudero.

Ngem kadagiti eksperto iti politika, saan a nabileg ti impluensia ti partido tapno mangabak ti kandidato. Ad-adda a binnukodan ti diskarte dagiti kandidato nga agkakadua. Ken kas nasaon, dakkel ti maitulong ti nalatak a nagan ken karisma, a kas kadagiti agkatiket a Poe ken Escudero.

Ti Naisangsangayan nga Estilo ni Duterte

Makuna a “wildcard” iti risiris ni Duterte. Nalatak la unay daytoy a mayor iti Siudad ti Davao ngem iti damona nga itatapog iti maysa a nailian nga eleksion, napaneknekan nga adu met gayam dagiti suporterna ken mangibagbaga a botosanda daytoy inton Mayo 9.

Uray pay adda iti Mindanao, makadandanon iti sibubukel a pagilian dagiti kontrobersial nga addang wenno ar-aramiden ni Duterte a kas mayor iti dakkel a siudad. Naam-ammo daytoy a “The Punisher” wenno “Duterte Harry” gapu iti kinauyongna kadagiti managdakdakes babaen ti bukodna a naiget a kampania a mangdalus iti siudad kadagiti kriminal. Isu pay ti maitudtudo nga akin-utek iti Davao death squad, wenno grupo dagiti vigilante a nangipakat iti adu a panagsalvage kadagiti mapapati a drug pusher wenno hired killer iti siudad.

Binalon ngarud ni Duterte dayta a kinaturedna iti itatapogna iti nasional nga agpang. Ngem ti rigatna, itugtugotna met uray ti kinalaingna nga agsao iti dakes ken kinaprangkana nga agsao uray no asino ti dumdumngeg. Isu nga adu met ti manguyaw kenkuana ta uray ni Pope Francis nabaelanna a pinagsawan iti dakes iti sanguanan ti adu a tao. Uray ti panangibagbagana nga adu ti nobiana uray addan asawana ken adun ti pinatayna a kriminal, saan a nagustuan ti publiko. Panangipagarup ngata ni Duterte, kunada, kasla agbalin laeng a mayor ti siudad ti panagbalinna a presidente ti pagilian.

Ngem kuna met dagiti suporter ti mayor a ti kas ken ni Duterte ti kasapulan a lider iti agdama. Natured ken awan ti pagbutnganna. Ibagianna kano ti baro a klase ti politika, a saan ket a kas iti tradisional a politika nga agturturay laeng dagiti naagum a babaknang dagiti nabibileg a kaamaan ken dagiti politiko a puro porma laeng ti ipakpakatda ngem awan met gayam ti magapgapuananda inton makapuestoda iti gobierno.

Ibagada pay a ni Duterte ti kasungani dagiti politiko nga agindadalus ngem nakarkaro pay gayam ti kinarugitda. No ania ti makitam ken ni Duterte, isu dayta ti makitam agingga iti Malakanyang, ngarud saan a managpammarang, kuna pay dagiti kakaduana. Epektibo la ketdi ti estilo ni Duterte ta tunggal agsao, adda kasurotna a kontrobersia ken pagpampanunotan nga isyu, ken sigurado la ketdi a front page daytoy kadagiti diario wenno mapagpapatangan iti social media. Saanen a pagsiddaawan no apay a nangato latta ti grado ni Duterte kadagiti surbey.

Makatulong pay iti kandidatura ni Duterte ti pannakikappengna iti maysa a partido a kas ti PDP-Laban, nga isu payen ti pinagsapatada a baro a chairman ti partido. Mangnamnama met ti liderato ti partido a maparegtada manen ti partido a nagbalin a nalatak ken nabileg idi panawen ni Cory Aquino ngem in-inut nga imres ti bilangda kalpasan a pumanaw dagiti kapartiduanda iti tunggal eleksion wenno adda baro a partido nga agturay iti Malakanyang.

Makuna a dakkel met ti maitulong ni Senador Alan Cayetano a katiketna, aglalo kadagiti panawen a sumangoda kadagiti umili iti panagpaut ti kampania. Ni Cayetano ti mangbalanse ken mangilawlawag a nasayaat kadagiti programa ti gobierno ti partido ken mangpullat kadagiti pagkurangan dagiti palawag ni Duterte.

Ad-adda a ni Bongbong ti Siputanda

No ania man ti ipakita ni Defensor iti daytoy a kampania, nakitamon daytoy iti immun-una a panagkandidatona iti dua a daras idi dekada 90. Adda latta dayta kinaturedna nga agpasagid, kinalaingna a mangilawlawag iti legalidad dagiti adu nga isyu ken ti kinasutilna gapu iti laingna nga agpakatawa, kas iti panangipakatna ita kadagiti pick-up lines a nalatak kadagiti agtutubo.

Ngem itoy a panagkandidatona, masipsiputan ti salun-at ti senadora. Impakaammona idi damo nga addan iti stage 4 ti lung cancer-na. Ngem sakbay nga

impakaammona ti panggepna nga agkandidato a presidente, kunana a nalasatannan ti nasao a sakit.

Ngem no maidilig kadagiti dadduma a kandidato, saan unay nga agparparang iti publiko ti senadora. Iti edadna a nasuroken a 70, natataeng ni Binay ngem isu ken agkataebda laeng ken ni Duterte, ken saan pay met nga isu ti makuna a nakapsut. Ngem kunada a ti panagamakna nga agsubli ti sakitna ti ibagbagada a kasla aganannad ti senadora wenno dinan kabaelan ti makigiddan kadagiti kabalubalna nga agrikus iti sibubukel a pagilian para iti napaut a kampania.

Ti ngarud katiketna a ni Senador Bongbong Marcos ti ad-adda a masipsiputan ita. Iggem ti senador ti nalatak a nagan dagiti ag-Marcos ken ti ipagpannakkelna a Solid North, wenno ti baluarte iti Amianan a Luzon, ken dagiti adu nga Ilokano iti nadumaduma a paset ti pagilian.

Iti kaudian a surbey ti Pulse Asia, adda ni Marcos iti maikadua a puesto iti gradona a 23%. Naatiw ken ni Escudero a nakagunod ti 33% ngem kunada a napaut pay ti kampania, ket no agtultuloy ti panagpangato ti grado ni Marcos, a 9% laeng ti gradona idi Septiembre, amangan no maatiwna pay ni Escudero iti eleksion inton Mayo 9.

Ti itatapog ni Marcos iti maikadua a kangangatuan a puesto ti masasao ita nga agbalin a reperendum wenno pangpadasan iti pulso ti publiko no maawat met laengen ti adu a Filipino ti anak ti maysa a dati a diktador a mangituray manen kadakuada. Ta kunada, kalpasan nga agbise (no mangabak iti daytoy nga eleksion), mapunaston dayta a panagaripapada a mangbitibit iti maysa manen a Marcos, ket agtultuloyton ti panagsubli ti Pamilia Marcos iti Malakanyang inton 2022.

KASLA piesta ti eleksion, ta aramiden amin dagiti kandidato ti amin tapno maawidda ti suporta dagiti umili babaen ti panangipasawda kadagiti gapuanan ken planoda iti gobierno. Ngem kas iti nadakamaten, saan a napateg ti plataporma ta ad-adda a popularity contest ti eleksion iti pagilian.

Ngem uray pay ania ti ibagada, dakkel met a pangnamnamaan dagiti ordinario nga umili ti eleksion. Ta uray kaskasano, madanon manen ti panawen a dumanon dagiti nalalatak a kandidato kadagiti lugarda tapno makialamano, makikanta, makisala ken umay dumngeg kadagiti arungaingda. Ken uray kaskasano, mangngeg manen ti timekda babaen ti balota.—O