Panangbangon iti Paraiso Genaro R. Sumaoang

Iti kalgaw, agpapanaw dagiti lallaki tapno manggedda kadagiti kabangibang nga ili; agpasiudad met dagiti babbalasang tapno agpatagaboda…

BINUYA ni Regidor Salamanca ti panagtayok ti alipugpog a nangigubet kadagiti naldogen a garami iti naangrag a taltalon. Nagpukaw ti alipugpog iti turod iti laud a nagtubuan dagiti purporen a tanglag.

Agwingwingiwing ni Regidor a nangituloy iti pannagnana iti agkiamkiamkiam a kataltalonan; ammona, uray awan iti yan dagiti nakatengngaag a nuang, nga agkakamang dagiti dadakkel a rengngat… nga awan ti berde a ruot uray iti likud dagiti tambak. Kasla nagdalanan ti apuy ti taltalon. Dayta ti San Bernardo tunggal kalgaw.

Tunggal umay ti kalgaw, agpapanaw dagiti lallaki tapno manggedda kadagiti kabangibang nga ili. Agpasiudad met dagiti babbalasang tapno agpatagaboda. Mabati ti San Bernardo a kasla nailunod a let-ang. Agpukaw dagiti katkatawa ken rungrungbo. Kasla maysa a bangkay a panawan ti lasag ket matda ti rurog.

Ngem agungar manen ti San Bernardo iti isasangbay ti umuna nga arbis ti Mayo. Agsubli amin dagiti pimmanaw tapno agtalonda. Ngem masansan a matikagan dagiti talon.

Intuloy ni Regidor a sinurot ti natapok a kalsada nga agturong iti purok. Nasungadna ti kabalbalayan. Awan ti nadlawna a nagbalbaliw. Kas met laeng idi mapan agadal iti siudad innem a tawenen ti napalabas. Saan a nasuktan dagiti agrakrakaya a balay. Lussolussok dagiti diding a tubang. Sumarut ti init kadagiti dumapon a pan-aw nga atep. Uray dagiti aso kadagiti kalsada, karuprupada ti kanayon a gawat.

Natannawaganna ti pimmalasio a balayda. Naipasdek iti tapaw ti nababa a turod a kasla ari a mangtantannawag iti nanumo nga aglawlaw. Nangemkem ni Regidor a nakalagip iti daydi Don Servando a tatangna. Saan nga ipirpirit daydi amana dagiti marigrigat.

Nalukatan ti tinoktokna a landok a ruangan ket insirsiray ni Ama Ambo ti nakapsuten a panagkitana ken ni Regidor. “Sika ni Regidor?”

“Wen, lolo...” Narikna ni Regidor nga adda nabuslon nga asi nga immapiras iti barukongna. Aginana koman ni Ama Ambo.

“Ah… saankan a malasin, anakko. Natayagka unayen. Kas iti kinatibker daydi amam.”

Immisem ni Regidor a nangtapik iti abaga ni Ama Ambo. “Saanen, lolo,” kinunana idi igay-at ni Ama Ambo nga allawaten ti maletana.

“Immay ni Carmen idi malem,” kinuna ni Ama Ambo. “Salsaludsodenna no addakan ta insuratmo kano a sumangpetka idi kalman.”

“Saanak a nakasangpet, lolo, ta adda napateg a banag nga inaramidko. Ngem ba’anyo ta sarungkarakto no bigat.”

Kaayan-ayatna ni Carmen. Kas kenkuana, kameng met ti nasaliwanwan a kaamaan. Nagturpos iti Edukasion ngem kinaykayatna ti saan a mangisuro ta kunana a saanen a nasken nga agbannog pay tangay nabaknangda.

“PADAMAGANNAK koma iti adu.” Nagtugaw ni Carmen a nangidekket iti abagana ken ni Regidor. Addada iti terasa ti balay a linlinongan dagiti narukbos a kaimito.

“Pudno nga adu ti kayatko nga ibaga kenka. Ngem kangrunaanna amin ti maipapan iti panggepko ditoy San Bernardo.”

“Ala, ibagam ta dumngegak,” kinuna ni Carmen sa kimmidday.

Dinutdot ni Regidor ti nalukot a papel iti bolsa ti pantalonna. Inukradna ti papel iti sanguananda. Nabayag a miningminganda dagiti uged iti papel.

“Mapa ti San Bernardo daytoy, a,” kinuna ni Carmen.

“Wen! Daytoy nga uged ti Karayan Bayating.” Manipud iti ngato, impasurot ni Regidor ti tammudona iti agkillokillo nga uged agingga iti baba. “Daytoy met ti nalawa a patad ken taltalon.”

“Ket ania met daytoy?” Intudo ni Carmen ti nalinteg nga uged a naipakuros kadagiti sinilong sa kimmamang iti surong ti karayan.

“Dayta ti kayatko nga ilawlawag kenka. Ammom ti kinapanglaw ti San Bernardo gapu ta awan ti irigasion. Kas ita, yan dagiti taga-San Bernardo? Mangmanggedda iti

sabali nga ili. No maaddaantayo iti irigasion, saanen a pumanaw dagiti tao. Mabalinda ti agbangkag iti kalgaw ken makaapitda iti mamindua iti makatawen. ‘Nia, maawatamon ti kaipapanan dayta nga uged?” “Kayatmo a sawen nga irigasion dayta nga uged?” ‘Wen.” Nabayag a saan a nakatimek ni Carmen. Kalpasanna, umisisem a nangperreng ken ni Regidor. “Wen, maysaka gayamen nga inheniero. Ngem kasano nga aramidem dayta nga irigasion? Inkumitmo kadin dayta iti turay?”

“Saan pay. No isingasing dayta kadakuada, nalabit nga agbilangka pay iti pinullo a tawen santo matungpal. Sika ti umuna a nangipakitaak tapno tulongannak koma. Aramidenta dayta nga awan bibiang ti turay. Pattapattak nga aganay a tallo gasut a ribu a pisos ti mabusbos itoy a pyoyekto, agraman sueldo dagiti trabahador.”

“Naimbag dayta a panggepmo ngem pangalaam iti kasta a gatad?” “Iti kinabaknang daydi papa.” “Ha! Agmauyongka kadin? Agbusboska iti saan a maipaay kenka?”

“Ammok... saannak a maawatan. Ngem kayatko nga aramiden a sam-it dagidi pait nga impaay ni papa kadagiti marigrigat. Kayatko nga isubli ti ragsak dagiti marigrigat ket daytoy ti kapintasan a pamuspusan.” “Ket sika, kalpasan dayta, agbalinkanto met a marigrigat!” “Naipasngaytayo nga awan pirak a naibuyog kadatayo ket mataytayo met a ditay’ maikuyog ti kinabaknang. Naikari nga agbannogtayo tapno agbiag. Saan ngarud a dakes nga agling-etak tapno biagek ti bagik a saanak ketdi nga agbiag gapu iti nam-ay nga ited ti sabali.”

“Ket saan kadi a nam-ay ti sabali dayta aramidem a panagbusbos?”

“Saan! Tulbek laeng ti nam-ay. Ta agbannogda met nga agsagrap iti nam-ay.”

“Ngem saanak nga umanamong. Ania ngarud ti ipatawidmonto kadagiti annakmo? Apay a biangam ti biag ti sabali a di ket ti bukodmo ti tamingem?”

“Uray awanto ti imbag a maisubad... ania kadi ti serbik a tao no agbiagak gapu laeng iti sanikua nga imbati daydi papa? Agurnongak met iti ipaaykonto kadagiti annakko.”

“Saan a kasta ti kapanunotan ti Regidor nga inayatko. Nakurang gayam ti panangipategmo iti bagim ken kadagiti agbalinto a bungam ta ibellengmo ti nam-ay nga agpaay koma kenka.”

“AWAN serbik a mayor, Regi. Kayatkon ti aglusulos,” kinuna ni Mayor Serrano idi makatugawda. “Tunggal kalgaw, maulila ti San Bernardo. Mariribukanak unay.” Nakapsut ti katawa ni Regidor. “Saan laeng a sika ti mariribukan, mayor. Amin a tao iti San Bernardo. Isu nga immayak tapno yumanko ti panggepko a namnamaek a mangrisut iti parikut ti San Bernardo.” Ket inlawlawagna ti panggepna.

“Narigat, iho. Nabayag metten a panggepko dayta ngem nagbanag nga awan serbi ti panagun-unnoyko kadagiti nangatngato ngem siak. Sa maysa, kontra partido ti diputadotayo. Ammom metten dagiti politiko ditoy.”

“Maawatanka, mayor, ngem saanko pay a naipalawag amin no kasano a matungpal daytoy a panggep.” Impalawag ni Regidor nga agtaud amin kenkuana ti magasto iti proyekto. “Agang-angawka kadi, iho?” “Saan, mayor. Napudnoak iti imbagak. Inanamaek nga umdas ti sanikua daydi papa a pangbangon iti dayta nga irigasion. Dakayo ti namnamaek a tumulong kaniak itoy a panggep. Pakdaaranyo dagiti umili nga agawidda iti kabiitan a panawen tapno marugian ti proyekto. Isuda ti mangtrabaho.”

“Ngem, iho, mangmanggedda ket pangalaanda iti pagbiagda no panawanda ti panggedanda? Ammom a nakisang ti apit itoy a tawen.”

“Nalpasen ti balabala, mayor. Nairaman iti dayta a gatad ti sueldo dagiti trabahador. Namnamaek a malpas ti tallo gasut a trabahador ti proyekto iti innem a bulan.”

Inarakup ti lakay ni Regidor. “Naragsakak unay, Regi... maragsakanak unay!” kinunana.

NARUGIAN ti proyekto. Nagsasangpet dagiti lallaki iti San Bernardo. Nagtignay amin a makabael. Nagkapatas ni Alkalde Serrano, kasta met da Hues Balmores ken Juan Marakaida a hepe ti polisia.

Awan ti sarday ni Regidor ken dagiti katulonganna nga agiwanwan kadagiti rumbeng a maaramid. Naggatangda pay kadagiti makinaria a kasapulan iti proyekto. Nagipasdek met dagiti babbalasang iti kalkalapaw a paglakuanda iti merienda dagiti trabahador. Nagbalin a naragsak manen ti San Bernardo iti panagtutugmok dagiti aggagayyem.

SARDAM. Agil-ilad ni Mayor Serrano iti papag iti sirok ti narukbos a salamagi nga asideg iti ummong dagiti babbaro ken babbalasang nga agaayam iti “Daytoy ti Gasatko.” Inasitgan ni Regidor ti alkalde. “Impagarupko no nagawidkan, mayor,” kinunana.

Saan a bimmangon ti alkalde. Indiayana ti dakulapna a kasla pagtugawenna ni Regidor iti papag. “Nabannogak unay, iho. Ngem saanmo koma a sawen manen a sumardengakon nga agtrabaho. Naragsakak iti kastoy nga aramid ta naimas pay ti pannanganko. Limmag-an pay ti panunotko. Daytoy ragsakko ti mangmangted iti pigsak a tumulong iti panagballigi ti proyektom.”

“Agyamanak, mayor. Ngem saanyo koma a balbaliwan ti palawagyo kadagiti umili a daytoy a proyekto ket tulong ti gobierno.”

“Maawatanka, iho. Ngem diak maawatan ti panangipapilitmo nga agtalinaed a palimed daytoy.”

“Saanen a masapul nga ipalawagko ti gapuna, mayor. Kayatko nga aglupos ti San Bernardo.”

GUMAYGAYEBGEB ti dandanin agtindek nga init. Simmardeng ni Regidor nga agsursursor ken mangus-usig iti gapuanan dagiti trabahador idi mataldiapanna ni Delfin iti maysa a bunggoy. Umis-isem a limmagto iti abut. “Kayatko met ti agpalinget,” kinunana sa inallawatna ti pala nga ig-iggaman ni Delfin.

“Saanen, engineer, amangan no agkapuyo dagita dakulapmo,” inyatipa ni Delfin.

“Kitaenyo! Adun ti kapuyona ket kayatko a nayonan,” kinunana nga agkatkatawa. Nagkakatawada amin. Nakidanggay ni Regidor kadagiti agpalpala. “Apay, asino ti kapatasyo itoy a bunggoy?” inimtuodna.

“Kapataskami amin,” kinuna ni Delfin. “Makitam ket awan ti mayat nga agbulakbol.” Nagkakatawada manen.

Umanangsab ni Regidor nga agpala idi adda mangted kenkuana iti inumen. “Uminumkayo pay, engineer.” Tinangad ni Regidor ti nagtimek Umis-isem ni Carmen a nangyawat iti sangabuyuboy a danum. Nasdaaw ni Regidor, ngem sinubadanna ti kidday ti balasang.

“Agwelgaak pay, kakadua, ta adda subpoena nga inyeg daytoy balasang,” inrabak ni Regidor sa inyawatna ti pala ken ni Delfin.

“Sungani daydi amana, napakumbaba la unay,” kinuna ni Delfin