Komusta ti K-12 Basic Education?

Marugianen iti sumaruno a panagseserrek ti senior high school ngem adda pay laeng dagiti nagannak a di makaawat no apay a kastoy…

ITI sumaruno a panagseserrek dagiti pagadalan, mairugin ti senior high school.

Kinapudnona, maisaysayangkaten ti nasapa a rehistrasion dagiti agbasa iti daytoy a tukad ti sekundaria.

Ngem iti laksid dagiti adu a mayan-anunsio a mainaig iti senior high school, adu pay laeng a nagannak ti saan a makaawat iti kaipapanan daytoy a programa.

Paset ti Senior High School ti pannakayimplementar ti K-12. Ti K-12 ti kangrunaan a rebision ti sistema ti edukasion nga isaysayangkat ti turay.

Kayatna a sawen nga agdagup iti 12 a tawen ti mabusbos dagiti ubbing nga agbasa iti elementaria ken sekundaria a sigud a 10 a tawen laeng.

Mairugi ti K-12 iti kindergarten para kadagiti agtawen iti lima nga agtungpal iti Grade 12 iti hayskul.

Aglasat dagiti ubbing nga agad-adal iti kindergarten iti istandard a kurikulum nga ituyang ti Departamento ti Edukasion. Kas iti sigud, innem a tawen (Grade 1-6) ti busbosen dagiti ubbing iti elementaria. Maaw-awagan itan ti uppat a tawen a sigud a kadawyan a hayskul iti Junior High School (Grade 7-10). Nanayonan ti dua pay a tawen a maaw-awagan iti Senior High School (Grade 11-12).

Kayatna a sawen daytoy nga imbes nga agturpos ti maysa nga ubing iti tawen a 16, sa la agraduar iti hayskul no agtawen iti 18 gapu ta nanayonan ti panagbasana iti daytoy a tukad ti pagadalan iti dua pay a tawen.

Maysa kadagiti kangrunaan a gannuat ti turay ti K-12 tapno maparang-ay ti sistema ti edukasion ti pagilian.

Sakbay a nayimplementar ti K-12, maysa ti Filipinas kadagiti tallo laengen a pagilian iti sangalubongan nga addaan iti 10 a tawen a basic education. Ti met laeng Filipinas ti addaan iti basic education a 10 a tawen iti entero nga Asia.

Paneknekan pay dagiti rekord ti Departamento ti Edukasion ti kababa ti achievement examination dagiti aggraduar iti hayskul no idilig kadagiti dadduma a pagilian.

Paneknekan pay dagiti dadduma a rekord a maika-34 laeng ti Filipinas iti 38 a pagilian iti high school mathematics ken maika-43 iti 46 a pagilian iti high school science.

Ti pay Filipinas ti kababaan iti achievement examination iti matematika ket dagiti laeng nagbasa iti science high school ti mairaman iti kategoria ti Advance mathematics.

Kangrunaan a panggep ti K-12 ti panangitutop ti sistema ti edukasion iti kasasaad ti panagbiag ken ti akem ti tunggal estudiante a kas produktibo nga umili. Manamnama laeng a matungpal daytoy babaen ti narang-ay a sistema ti kurikulum.

Masapul ngarud koma suportaran daytoy napabaro a sistema ti edukasion ta manamnama a daytoy ti maysa kadagiti kangrunaan a solusion tapno maawatan ti maysa nga agad-adal ti lubong iti aglawlawna.

Ket tapno maawatanna ti kaipapanan ti panagbiagna, masapul nga adalenna no kasano ti agadal, maital-o ti kabaelanna iti panagkuenta ken pannakaaramat dagiti numero, panagbasa ken panangamiris kadagiti basbasaenna, ken teknolohia a maaramat iti inaldaw-aldaw a panagbiagna.—O

ta panagriknak ket in-insultuendak. Isu nga ingerngernger ti unegko, ‘Urayenyo a bumaknangak!’ nupay awan lat’ ammokon a bumaknangak pay. Diak impagpagarup a ni baketko ti tulbek ti panagbaknangko. Ita, dos gradosen ti balaymi a sigud a nagbuok iti pan-aw. Di met pay ketdi nalpas na-finishing a kunada ta nayinumko ti dadduma a badietna ngem alistonto la daytan ta agpaw-itto manen ni baket. Narigat met ngamin no diak lattan ikaskaso dagiti umay mangpasiar kaniak. Ibagadanto pay ketdi a diak ammo a taliawen ti naggapuak. Ita baknangen, dinatay’ amammon, kunadanto pay.

Kinapudnona, kasla celebrity-ak ditoy lugarmi a magusgustuan dagiti tattao. Kas ‘tay nakunakon, ni katugangak a lalaki sa laeng ti manggurgura kaniak. Awan ngamin saan kaniak no adda umasideg. Basta adda nairana, sige. Saanak a naimut. No adda malabsak nga agiinum ket padagasendak a mangimaysa, kabassitan ta tablon wenno kuatro kantos nga ibatik. No dadduma ibatiak pay ida iti igatangda iti kilawen a bilis wenno billangan aglalo no makitak nga an-anusanda ‘ta kornik a pulotan. Kasta met laeng no makaranaak kadagiti babbaket a sumukmon iti malmalem iti tianggi ni Baket Andang. No dawatenda a siak ti mangbayad kadagiti inumenda, siut! Saanak a narigat a kasarsarita. No dadduma, agilibreak pay iti merienda dagiti babbalasang— nga ad-adda pay a nangparubrob iti agong ti katugangak a lalaki. In siurt, no agtarayak a kagawad, sigurado a botosandak amin dagiti kapurokak malaksid iti katugangak a lalaki. Rigatenna ngamin dagiti ar-aramidek ta kakaasi kano ti asawak nga agsapsapul idinto nga addaak a kasla kandidato nga agpabpabunar. Namudel met ti ulona ni daytoy. Ni la ngarud baket ti nangibagan ket. Asino ti asawa a di mangayat nga agbalin a managtulong ti asawana?

“Nagawan ket a konsiensiam metten, barok,” kinunana pay ketdi kaniak iti naminsan. Ngem diak lattan nagun-uni ta permi met a panangisakit kaniak ti katugangak a babai.

“Dimo man bibiangan ‘ta manugangmo. Dika ket koma agyaman ta pati datao ket makapadas nga agbiag a nanam-ay,” intubngar a dagus idi ti baket. “No di pinagabrod ni Don ‘diay balasangta ‘ti kunam, adda, aya, gasat a maiparparsiak kadata? Makasidaka, aya, koma iti karne tunggal dapon?”

Agpayso, makonkonsensiaak met no dadduma. Ngem kasano ngarud nga isardengko ti ar-aramidek no pampanunotek ket awan met dakesna? Awan met maperperhuisiok ken mairurrurumen wenno masaksaktak. Ala, wen, adda. Ti katugangak a lalaki. Ngem is-isuna met. Ad-adu nga amang dagiti maparagsakko. Asino ngarud ti patiek?

Maysa pay, naragsakakon iti biagko, apay ketdin a baliwak? Di pay ket bagtitakon? Nagmayat man iti rikna no kasta a nagadu ti mangdaydayaw kenka. No kasta a natulnog dagiti tao iti ania man nga ibagam ta adda gunggun-odenda kenka. No kasta a dagiti manguy-uyaw kenka idi, kasla napaamoda nga aso a no mabalin ket agtamedda pay ketdin kenka. No kasta a dagiti babbalasang, nangruna ken ni Katrina, ibagada ti nalaus a panaggustoda kaniak.

KARURUARKO iti opisina ti Cebuana a nangiruarak iti pawit ni baket idi masabetko ni Katrina. Unayen a sippukel ti pammagina iti kumepkep a leggings nga imparisna iti sabongan a blusa. Inisemannak ket uray la a kasla nayindayonak.

“Papanam, seksi?” inkiddayko. “Inkan sa ketdi mangiruar iti kuartam? Ala man ngarud ta agilibreka.”

“Ania ‘ta agilibren?” Naginmimisuot. “No mapanko payen isalda ‘toy kuentasko tapno adda pagbayadko iti tuition fee. Eksammi ngaminen inton umay a lawas ket diak pay nakabayad ta di met pay nagonorarium da tatang.”

Mangal-ala ni Katrina iti kinamaestra idiay CSU Aparri. Graduating kanon. “Aya? ‘Modtoy ta siakon ti mangsalda,” inyangawko. “Ala man ketdi nga agpayso, Manong Don. Imbag no sika ta awan ngatan ti interesna.” Pinerrengnak.

“Sige. Ngem iti maysa a kondision. Inta agbatil-patong.” “Dayta la gayam,” kinunana ket immaklilin kaniak. Nagtalangkiawak. Amangan ketdi no adda kaarruba a makakita kadakami ket piktiurendakami sa yaplodda ken i-tag-da ni baket.

Nagturongkami iti Utanes Panciteria. Ditoy Allacapan, daytoy a panganan ti kaiimasan iti luto a pansit batil-patong. Ngem diak unay naipamaysa ti nangan ta amang metten a naim-imas ti isem ken perreng ni Katrina. Kasla makitkitak ni Yaya Dub nga agpakpacute ken ni Alden Richards. Ne, ket masulisog metten ti riknak! Dua ribu ti intedko a salda ti kuentasna ngem diak innala. “Bayadamto no addan trabahom,” kinunak. “Basta dimo iparparit, a, no mailaw-anak a mangpasiar kenka idiay Aparri.”

“Apay koma nga iparitko?” kinunana met. Ket intedna ti numero ti selponna tapno tawagak kano no ipaypaysok ti mapan mangpasiar kenkuana. Innalana met ti numero ti selponko ta teksannak kano inton umutang manen.

Kabigatanna met laeng, napanko pinasiar idiay Aparri. Nasunotan pay dayta. Masansan. Agingga a nasumokmin ti mapan iti nalamiis a disso. Naidiak met ti panaginumko ta kanayonen a rummuarak. Naimbag ketdi ta ninayonan ni baket ti ipawpaw-itna. Natay kanon ti amona a babai ket ad-adda kanon a naparabur ti lalaki kadakuada a katulonganna ta awan kano met pangipatawidanna iti kinabaknangna.

“Addan sa metten milagro nga ar-aramidem, Don, barok?” kinuna ti katugangak a babai iti dayta a panagrubuatko a mapan manen idiay Aparri. Agkitakami ken Katrina ta adda kano ibagana nga importante.

“Agpalpaliwaak laeng, ‘nang. Awan siguro met dakesna…” kinunak.

“Ay, wen? No ipangpangas ni Kagawad Dexter nga adda nobio ‘diay anakna a don!”

Napadiwigak a nangmulengleng iti katugangak. “Siguro, baknang, isu a don,” insungbatko nga agngingiit. Dandani pay nakaluaak ta impanko ti kangingingiitan a rungiitko.

“Seriosoak, barok,” kinuna ti baket. “Pinalugodanka nga immuraga iti por kilo ngem diak ipalubos a mangalaka iti sibubukel a baka! Agpayso a saan a nagtaud kaniak ‘diay asawam ngem siak ti nangpadakkel ket anakkonto latta. Ammom ngata metten ti piliek kadakayo.”

Nagbalin a kasla mapitpitpit ti rungiitko ta kasla adda nangpateltel kaniak. Pudno gayam ti sayangguseng! Ngem mapukawanak sa metten iti kaaliado. No mapagurak daytoy, awanen ti mangisalakan kaniak iti katugangak a lalaki.

Kinautko ti bolsak. Nangiruarak iti sangaribu sa kinitak ti katugangak a babai. Serioso latta ti langana. Nangiruarak pay iti dua ribu. Inyawatko. “Pagtong-itmo, ‘nang. Ken amangan no adda gatangenyo…” kinunak. Siniggawat ti baket ti kuarta sa rimmuaren iti balaymi. Kudkudkodek ti ulok a rimmuar. Ngem malas sa ti kamamalasan ta adda met ni katugangak a lalaki iti sango ti balay. Inur-uraynak ngata a rimmuar?

“Maysa la ti saok, barok,” inderetsona a kinuna. “No masaktam ‘diay anakko, tadtadenka!”

“Ania ti sasawenyon, ‘tang,” kinunak. Ngem timmallikuden. Iggemna ti putan ti kanayon nga ibarbarikesna a bunengna.

Agwingwingiwingak a nagsubli iti balay. Diak man laengen agtultuloy, amangan no makasarakak pay iti demalas.

Inruarko ti selponko. Tineksak ni Uli. Aginumak man laengen. Kaidisdissok ti selponko idi agkiriring. Teks.

san na u?

Ni Katrina. ditoy balay diakon umay sbi k nmn sau im4tnte pgu2span ntn bgam lattan teks

buntis me Naltotanak iti bukodko a katay. Kasano a napasamak dayta? Ahh! Saan a mabalin!

Pinidutko ti selpon a naibbatak itay mabasak ti maudi a teks ni Katrina. makamokat biagmo!Z@* Dandani la ibaberko ti selponko apaman a nai-send-ko ti mensahek.

Tineksak manen ni Uli. Ngem agarup tallopulo a minuto ti napalabas sa dimteng. “Nabayagka man?” kinunak. “Pasensiakan, Don Bossing. Binuyak pay la ngamin no kasano nga agpagunggan ti maysa a kagawad…” “Asino?” kinunak. Adda pay laeng suron iti bosesko. “Ni Kagawad Dexter. Ipukpukkawna a tadtadenna ti lategna no dina pagikaruen ti don a nakasikog ken ni Katrina.” Nagmaga ti karabukobko. “Imbagana no asino?” dinamagko. “Sika kano, Don Bossing.” Naparasawak a dina oras. Ania ti aramidek itan? Mapaneknekak a saan a siak ti nakasikog ken ni Katrina ngem kasano nga ilawlawagko iti katugangak a lalaki nga awan ti relasionmi ken Katrina?

A, wen, ti katugangak a babai, isu laeng ti makaisalakan kaniak.

“Inka man siimen no ania ti mapaspasamak dita bangir,” imbilinko ken ni Uli.

Dua a minuto kalpasan a makapanaw ni Uli, adda nagikkis iti balay da katugangak. Madamdama pay bassit, addan ni Uli.

“Inappigudan ni katugangam a lalaki ni katugangam a babai, Don Bossing,” inreport ni Uli. “Naunget gayam a talaga ‘diay lakay.” “Apay ngata?” sinaludsodko. “Babaonen ‘diay lakay ‘diay baket nga umay ditoy, Don Bossing. Indalupisak lattan ‘diay baket isu a nalabit a ‘diay lakay ti umay ditoy. ‘Ton maminsan la nga aginumtan, Don Bossing…” Diak pay nagwen, nagtarayen a pimmanaw ti langgong. Saan a nagbayag, addan nga agpayso ti katugangak a lalaki. Serioso ti langana ken adda iggemna a selpon. Sinsao nga inyawatna kaniak daytoy. Adda gayam ni baket iti Messenger. “Hello, baketko a napintas, komustakan!” Pinagkuntiradko pay dagiti bibigko tapno kasla bisongek.

“Daytoy… naragsakak! Sapay koma ta naragsakka met iti baro nga asawam…” “A-asino koma ti asawak no di sika?” Kinusilapannak ti katugangak. “Dikan aglibak. Masikog kanon ni Katrina. Ngem dika madanagan ta diak agunget. Isu gayam ti pagragsakam. Uray man ket yawidmon dita balay. Okey laeng kaniak…” “Talaga, baket? Tenkiu, tenkiu, tenkiu!” “Welkam. Ken adda gayam impaw-itko. Inkanto alaen. Bassit ngem no inayonmo kadagiti immun-unan nga impatpatulodko kenka, nasuroken a pangsakam iti insaldam a daga. Wen gayam, daytan ti maudi nga ipaw-itko kenka. Uray siak ket adda met ngaminen baro nga ay-ayatek. Kinapudnona, itedkon ti wayawayam. Ladingitek, diak koma naaramid daytoy no di gapu kadagiti inar-aramidmo…”

Kellaat a siniggawat ti katugangak a lalaki ti selpon. Timmalaw a di man laeng nagtimek. Nabatiak lattan a nakanganga nga agmaymaysa. Awan ti pagsaidingak. Awan pagtaklinak. Ti ganasna, diak man laeng nakapagpalawag. Ken ti nasakit, kasla naipilkat iti mugingko ti nakitak a nangbisong ken ni baket sakbay a naala ni katugangak ti selpon: ti amona a lalaki!

Isu met la’ng… Isu met la’ng…!—O