Idi Naki-Pasnaan ni Dr. Calangacang Joel B. Manuel

Ta kayatna met ti makapan Hawaii, piman.

ARIGNA tallo-dangan pay laeng sakbay a lumnek ti baggak kadagiti agkikibin a bantay iti Caparangan iti daya ngem addan a kumunulkunol ni Dr. Quiteria Calangacang iti garahena. Linukasanna ti Toyota Corona a box type a kotsena sa inwagsakna ti inyap-apna a tagikortinaen a tela. Napagaw-atan ti pusa a nakadugmon iti tapaw dagiti karton ket nagpang-es daytoy sa nakaruskos. Sinalaponna dagiti karton ket nanartarusda a nanakruod iti datar.

“Puniemeska, mangar-aramidka iti manaktak kaniak!” insaplog la ket ngaruden ni Dr. Calangacang ti tela iti agngirawngirawen a pusa. Sipaparagsit ti pusa a limias iti ngatuen ti diding ti garahe ket kimmalab iti galba ket ditan nga impapasna ti nagngirawngiraw.

Iti bangir a balay, nagsindi ti silaw iti kosina ket madamdama pay, nakaruaren ni Lakay Pedring a nakakamiseta ken nakasuot iti short a dakkel ti tirona a kunam no agbutilaw. Kunam no tapingar ti panagsugargar dagiti narasay ken pumuraw a buokna. Pumanakkang nga immasideg ken ni Dr. Calangacang.

“Nagsapakan, aya, madam? Addan sa papanam?” nagkiremkirem ni Lakay Pedring idinto a rinugianna a winaknitan dagiti nakaruskos a karkarton.

“Ay ket ammomon, a, Lakay Pedring, a no kastoy a masapaak nga agparang ditoy garahek, adda papanak!” immisugsog ni Dr. Calangacang ket inkugtarna nga impaigid dagiti nabatbati pay a karton. “Makaadayoka, aya?” inamad latta ni Lakay Pedring. “Innak maki-Pasnaan, Lakay Pedring. Dita Caviganan!” “Pasnaan? An’a a pasnaan? Ket no daytay pagipitpitanda iti mapanday a buneng ditoy San Guillermo dayta? Saan, aya?”

“Ket isu ngarud. Ngem ti kayatna a sawen, dagiti sinuratmi a daniw kas kada sarita ti mapitpit, Lakay Pedring!” indil-ag ni Dr. Calangacang. “Papintasenda! Patademenda!” “Kasta, aya? Umayak sa met, madam? Mayat?” “Naa, an’at’ um-umayam, sika, Lakay Pedring? Mannuratka, aya?” imbikag ni Dr. Calangacang.

Kinudkod ti lakay ti tukatokna ket naipayagsaw dagiti kakasla siksik ti tilapia a lasina. “Ni madam, umayka la kuyogen koma met,” impapainayad ti lakay sa inamparana dagiti karton nga agpanggep a maalus-os manen.

“Saanko la a masapsapul ti mangbambantay kaniak a lakay!” inggulpakna. “Da, agkasdiayka ta agibunagak kadagiti bakbakarko!” Inwalin ni Dr. Calangacang ni Lakay Pedring. Ngem simrek met a pinaan-anawa a nagibunag ni Lakay Pedring kadagiti gamigam ti retirado a superbisor.

Apagisu nga aggigiddanen dagiti taraok dagiti manok a para pallot ni Dr. Dalmas Dumayas iti laud idi maikargada amin dagiti bugsong iti compartment ti kotse. Naudi nga impusot ni Dr. Calangacang ti plastic bag-na a bumbumri kadagiti aruatenna a mapan maki-Pasnaan.

“Lakay Pedring, no maturdannak a tulongan, dayta mangkitkita iti balayko ti aramidem!” impakada ni Dr. Calangacang iti kaarrubana a lakay idi pagandarenna ti gumanukgok a kotsena. “An’a pay, madam? Akasekto dagiti bilagmo?” “Diak naglaba, Lakay Pedring! Puruakamto bassit iti siit ti makalapam a tilapia dayta pusak!”

Madamdama pay, kasla adda naglalaok a mapagpaguyod a kadena, makiwkiwar a sensilio ken sumanapsap a bula a baboy a nangkamang iti kaminorial ti San Guillermo. Nagpamianan iti kaminorial nga agpa-Calaoagan tapno mapanna sukonen ni atanudna nga Ely Dacquel. Daytoy a komarina a superbisor ti pagsamsammakedanna iti pinsarna a panagmiembro iti UMMIL wenno Ummong Dagiti Mannurat nga Ilokano, ken makapanto metten sadiay Hawaii. Apagisun nga aglawag idi masukonna daytoy ta nagsublida pay agsipud ta nalipatan ni Ely Dacquel ti Filipiniana a badona.

“OY, Mr. Porfirito Rapanut!” Inaguantaan ni Dr. Calangacang a pinuligos ti makineta ti sarming idi makabatogda iti guardhouse ti University of Ilocos Abagatan. “Sadino, aya, ti pakaangayan ti Pasnaan, sika?” dinamagna iti guardia.

“Ay, daytay Pasanaang, madam? Didiay Guestel ti unibersidad, madam, umunegkayo latta, asideg ti gym!”

“Ay, Mr. Rapisura, dimo kayat ti gumatang iti brief-mo?” inkidday ni Dr. Calangacang. “Adda lakok ditoy, sika!”

Napanganga a napaisem ti guardia. “Ay, kua madam, puro imported ti brief-ko! Diak agbri-brief iti lokal!”

Naglibbi ni Dr. Calangacang. “Guardia laeng, naarte pay!” inngarietna iti siliniador ket nagnganga idi dandani napagamudanna ti naipatengnga a plantbox. Inawidna iti kanawan ngem dandani manen nasapgudna ti agkamanaw a motor a nakaparking

dita.

“Sayaatem, a, komari!” Tinimpag ni Ely Dacquel ti barukongna. “Dakkel ti nerbioskon, wen!”

Kunam no agasak iti pagirikan ti namsaakan da Dr. Calangacang ken Ely Dacquel apaman a nakatadogda iti Guestel.

“Sadino ti pag-register-an dagiti dodoktor ditoy, anakko?” inamad ni Dr. Calangacang kadagiti nagmamarangmang nga estudiante iti lamisaan.

“Dodoktor, kunayo, lola? Awan met umay a dodoktor ditoy ket! Mamannurat, a, isu!”

“Ay, kua, anakko, dagiti kameng ti UMMIL, yanna ti pagregister-anda?” imbullad ni Ely Dacquel sa impalawlawna dagiti matana.

“Panelist, madam wenno fellow?” dinamag ti estudiante a nakaanteohos iti napuskol.

“Siak ti fellow, Miss Cabusaan!” intudo ni Dr. Calangacang ti barukongna. “Ammom ti fellow?”

“Dakayo dagiti pitpitenda kano ti trabahona, lola!” nagdusngi ti estudiante. “Este, bakbaketankayon, diyo pay la ammo ti agsurat, aya?” intingig daytoy.

Nagpreno ni Dr. Calangacang. “Puniemes, dimo ammo, aya, a kaanakak ti editor ti Banawang!” imbikagna. “Da, ammo man la daytan ta agsuratak!” Sinibbarutna ti papel a pagparehistruan.

Inukod ni Dr. Ely Dacquel ni Dr. Calangacang iti yan dagiti nakatungiib a miembro ti UMMIL a nakatugawen iti sikig dagiti atitiddog a lamisaan.

“Ay, kakabsat, daytoy man ni Dr. Quiteria Calangacang!” inigpilan ni Ely Dacquel ni Dr. Calangacang. “Ikit ni Sir Sencio!” impasarunona ket ad-addan ti paragipig ni Dr. Calangacang. “Isu ti maysa kadagiti napili a fellow-tayo ita a tawen.”

“Apalaunayen a gasgasatko a makipulapol, kadakayo!” sinaggaysa a winagwag ni Dr. Calangacang dagiti naitanggaya a dakulap.

“Panagkunak, isu daytoy ni Ramonilita Bangguera!” immulagat ni Dr. Calangacang iti nalasbang, naka-blouse iti nalabaga ken nakasaya iti atiddog a babai a pangababaen ti buokna.

“Ay, siak ni Questelita Oaquerra, doktor!” napal-it ti isem ti mannurat a babai.

“Ket panagkunak daytoy ni Royco Calsonsillo?” intudo ni Dr. Calangacang ti natayag a lalaki a kuyep dagiti matana ken adda saklotna a kamera.

“Reyon Aragoncillo, doktor!” inyisem ti agkabannuag sa inyalmana ti kamerana.

“Ay, ala man, a, sika Mister Calsonsillo, retratuennak man a kaduakayo!” Kunam pay inaguantaan met ni Ely Dacquel nga inawid dagiti kameng ti UMMIL ket nagkanalteek ti kamera ni Reyon.

“Daytoy met ni Marionario Culdias ti kunak?” pinuntiria manen ni Dr. Calangacang ti bassit ken pukekkek a lalaki a nakapolo.

“Ay, saan dayta ni Nayolito Marianito Baldos, doktor!” inyagaw ni Ely Dacquel.

“Ni daytoy barbasan a kasla arabas, isu daytoy ni Baldomero Cabaloran, saan?”

“Ay, isu ti presidente ti UMMIL Filipinas, ni Vilmerito Baloran!” inyam-ammo ni Ely Dacquel.

“Ay, dakayo gayam, Apo Presidente!” dinakulap ni Dr. Calangacang daytoy. “Magustuak ti imingmo, sika!”

Gimluong ti paggaak ni Vilmerito. “Kaasi ti Apo, doktor, adu met ti maallilaw dagitoy a barbas, piman!” Nagkidday.

“Ket asino met ni daytoy kirem a kirem?” Insungo ni Dr. Calangacang ti natayag ken narapis a lalaki.

“Daytoy ni Danielito Casaperos a nalaing a mannaniw!” inyamammo ni Ely Dacquel.

“Agkailianta, madam, dinak am-ammo, aya?” kinuna ni Danielito.

“Ay, samman! No diak mariro, siak pay la ti nangkompirmar ‘ti panagturposmo idi!”

“Diak met pay makita daytay kaanakak? Yanna, aya? Awampay?” immulagat ni Dr. Calangacang.

Isu met ti isasangpet ti tallo a lallaki nga impanguluan ti napudaw ken nakaanteohos iti napuskol ken apsay ti buokna. Sarsarunuen daytoy ti maysa a kalkalainganna ti bagbagina a tungiib ken makatudok iti agongna ken timidna. Sabali laeng ti nabaked ken bassit a lalaki a kulot nga agil-ilail.

Sineppeg a sigud ni Dr. Calangacang ti napudaw ken nakaanteohos iti napuskol. “Ayna, kaanak a Sencio, aya, ti la ket teppelmo a bumakasion ket mail-iliwak kenka!”

“Ayna, anti, adu ngarud ti trabaho iti Banawang, isu a dikam’ makabakbakasion,” inukas daytoy ti arakup ni Dr. Calangacang. “Apay met nga addakayo ditoy, anti?”

“Ket siak ti maysa kadagiti fellow, kaanakan! Mannuraten daytoy ikitmo! Siak siguro ti immalaam, kaanakan, siak!”

“A-ania?” Napamulagat ni Sencio iti ikitna. Kunam no inuttotan ti kanion ti rupangetna. Kinudkodna ti aligusgosna. Limmikud. “Yannan, aya, daytay a Marielito Tabliago ta ung-ungtak la koman!” Kinudkodna manen ti tukatokna idinto a kinerman ni Dr. Calangacang dagiti kinakuyogna. “Awanen, aya, ti mabalin a sanayen a mannurat ta ti la addan a napidpidutna! Pati baket, nagpapausannan, salbag!”

Minulagatan ni Dr. Calangacang dagiti kinakuyog ti kaanakanna. Ngem kellaat a simpeg daytoy idi mabigbigna ti natirad ti panagagagongna.

“Mr. Barungiad!” imbikagna ket indungsona ti kiwer a tammudona iti agong ti mannurat. “Sika daydi nangis-istoria kaniak, loko!”

“Mr. Joeniquito Barangay, madam!” imlek ti lalaki. “Saan a Mr. Barungiad!”

“Ay, tandaanam, sika Mr. Bumaranggay! Mannuratak metten! Saan la a siksika!”

“Ni anti, ti la adda a masasaoyo!” inyanawa ni Sencio. “Dikay’ koma latta agtugaw nga agtalna!”

“Mapakawanko ni Mr. Barbarangay no gumatang iti lakok a brief!” imbuelta laeng ni Dr. Calangacang. “Gumatangka, Mr. Bumaranggay?”

Inukod ni Sencio ti ikitna ket intundana daytoy iti tugaw a yan da Ely Dacquel ken dadduma pay a mannurat a kameng ti UMMIL. Ditan a rinugian ni Dr. Calangacang ti istoriana iti napigsa a timek.

“Ay, wen, aya, kunam no di ageditor daytoy a kaanakak idi, komari. Pinagadalko nga inheniero ngem an’a no kurkur-it met ti nasumokna. Isu a panagkunak, kokomari, adda darami a mamannurat!”

“Ho, komari, nagladawka ketdi ngaminen a nakapanunot,” kinuna met ni Ely Dacquel. “Nabayagka koman nga agsublisubli idiay Hawaii!”

“Ala, saan pay a nalabes, komari! Basta no makasursuroak a dumaniw, itugotnak idiay Hawaii, komari?” Ket naamil ni Dr. Calangacang ti katayna ta kasla naggilap iti mugingna ti nakitana a pannakaukkor iti lei dagiti apagsanglad a sangsangaili iti eropuerto ti Honolulu.

“Ay, wen, a, komari! Apagisunto no agimbitar manen ti UMMIL Honolulu iti sangalubongan a komperensia dagiti mannurat! Umaykanton!”

Nagpatengnga ni Nayolito Baldos ket napan iti rostrum. “Naimbag a bigattayo, kakabsat. Iti sumagmamano a darikmat, mangrugitayon. Kiddawek ngarud ti panagtalnatayo ta intayo idaydayaw ti Namarsua babaen ti choir ti Unibersidad ti Ilocos Abagatan.”

Nakanta ti doxology ken ti Nailian a Kanta. Kalpasanna, nagsarita ti pannakabagi ti presidente ti Unibersidad. Nagpabuya met dagiti agad-adal iti maysa a sala ken maysa a chorus.

“Makiddaw kadagiti fellow ken dagiti panelist ti panagtugawda iti tengnga ta marugianen ti Pasnaan,” kinuna ni Nayolito.

Kunam no nakatilmon iti asador iti pangapangna a nagpatengnga ni Dr. Calangacang. Impalawlawna dagiti matana kadagiti siam a kakaduana a fellow. Uppat a lallaki ken innem ti babbai. Isu ti kabaketan. Ubbing dagiti kakaduana. Adda met maysa a baket a propesora kano iti unibersidad. Mangisursuro kano daytoy iti Ilokano.

Nakamuregreg ni Sencio a nagtugaw iti kakanawanan a pagtugawan dagiti panelist. Kinaabayna ni Juancholito Asencion, ti makanawanna nga editor. Sumaruno met ni Jonelito Barangay a mangsisiim iti panaggiling dagiti mata ni Dr. Calangacang. Adda met ni Danielito Casaperos.

“Umuna a daniw a pagadalantayo ti daniw a napauluan iti Kannawidan ni College Girl,” kinuna ni Nayolito. Paibasatayo man ken ni Madam Questelita Oaquerra!”

Inawat ni Questelita Oaquerra ti mikropono ket binirokna ti naagapad a daniw iti kopiana kadagiti naidatag a manuskrito.

“Sagudayen ti daniw nga impatulod ni pagayamtayo a College Girl…” inrugina. “Daniw a napauluan iti… Kannawidan.

“Umapay kaniak dagiti ngatangata/ Rabii ken aldaw siak agmalmalanga/ Ta malipatanen ti kannawidan iti agdama/ Ag-agawen ti facebook ken social media.// Imbes nga innak koma makikaarruba/ A makidamag makipinnadamag kaarruba/ Alaekon ti selpon nga ingget ngina/ Aglog-in-ak tapno damag innak makita.// Anian ta maimatangak dagiti agaapa/ Agpipinnasagid, agpipinnulagid, aggiginnura/ Kunam no ampo a sumgar tumunggal maysa/ Dida la agbain, dida ket la mangrikna.// Ay, kunak, napananen ti kannawidan/ Ti panagtitinnulong ken panagbibinnadang/ Awandan, awandan, ay, ta napukawdan/ Inagaw ti teknolohia a ganggandiong ken gambang!”

“Dayta ti sagudayen ti daniw. Ket irugitayo man kadagiti fellow no ania ti masaoda,” kinuna ni Nayolito. “Ni Lei Ann ti umuna santo agrikus kadagiti dadduma pay a fellow.”

Immisem nga immuna ti ubing pay a fellow. “Magustuak ti daniw, nalaka a maawatan,” inrugina. “Dayta laeng ti makunak!” impasana ti mikropono iti kaabayna.

“Magustuak met daytoy a daniw ta relate-nak kadaytoy!” kinuna ni Jenny Lou a maysa met laeng nga estudiante. “Hmmm, kannawidan, kunana ngem no mapannak iti daniw ket awan met unay makitak a kannawidan. No agbataynak iti naadalko iti panagsuratan ket…”

“Agurayka man, sika, Miss Nacnac!” impessat ni Dr. Calangacang. “Saan, aya, a biddut dayta sarsaritaem a relate-nak, mapannak ken agbataynak?” immulagatna. “Relate-ak, mapanak, agbatayak, kunam, a! Asinno, aya, ti maestram iti Ilokano ditoy eskuelayo?” impalawlaw ni Dr. Calangacang dagiti matana ket nagsagni iti propesora. “Dayta ket ti kunak ta didakay’ la korehiren! Ala, ammo dagiti panelista daytoy, nangnangruna iti kaanakak a panguloda!”

Limnek ni Sencio iti tugawna idinto a kunam no kannaway nga agsimsimad iti igges a lamutenna ni Dr. Calangacang.

“Ay, wen, maam, I stand to be corrected…” impapainayad ni Jenny Lou nga impasa ti mikropono iti sabali pay a fellow.

“Diak koma agsao, kakabsat ta narigat ti agkamali,” kinuna ni Ara Mae, ti maikatlo a fellow. “Ti laeng makunak, maseknan daytoy iti kannawidantayo, nga insukattayon ti Facebook iti kannawidantayo a kinasinged iti tumunggal maysa. Daydiay laeng ti makunak ta ad-adu siguro ti masao ni Dr. Quiteria Calangacang a kabaketantayo.”

Siniggawat ni Dr. Calangacang ti mikropono. “Ay, saandak a suruan no maipapan iti kannawidan! Superbisorak iti Aralin Panlipunan isu a pannakadanumko daytoy. No kannawidan kunam, isu ti naipakadawyan a panaggunggunay dagiti tattao? Di ngamin, Komare Ely Dacquel?

Ala, agunika man!” Nagtungtung-ed met ti nataliaw. “Napintas daytoy a daniw ta adda maagsaw nga adal. Ammoyo ti moral lesson? Ti moral lesson daytoy a daniw ket ti pannakalipattayon iti kannawidan ta sabali metten ti panawen. Facebook, kunana? Ay, awan la ti Facebookko ngem ammok a makaapiang dayta. Dagita kakaduak a retirado, aramidenda ketdin a dayta ti pagliwliwaanda. Pue, dida pay la mapan aglako ta adda pay maganggansalda. Ay, ipakaammok man gayam nga adu ti lakok a bra, panty, bado, short, tsinelas, sandal, lipstick ken bangbanglo, ken adu, adu pay…”

Sinipat ni Sencio ti mugingna idinto nga inlemmeng dagiti panelista ken fellow ti isemda. Naggagarakgak met dagiti nagatendar nga agpaliiw.

“Kalbitendak latta no adda kayatyo nga ipadas… ta mano bugsong koma ‘ta kinargak? Ay, no siak ti aglako ket diak kayat daytay adu ti isubsublik! Nalaka, nalaka la ti panaglakok!”

“Adda lakom a pagpaungar iti ur-urat, madam?” impukkaw ni Reynerio Apritado a kameng ti UMMIL Ilocos Abagatan.

“Ay, adda latta, a!” kinuna met ni Dr. Calangacang. “Nabayagakon a merkadera, kakabsat. Isu lat’ nangal-alaak iti pinagbasa dagiti kakaanakak… daytoy a Sencio ti kangrunaanna ngem diak la ket napaginheniero ni loko! A, ta dayta kundi kur-it, kundi kur-it.” Intudona ti kaanakanna. “Oy, denggem, ti ibagbagak, Sencio!” “Agdengdengngegak, anti, apo, aya!” inyingar ni Sencio. “Wen, nabayagakon nga aglaklako. Planok ngarud ti mapan aglako idiay Hawaii no maikkanak iti visa. Doliar, a, sadiay! Di ngamin, Komari Ely?”

“Ay, este, madam, ania itayen ti masaoyo maipapan iti daniw?” inkelsat ni Nayolito.

“Ania a daniw ti kunkunam?” minulagatan ni Dr. Calangacang ti emcee. “Ay, daytoy!” nagparagipig ni Dr. Calangacang. “Napintas! Napintas unay daytoy. Sapay ta gumatang kaniak daytay akindaniw! Yanmon, sika?”

Nagpapaggak dagiti tattao idinto nga imbultak ni Sencio ti linapsutna nga anteohosna iti gabsuon dagiti manuskrito iti sangona sa nagkiremkirem. Inlayonna ti nagkidem ket inil-ilutna ti mugingna.

Naglikus pay ti mikropono kadagiti fellow sa napan ken ni Airana Redoblado a maysa a dati a fellow iti napalabas a Pasnaan ngem nalaingen a mannaniw.

“Iti panagkunak, saan a daniw daytoy. Ordinario laeng ti lengguahena!” impinal ni Airana Redoblado kalpasan ti napaut bassit a panangimurina iti daniw. Pinasarunuan met ni Joeniquito Barangay a nagkunaanna a sinandaniw laeng daytoy. Ngem dinayaw ti maestro ti ammo ti mannaniw maipapan iti rima dagiti balikas. Kimmabil met ni Danielito Casaperos. Imbagana a daniw iti sirsirok ti mangga ti daniw. Kasla daniw laeng iti Facebook, kinuna met ni Reyon Aragoncillo. No kastoy ti maipasango kaniak, iludekludekko sa ibaberko iti basuraan! kinuna met ni Juancholito Asencion.

“Siakon?” kinuna ni Sencio idi maipasa ti mikropono kenkuana. “Kas pagarigan, ania, dumanon daytoy a daniw iti publikasion ket ited daytoy ni Marielito Tabliago kaniak ta isu ti editor iti daniw. Basaek daytoy a daniw ket matakuatak a kastoy a saanna man laeng nga inlinged ti kayatna a saritaen. Awanan a pulos iti gagem a mangipaay kaniak iti baro a pampanunot agsipud ngarud ta ordinario a prosa ti pannakaisuratna. Ket ita, salsaludsodek iti bagik no kasano a salbarek daytoy a daniw; ta ngamin, nabayag a nagpampanunot ti autor iti insuratna; sa kalpasan ti amin, awan a pulos ti maganabna… Iti ababa a pannao, maibbong daytoy idinto a nagpuypuyat ken naliwliwayanna ti apuyenna

wenno ti panagilinongna iti nuang wenno nagpiestaan ti manok ti bilagna nga irik agsipud iti panangpampanunotna kadagitoy pagarupenna a naindaniwan a balikas.

“Padasek a kitaen ti ibagbagana ket matakuatak nga ipekpeksana gayam ti panangdillawna iti pannakapukaw ti kannawidan, ket maibagana met laeng gayam ti kayatna iti pasalaysay a wagas. Isu nga ipanmi daytoy iti benneg ti Banawang a ‘Ti Masaomi’. Ket ania ngarud, nasalbar met laeng ti pamanunotan daytoy a daniw. Ngem itan, nagbalinen a material a para iti ‘Ti Masaomi.’”

Nagtungtung-ed dagiti panelist ken fellow.

“Ngem sakbay a tratarentayo ti maikadua a daniw ni College Girl, laglagipentayo koma nga immaytayo makiinnadal ditoy, saan a ti umay agiwaragawag iti tagilakotayo ti kukueentayo!” imbultak ni Sencio.

Dimmakkel ti mulagat ni Dr. Calangacang ket uray la naibagkatna dagiti patongna. Kinudilapanna ti kaanakanna idinto a naggagarakgak manen dagiti naitallaong.

“Maysa pay, no agkorehirtayo, saan koma a makaibabain unay ti aramidentayo,” impasaruno met ni Nayolito sa pinarukibanna ni Dr. Calangacang.

“Diyo ket ita tinggaren dagita ubbing a mangdaddadael iti pagsasaotayo!” inngayemngem ni Dr. Calangacang idinto nga agdumdumog ti ubing a dinillawna itay. Kinusilapan met ti propesor ni Dr. Calangacang.

Maysa pay a daniw ti pinitpitda sa pinatakderda ti akindaniw: ti fellow nga agnagan iti Jenny Lou.

“Agyamanak amin kadakayo iti pannakapitpit dagiti dua a daniwko,” kinuna ni Jenny Lou. Inturongna dagiti matana ken ni Dr. Calangacang. “Nangruna unay kadagiti panelista, agyamyamannak kadakayo ta pinadasyo pay laeng a salbaren dagiti daniwko. Maragsakannak met ta adda met ni Dr. Calangacang a nangkorehir iti Ilokanok. Isuna laeng ta… ta…” ket inapput daytoy dagiti matana.

“Saanka nga agmangmangit! Pakaisuruam dayta!” imbugagaw ni Dr. Calangacang. “Ug-ogka mammet nga ubing, aya, sika?”

“W-wen, ma’am,” insaninglotna. “Ammokton!”

“Ala, lakuankanto iti panty, balasangko, nalaka laeng!” inyay-ayo ni Dr. Calangacang.

Nagmeriendada kalpasanna. Kunam pay, kasla kapaspas ti tornado ni Dr. Calangacang a nangidaya kadagiti lakona. “Umaykayon! Nalaka kunak ita!” inwaragawagna.

Nagannukoyan met nga agpayso dagiti maki-workshop ket madamdama pay nalawan ti dusngi ti baket.

“Sika, Mr. Barangay Chairman, umayka met mangalan!” Pinayapayan ni Dr. Calangacang ti maestro a mannurat a dati a sukina sadiay Caruotan National High School.

“Madamdama, madam, ta adda ibagbaga ni Apo Sencio!” inrason ti maestro.

“Umayka kad’ ketdin! Bay-am dayta a kaanakak! Samonto la ammo no maibusanka, loko!”

KALPASAN ti pangngaldaw, inrugida manen ti workshop. Maysa a sarita ti winangwangkarda. Nagsangit manen ti akinsarita a ni Ara Mae. Kalpasan ti merienda, insarunoda dagiti dua a daniw.

“Intayo man ngarud kiddawen manen ken ni Madam Questelita Oaquerra ta ibasana ti umuna a daniw a pagadalantayo ita a malem,” kinuna ni Nayolito Baldos.

“Intayo man ngarud padayawan nga ibasa ti daniw ni Marasaba… ti daniw a napauluan iti… Panagbaniaga. Sagudayen ti daniw ni pagayamtayo a Marasaba, adtoy nga ibasak ita a malem:

“Bigbigat, apagsipasip, agtartarauk dagiti manuk/ Nakalutu akun nagpakbetak ti saluyut/ Agbalun ak ti tilapia ken nakamatisan a kulut/ Mapan ak agbaniaga, agbaniaga sadiay Dilumut.//

Isu nga ilakuk innak pinunnu iti kurungkurung/ Impaturay ku a ti lugan ku daytay agar-arukung/ Saan ku a ruam ti aglupistik ken agpulbus/ Derusas a blusak payen daytay maar-arinuknuk.”//

Nagrurungiit dagiti panelist ken fellow ket uray la a nakapugso ni Questelita. Ngem kunam no awan dawana a puriket ti inder ti panagtugaw ni Dr. Calangacang a nakataltalek a dumdumngeg.

“Ala, ituloyyo ket nagganas!” indagdag ni Dr. Calangacang. Kinudkodna ti kanigid a dakulapna.

“Nagpadayaak a nagpalaud ti dalan a ruburub/ Sumang-at ti Agbannawag a destinuk/ Immuna nga eskuela innak tinumbuk/ Eskuelaan ti Bacras a diak pay dinursuk.// Ti prinsipal nadagtaak nga agur-uruk/ Panagbartekna kanu gayam ti agsusukut/ Winagwagku iti daytoy unik a gimmurruud/ Nagbaringkuas dina ammu yanna daya wennu laud.//”

Nakapugso manen iti panagellekna ni Questelita idinto a nagpapaggaak dagiti fellow.

“Ituloymo! Mamerdika ketdi iti ganas!” imbikag ni Dr. Calangacang.

“Kunam nu nawagwag da a pangen ti abuus/ Indusngu da lesson plan da a di pay naurnus/ Agtsek ak nu dikayu gumatang iti tagilakuk/ Pakawanek dagita nu gulpe a maibus// Nagangayanna, daytuy petakak ti nabsug/ Adda pay impabalun da udang ken bumbunug/ Tinuparku manen ti eskuelaan ti Bungalog/ Ta kastuy ngarud ti sapul ti mamirmiraut. // Ta kastuy ngarud ti aramid ti mamirmiraut/ Kastuy ti remedio ti tau nga agpugrut!//

“Dayta ti sinaguday ti daniw ni pagayamtayo a Marasaba,” sangabakruy ti isem ni Questelita a nangpallilit ken ni Dr. Calangacang a kunam no mayin-indayon iti ulep ti panagaragaag dagiti matana.

Maysa pay a daniw ti isu met laeng a mannaniw a ni Marasaba ti naibasa. Maipapan met daytoy iti panag-lesson plan.

Immuna a nagkomento ti maysa kadagiti lallaki a fellow. Dinayawna ti kinaurnos dagiti daniw. Imbagana a beterano la ketdin ti akindaniw iti daytoy agsipud iti kinatarusna. Kasta met laeng ti insarurong ti maikadua a lalaki a fellow. Nagiinnallawatanda dayta a pamanunotan a nakapimpintas kano dagiti daniw.

Dimmanon iti propesora a baket ti mikropono. “Ehem, kakabsat, no dengdenggentayo laeng ti daniw, agparparang a napintas ta makapaellek. Ngem panagkunak, rangrangkayen dagiti panelista daytoy. Sigurado a pagsangitenda ti akindaniw iti daytoy ta kaarigna ti timmapog iti maysa a tay-ak a dina ammo,” nagsig-am idinto nga immatap dagiti mata ni Dr. Calangacang. “Dina ammo ti agispeling ken dina ammo ti agusar iti ti ken iti. Ania met! Mannurat pay ti kasta?”

“Innan, siak man!” Inagaw ni Dr. Calangacang ti mikropono. “Imposible dayta! Kadagiti amin a dandaniw ken sarita a naidatag iti daytoy a Pasnaan, dagitoy a daniw ti kapipintasan!” Inngatona ti kopiana sa inwaradiwadna. “Nasayud ti sarsaritaenda, awan ti panagpaliado ti lengguaheda. Adda musikada. Adda rimada. Adda riknada. Ania koma pay ti sapulentayo kadagitoy?” Impalawlawna dagiti matana. “Panagkunak, awan ti dillawen dagiti agkakalaing a panelista kadagitoy a daniw.” Indugsolna ti kiwer a tammudona iti manuskrito. “Mainaigko unay ti bagik kadagitoy a daniw.” Nagbugagaw dagiti matana sa kinitana ni Jenny Lou. “Denggem ti nadarisay nga Ilokanok, sika Jenny High. Mainaigko ti bagik, kunam, saan a makarelate-nak! Mainaigko la unay ti bagik iti daytoy a daniw ta maysaak a lumalako. No dikayo pay nakaala, umaykayonto la kumita kadagita tagilakok no madamdama! Nalaka ken nalagda! Presio ti agawid, kunayon sa! Ala, dayta laengen ti masaok. Nakapimpintas daytoy a daniw. Kas iti kinapintasko!”

Agsipud ta saanen a naguni dagiti dadduma a fellow, rinugianen dagiti panelista ti nagkomentario.

“Napintas a sarindaniw daytoy,” kinuna ni Airana. “Ngem agingga laeng iti sarindaniw! Agsarsaritaka laeng, agdandaniwkan?” inamad daytoy ket nangemkem ni Dr. Calangacang. “Saan a daniw daytoy!”

“Ti makadakes kadagiti agdadamo a mannurat, ti ammodan no makaistoriadan, mannaniwdan!” impang-es met ni Juancholito Asencion. “No umay kaniak ti kastoy a daniw, lapingadek sa pagpunasko iti lugit ti alutiit iti lamisaanko!”

Tumakder koma ni Dr. Calangacang a sumiggawat iti mikropono ngem inggawid ti dua a babbalasang a panelista a nanglipit kenkuana.

“Makapabatikobre a makapaburis ti kastoy a sinandaniw. Nangsurat la koman ti autor iti salaysay a mangiladawan iti mapanna panagmarmaro!”