Panangtaripato Kadagiti Mula iti Uneg ti Balay
MAIBALBALAKAD kadagiti agtagtagibalay ti panangiserrekda kadagiti mula wenno masetas iti pagtaengan gapu iti akem dagitoy a mangdalus iti angin iti uneg.
Nupay kasta, adu met ti agparparikut nga agtagibalay gapu iti in-inut a pannakatay dagiti mula iti saan nga agbayag.
Agpada a makaipaay iti parikut ti kaawan wenno kabassit ti danum ken kaadu ti maisibug iti mula nga iserrek iti balay.
Kaaduan kadagiti mairepreport a pakaigapuan ti ipapatay dagiti mula a maiserrek iti uneg ti pagtaengan ti pannakalungsotda. Gapu iti nalabes a panangngaasi ti maysa nga agtagibalay iti mulana wenno gapu iti amakna a matay, kanayon a sibuganna dagiti mula a pakaigapuan ti ipapatay dagitoy.
Agpaay ti danum a pangyallatiw kadagiti sustansia iti daga nga agturong kadagiti nagduduma a paset ti mula. Iti nalabes a panangsibugsibug iti mula, mapapanaw met ti angin kadagiti ramut a pakaigapuan ti panakapapanaw ti oksiheno a kasapulan daytoy.
Kinapudnona, awan ti maymaysa a pagalagadan no kaano ken kasano ti kaadu ti isibug a danum kadagiti mula. Adda ngamin dagiti mula nga agbibiag iti nadanum a lugar. Adda met dagiti pagaayatda ti namaga a kas kadagiti kaktus.
Mainayon pay a mangtinong no kanayon wenno sagpaminsan a sibugan dagiti mula ti klase ti daga a nakaimulaanda ken ti masetera a naaramat.
Rumbeng ngarud nga ammuen ti asino man nga agtagibalay a mangiserserrek iti mula iti uneg ti pagtaengan ti klase ti mula nga iserekna: no kasapulanda a kanayon a masibugan wenno sagpaminsan laeng.
Agsagepsep ti danum ti damili a mesetera ket naparpardas ngarud ti ipapanaw ti dam-eg. Narigrigat laeng ti ipapanaw ti dameg iti daga a nakaimulaan ti masetas no metal, plastik, sarming wenno dadduma pay nga umarngi a pagmulaan.
Agsipud ta pagtalinaeden dagitoy a pagmulaan ti dam-eg, masapul ngarud nga annadan ti nalabes a panangsibugsibug kadagiti mula a naimula kadagitoy.
No met awan abut ti masetera a pagmulaan iti maiserrek a masetas iti uneg ti pagtaengan, kargaan ti tukot ti masetera iti batbato tapno ditoy ti papanan ti sobra a danum no agsibug a sagepsepento met laeng ti mula no maibus ti danum iti akinngato a paset ti masetera.
Sursuruen no kasano ti mangamiris no masapul ti mula ti danum wenno saan. No bassit ti mula, padasen a bagkabagkaten sakbay ken kalpasan ti pannakasibugna. Tandaanan ti kadagsenna sakbay ken kalpasan iti pannakasibugna.
Malaksid iti daytoy, kitaen pay dagiti dadduma a sintoma a kas iti kinalapsat, panaglaylay wenno panaglusiaw ti mula.
Maammuan pay no nadam-eg ti daga no mailumlom ti ramay iti daga iti agarup sangapulgada.—O “Papanam, aya, angkel?” “Agawidakon.” “Idiay Tomana? Aysus, ket no nagadayo, angkel! Aglugankay’ la’ngen!”
Nagwingiwing ni Uppong. “A, e... adda pay dagasek a komparek dita!” Insungona ti papananna. Mayat ti pambarna. Pugpugtuanna nga agur-urnong ‘toy kaanakanna iti pagtuloyna iti kolehio. Uray idi pay, ammona a masirib dagiti pito a kakaanakanna, immalada iti napintas a nanangda, saan nga iti kuog a manongna a nai-Munti idi matiliw ti Anti-Drug Force ti mayorda a Kilabot ng mga Drug Pusher ken Drug Addict, isu nga umadu ti agpukaw nga elemento ‘toy dakes a bisio no tiempo ti panagdinakkel ti Karayan Agno.
Adda nagpukkaw a lalaki iti restaurant a naggapuan ni Josephine Romasanta Rabago. “Last word of advice, angkel, sakbay nga agsinata!” Naklaat ni Uppong. An’a ngay ti maibalakadna itoy nakasekseksi a kaanakanna? “Um… ney... dika pasipsipat dita luppom! Ken dimo pakudkuddot ‘ta kutitmo. Amangan no makaasawaka iti dugyot a... drayber wenno pahinante! Amen.”
Naggarikgik ti balasang. “Tenkiu, angkel. TY, TY! Mangasawakanton ‘diay Tomana!” Ket nagdardarasen a nagsubli iti restauran.
Nagmaga ti karabukobna iti panangbalakadna iti kaanakanna. Intangadna ti botelia ti danum. Dandani nagudua ti linaon ti botelia. Sakbay nga inrubuatna manen nga askawen ti nawatiwat a pagnaenna, simmango iti adayo ken nangato a grotto ti Birhen. “TY, Nanay Mary. Dandaniak manen, Apo!” Nagkumbawa. Pinagsinnublatna nga inkusaykusay ken intupaktupak dagiti mukod dagiti simkil itay a sakana. Kalpasanna, inruginan ti nagna. Nalagipna a sagawisiwen ti martsa ti paboritona a “Bridge of the River Kwai” a paset ti estratehiana nga agsalimetmet, kas napudno a garit ni Ilokano, no uppat laeng a kilometro ti pagnaenna idiay Metro Manila. Malagipna ita ti panagkuykuyogda ken gayyemna a Bonifacio Colicol ti Urdaneta City, a kimmuyog kadagiti naangay a demonstrasion-protesta kontra iti Administrasion, no asinon dagidiay a nagpres-Presidente ti Filipinas, kalpasan ti panagturay daydi Presidente Ferdinand Edralin Marcos ti Batac City, Ilocos Norte, nga idolo ni amangna nga agkunkuna nga adda koma met anakna a kas ken ni FM. Kinapudnona, dina ibain ti rason nga ikukuyogda ken Facio. Wen, gapu iti ayatda a makaawat iti ibayadda kadagiti kumuyog iti demo, ken taraon, no adda pay.
Di nagbayag, lablabsannan ti sumaruno a baranggay. Patienna a saanen a paset ti Mabalacat City daytoy. Mangrugin nga aglinget. Inangotna ti pay-udna. Awan met ti bangsit a maangotna. Kasla nakangngeg iti battit-utit a timek manipud iti kaungganna: Kuog! Saanka a nabangsit! Ti masansan a panagsidayo kadagiti maibelbelleng a nateng ken malungtoten a prutas a dawdawatenyo ken Facio Colicol idiay Nepa-Q Mart ti rummuar a pay-udmo! Kinapudnona, aggapu dayta pay-udmo kadagiti kilikilim, nga awawaganyo iti kilikili power, hm? Ket no malang-ab dagiti babbai dayta kilikili power-mo, agunnat dagiti bagisda, agkissiw dagiti luppoda, ket agambagalda no di mangarusngosdaka! See? Surotem dagiti balakad daydi armendo nga apongmo a lakay! O, apay nga agsardengka? Abante! Adda agur-uray kenka a grasia iti asideg!
Umis-isem a nangituloy iti pannagnana. Sidsiddaawenna agingga ita no ania daydiay battit-utit a timek nga aggapu iti kaungganna, a kellaat lattan a “mangngegna” a dina mapakpakadaan. Atapenna idi pay nga adda aglemlemmeng nga espiritu iti kaungganna. Idi tin-edier pay a naengkuentrona daytoy a timek. Inyumanna ken ni amangna a masirib nupay nagpatingga laeng iti Grado Sais isu a nagpatingga met idiay
taltalon ti Tomana Weste, ket kuna ti amana: “Loko! Liklikam ni Mariang ‘alad! Dumanontayon idiay kua da Nicolasa tapno addan pangipapasam ‘ta derrepmo!” Madi! Dina pay kayat ti maitali kadagiti luppo ni Colasa. Uray man nakasipsippukel dagitoy, ken nakapudpudawda, ta saanda a maininaran ta ruamna ti agpantalon. Inyumanna met ti “timek” ken ni apongna a nobelista ti Tomana Weste, a pagrukbaban dagiti mannurat nga Ilokano iti Amianan ken ballasiw-taaw. Kuna ti lakay a mannurat, a masansan a mangapros iti atiddog a bigote ken barbasna a bin-ig nga ubanen: “Dayta a timek ti ibagbaga ni Mahatma Gandhi iti impatarusko a librona, ti ‘Agkakabsat Amin a Tao’. Dina man imbaga a direktamente ti naganna, ngem isu dayta ti aw-awagantayo a konsiensia, see? So, nalawag nga adda konsiensiam, balong, ta adda mangmangngegmo!” Kastoy met ti imbaga ni apongna a sentenarian: “Lokdit! No dinengngegko dayta a timek, di nagpatinggaak koma laeng kadaydi apongmo a baket! Ay, naimas ti agbiag, dulce vita! Isu a gundawayam ti kaaddam iti rabaw ni Apo Daga! Laglagipem a rinibribu ti babbai a mawaw iti apros ti lalaki! Ngem masapul nga aggapu iti lalaki, ti mangibaga iti arogna, ket Open Sesame daytan!” Nagkatkatawada nga agapong iti dayta nga isasarungkarna iti lakay. Ngem kinapudnona, saan a dagiti balakad dagiti lallakay ti naglayasanna a di nagpakpakada ken ni Nicolasa, no di ket ti pananglibasna kadagiti tarindanum ken rarasa a sagabaenna idiay taltalon ta isu ti impako ni amangna idiay idi mabalud idiay Munti ken Iwahig dagiti mamanongna, da Pidiong ken Fidel, a baribar ti kararuada.
Agel-ellek manen a magmagna. Maganasan unay iti malang-abna a nakadaldalus, nakasadsadiwa, nakabangbang-i, ken nalamiis a puyupoy, maigidiat unay iti angin ti nakabangbangsit nga angot ti polusion ti Metro Manila. Dinan kayat a lagipen ti Metro Manila! Ket kayatna manen ti agsagawisiw a pangbansag kadagiti askaw dagiti kullapit a gurongna. Napilina ti martsa a “Planting Rice Is Never Fun” a toktokaren ti banda a mangkuyog ken ni FM no adda ganggannaet a VIP a sabatenna manipud idiay MIA idi. Ket dayta ngarud ti sinagawisiwna. Simmayaat ti estilona a magna, a kasla kaabayna ni FM nga agmartmartsa. Inspirado, no labsen ti manarita. Daytoy ti ganasna no mairana a magna iti uppat a kilometro idiay Metro Manila, adda no kua gundawayna a manglaglagip kadagiti naragsak a padpadasna idi ubing pay idiay
PISCES (Pebrero 19- Marso 20). ). Ipangruna ti panagkaykaysayo nga agkakadua iti maysa a proyekto wenno gannuat. No gumatang iti gamigam a segunda mano, siguraduem a masapulmo la unay ta no saan, ibasbasuram laeng ti kuartam. Ipennek ti enerhia kadagiti ipangpangrunam a proyekto. Nagasat a numero: 2592, 5, 9.
A T G C L V L S S C ARIES (Marso 21- Abril 19). Siguraduem a saan a mapan iti sabali ti pakaitan-okam; laglagipen met a di umno ti mangikagay iti pammadayaw a kukua ti sabali. Nakapila dagiti sumangbay iti biag ket adda iti una dagiti babassit a parikut idinto nga iti kutit dagiti suerte a sumangbay kalpasan a narisuten dagiti adda iti sango. Nagasat a numero: 1, 4, 8. AURUS (Abril 20- Mayo 20). Gapu iti anusmo a nagur-uray, agpasaklot itan ti suerte kenka. Itultuloy latta ketdi ti panangsapul pay kadagiti parabur iti nadumaduma a disso a saan met a kasapulan ti panagbantay-sabutmo. Ikagumaanan met nga itakderan ti ammom a kinapudno wenno pagsayaatam. Nagasat a numero: 2, 6, 7. EMINI (Mayo 21- Hunio 21). Ti naiget a disiplina ti mangipaay kenka iti nawadwad a gatad, nupay ad-adu pay met latta ti pakairanudam no palukayam bassit dagiti inlatangmo a pagalagadan para iti bagim, wenno iti pamilia. Laglagipem a nalaklaka ti mangpanunot iti pagimbagan ti sabali ngem ti pagdaksanda. Nagasat a numero: 3, 4, 9. ANCER (Hunio 22- Hulio 21). Dakkel ti maitulong ti panangawatmo kadagiti baro nga impormasion wenno wagas iti panangiwayat iti maysa a proyekto. Surnadan ti paspasmok ta malaksid iti namnamaem, makasagangka pay iti dalan iti nayonna. Dumteng ti regalo iti dimo namnamaen a langa ken sukog ti kahon. Nagasat a numero: 1, 5, 8. EO (Hulio 22- Agosto 21). No dayawem ti dakkel a maitulong ti kuarta iti panagdurasmo, namnamaem a daytoy a mismo ti mangisuro kenka no kasano a mapadakkelmo. Dua ti banagna no pagkurriem ti kinamanagpilim: maudika iti biahe wenno maitamaka iti bugbugtong ngem panakkelen. Pumuskol ti petakam no makitam ti pagganaran nga aspekto ti banag a paglinglingayam laeng. Nagasat a numero: 2, 4, 9. IRGO (Agosto 22- Septiembre 22). Mangrugin nga agbunga ti kinamanagsalimetmet wenno kinalaing a mangurnos iti panaggasto. Dumteng ti rason nga agpadayaka ket dimo pilpilien ti awisem a bisita. Agparbengka no ammom nga iti uray ania a sikigan, maatiwka iti maididiaya a dangadang. Nagasat a numero: 3, 5, 8. IBRA (Septiembre 23- Oktubre 23). Laglagipem a dagiti kasusudian a gundaway wenno parabur ket malasin laeng dagiti naridam wenno dagiti mangtakuat kadagitoy. Agballigi iti proyekto nga adda pakainaigan ti daga, ken kayo nga agbunga. Makatulong iti salun-at ken relasion ti panagpallailang iti arinunos ti lawas. Nagasat a numero: 2, 4, 7. CORPIO (Oktubre 24- Nobiembre 21). Panagbiahe ti ayan ti suerte ti pamilia a no di man sika wenno ti naub-ubing a kameng ti kaamaan ti bumallasiw iti taaw. Agtalinaed ti talinaay iti pamilia no di baybay-an a sumrek dagiti trabaho kadagiti siled ti pagtaenganyo. Naan-anay ti panagballigi no ikagumaanan nga ipaay ti umisu ken makaanay nga enerhia iti ania man a yussuat. Nagasat a numero: 1, 6, 9. AGITTARIUS (Nobiembre 22- Disiembre 21). No kayatmo a suroten ti kaaduan a kasinged ti ammom a naimbag nga inrusatmo, ikarigatam nga agballigi daytoy. Agridam ta saan amin a parabur ket maidiaya iti nasilap a plato wenno kutsara. Pagsisinnukaten ti puesto dagiti alikamen tapno maay-ayo a sumangpet ti maysa a kabarbaro a nabayagen a dardarepdepem. Nagasat a numero: 3, 4, 8. APRICORN (Disiembre 22- Enero 19). Dumteng dagiti rason tapno agrambak, ngem saan ketdi nga agparammag. Adda kita ti panguartaan nga ad-adda a gumanarka no sika laeng ti mangiwayat ngem iti makisugponka— amirisen a naimbag no ania daytoy. Nagasat a numero: 2, 6, 7. QUARIUS (Enero 20- Pebrero 18). Suroten ti ammom nga umno ket pagangayanna, daydayawendakanto ti kaamaam gapu iti sumangbay a pammadayaw ken pinansial a pagnam-ayan. As-asideg ti pammadayaw iti trabaho no mainsiarmo ti mangbigbig iti paglaingan ti tunggal maysa. Ad-adu dagiti tumulong kenka no sirigem dagiti nagpapadaan a saan ket a dagiti nagdudumaan. Nagasat a numero: 3, 4, 9.
Rosales, Pangasinan, bay-am man dagiti malabasanna idiay Metro a naumaannan, no labsen manen ti manarita. Ngem itoy a gundaway, ditoy barangay a lablabasanna, nga ita laeng nga ikkanna iti napasnek nga atension, napa-Ne! ta agsasaruno la ketdin dagiti naidumduma nga arkitektura ti balbalay a malabasanna. Di kad’ kakasta dagiti estilo dagiti taeng dagiti taga-Italia a makitkitana kadagiti libre a sine ti Adarna Theater ti UP Diliman, QC, a rantaenda ken Bonifacio Colicol a mapan buyaen no mairana nga addada idiay UP Diliman Campus? Saan nga agbiddut. Lima dayta a balay nga agkakaarruba iti igid ti haywey. Nalalawa dagiti solarda, ken agkakapintas dagiti garden iti sangoda. Sierto ti pammatina nga agkakabagian dagiti akimbalay, ken nagtaud ti kuarta a pinagpatakderda kadagita a taeng iti natgedanda kas OFW idiay Italia. Nagsardeng nga agsagawisiw ken magna. Intangadna ti botelia ti danum. Nayaduna ti imminum idi naklaat iti nakitana a babai nga agsibsibug babaen ti hose iti garden. Asideg iti nakaserra a gate ti balay ti ‘yan ti babai, nakasikig daytoy kenkuana. Ay-ayamen kadi manen dagiti kusipet a matana? Naka-pony tail ti babai, nakablusa iti sabongsabongan nga awan manggasna, ken naka-shorts iti nalabaga a kumepkep kadagiti nasippukel ken nakapudpudaw a luppona. Saan nga agkamali, ni Nicolasa Sanchez Romasanta ti babai, ading ni Cianang a nanang ni Josephine a kaanakanna.
“Nicolasa! Coling!” impukkawna. Kellaat a pimmigsa ti gutok ti pusona ken bimsog dagiti urat dagiti pispisna.
Napataliaw ti babai iti ‘yan ni Uppong. Simmango. Impayongna ti nawaya a dakulapna kadagiti matana sa sinirit a sinirpatna ti immawag a lalaki iti igid ti kalsada.
Pinanawan ni Uppong ti abaga ti haywey, immasideg iti nakarikep a rehas ti gate ti solar. “Nicolasa! Coling!” immawag manen.
Adda nagunggon a lagip iti puso ni Nicolasa aka Coling idi mangngegna ti pamiliar a timek a sangapulo a tawenen nga intanemna iti lipat. Agduadua no husto ti pugtona, ta apay koma a saan ket nagadu ti agkakaboses, agraman dagiti sairo?
Tapno mapennekna a biddut ti pugtona, in-inayad nga immasideg iti gate a guyodguyodna ti hose. Minulagatanna ni Uppong nga adda iti ruar ti gate. Bimsag iti nakitana ket uray la naibbatanna ti hose. Napaatras.