Naganar ti Petsay iti Rugrugi ti Kalgaw
Mabiit nga urayen ti petsay; ngarud, alisto a panguartaan.
TI petsay ti maysa kadagiti kaganaran a nateng iti Kailokuan kalpasan ti panagtutudo agingga iti rugrugi ti kalgaw a kadawyan a mangrugi iti Oktubre. Adu a potahe ti mabalin a pakalutuan ti petsay isu nga adu ti mangayat iti daytoy a nateng ta malaksid a naimas, namsek pay iti sustansia.
Ditoy Ilocos Norte ken Ilocos Sur, adu a mannalon ti mangayat nga agmula iti petsay uray kadagiti saan a regular a panawen tapno magundawayanda ti napintas a presiona kadagiti tiendaan.
Ammo ngamin dagiti mannalon ti napintas a saguday ti petsay ta kabaelanna latta ti agbiag ken mangted iti napintas nga apit uray maimula kadagiti gagangay ti dagana a taltalon ken kadagiti panawen nga agbaliwbaliw ti kondision ti aglawlaw ken ti klima.
Ngem nupay mabalin nga imula iti petsay iti ania man ti klasena a talon a para nateng, nasalsalun-at met laeng daytoy no maimula iti napukray a daga ken dagitay medio pannaraten a pila a nalaka a maes-esan ti danumna. Nasaysayaat pay no pilien ‘tay talon nga addaan iti 5.4 agingga’t 6.7 a kaalsem (pH). Tapno maammuan ti kondision ti daga ti talon, ipaamiris daytoy iti laboratorio ti Bureau of Soils and Water Management.
Kaay-ayo ti petsay ti panawen a nababa ti aldaw ken atiddog ti rabii. Gagangay nga umatiddog ti rabii ken umababa ti aldaw no dumteng ti Nobiembre agingga’t Disiembre.
Kadagiti interesado a manggundaway iti napintas a presiona kadagiti masungad a bulan, mabalin ti agmula kadagitoy a panawen no la ketdi adda umdas a padanum ken maipaayan iti umno a pannaripato. Nasken laeng nga ammuen dagitoy sumaganad a wagas ti panangtaripato iti mula.
Panagbunubon
Mabalin ti agaramat iti pagpatubuan nga aray nga agakaba iti maysa a metro ken agatiddog iti lima a metro. Maymayat no pilien ‘tay aray nga addaan iti naparayapay a daga. No awan ti kastoy a klase ti daga a pagbunubonan, mabalin ti agaramid. Paglalaoken ti saggaysa a parte ti darat, compost, ken gagangay ti klasena a daga.
Nasken a malaokan iti darat ti daga tapno alisto ti panages-es ti sobra a maisibug a danum ken tapno nalukay ti akinngato a genned ti daga. Makatulong met ti compost tapno pumintas ti kalidad ti pagbunubonan ken tapno adda umdas a sustansiana a sagrapen dagiti bunubon.
Nasaysayaat manen no agaramat iti pagpatubuan a trey (seedling tray) wenno ania man a kahon (seed boxes) a pagibunubonan kadagiti bukel tapno alisto laeng a mailinong no adda umay a saan a mapakpakadaan a tudo.
Ying-ingpis laeng ti panangiwaras kadagiti bukel kadagiti narabaw a gurit iti aray wenno seedboxes sa gaburan dagitoy iti naingpis a daga.
Nasken a mamitlo iti inaldaw a mabisibisan ti nagbunubonan a seedbox wenno aray tapno adda umdas a dam-eg ti daga. Aramiden daytoy iti umuna a tallo nga aldaw tapno sigurado a napintas ti panagtubo dagiti bukel iti uneg ti 4 agingga’t 7 nga aldaw. Ngem masapul a kontrolen ken saan a sobsobraan ti ibisibis a danum tapno saan nga umatake ti sakit a damping-off nga isu ti mamagleppes kadagiti kattubo a bunubon.
Ti damping-off ti sakit a mamaglungtot iti puon dagiti kattubo a bunubon dagiti nateng ken dadduma a mula kas iti lasona, tarong, kamatis, sili ken dadduma pay a natnateng.
Ti organismo a managan iti Rhizoctonia solani ti akimbasol no apay nga agsakit iti damping off dagiti kattubo a palakay. Lungtotenna dagiti puon dagiti bunubon isu nga agkapsut dagitoy ken agdeppesda.
Inton nakapagbunubonen, isaganan ti talon. Araduen a nalaing ti talon ken mamindua a muriskien. Umuna a muriskien iti paatiddog (lengthwise) santo maminsan a muriskien iti pabaribar (crosswise) tapno marumek a nasayaat dagiti bingkol wenno bingkual.
Kalpasanna, saan pay laeng a gargarawen ti talon iti uneg ti pito nga aldaw. Iti kasta, makapagrupsa a nalaing dagiti nayarado a ruruot ken maikkan iti gundaway dagiti bukelda nga agtubo.
Inton nakapagtubon dagiti sumarsaruno a ruot, araduen manen ti talon. Kalpasanna, muriskien manen iti pabaribar tapno mailumlom a nalaing dagiti agruprupsa a ruot ken mapapino a nasayaat dagiti bingkol.
Bayat nga isagsagana ti talon, gamporan daytoy iti naglalaok a takki dagiti animal, compost, ken ania man nga organiko a bambanag a masarakan iti aglawlaw.
Laokan dagiti ipakat nga organiko a ganagan iti inorganiko a ganagan a kas iti 14-14-14 NPK tapno adda dagus nga usaren ti mula bayat nga agruprupsa dagiti organiko nga abono.
Para iti sangaektaria a talon, agabono iti inorganiko a ganagan iti kaadu a 240 a kilo a nitrogen, 60 a kilo a phosphorus, ken 60 a kilo a potassium. Pasarunsonan dagiti ingganagan iti 120 a kilo a nitrogen, 30 nga aldaw kalpasan ti panagmula.
Panagmula
Sakbay a yakar dagiti bunubon, sibugan dagitoy iti danum a nalaokan iti 40 a gramo nga starter solution. Makaaramid iti starter solution no inawnaw ti kompleto a ganagan (14-14-14 NPK) iti danum. Umdasen ti 15 a kutsarita ti kompleto a ganagan nga inawnaw iti bassit a lata a danum a para iti 5 a metro kuadrado a rukod ti nagbunubonan nga aray. Yisprey ti starter solution, 5 agingga’t 7 nga aldaw sakbay a yakar dagiti bunubon.
Bisibisan manen ti nagpatubuan nga aray maysa nga aldaw sakbay a yakar dagiti bunubon iti talon. Iti kasta, nalaka a paruten dagiti palakay ken saan a masugat dagiti ramutda.
Nasaysayaat no imula dagiti bunubon iti naladaw a paset ti malem tapno saanda a malayet gapu iti pudot ti init. Kapintasan a yakar dagiti palakay nga agtaeng iti 9 agingga’t 12 nga aldaw.
Kapintasan met ti 25 a sentimetro (cm) a kaaddayo ti tunggal pinuon ken 90 cm a kaaddayo ti tunggal gurit (rows). Dagus a sibugan dagiti mula kalpasan ti panagmula. Nasaysayaat no sakbay nga imula dagiti palakay, sibugan nga umuna ti disso a pagmulaan iti starter solution tapno al-alisto a makaungarda ken tapno nasalsalun-atda.
Kasapulan ti petsay ti umdas a padanum bayat ti panagbaludbodna. Sibugan dagiti mula iti nasapa a paset ti bigat tapno saan a malanet ti bulongda iti bara ti init. Agaramat iti dakkel a ragadera no bassit pay laeng dagiti bulongda. Ngem inton’ dadakkelen ti bulong dagiti petsay, agaramaten iti hose ket ti laengen puonda ti sibugan. Surface irrigation ti awag daytoy iti Ingles.
Kanayon a gaikan ti talon tapno mapaksiat dagiti ruot nga agpaay nga alternatibo nga umok dagiti peste ken agserbi a kainnagaw dagiti mula iti sustansia ken danum.—O