Kapessat ti Bagis (14) Ariel S. Tabag
Ti Napalabas: Seminarista ni Amor. Nagawid ta inyawag ni Angkel Herman a pinatayda ni mamangna nga agdama a mayor ti ilida. Nagdamdamag no asino ti nangpatay ken ni mamangna ngem awan ti makaibaga uray pay ni angkelna a Salvador a kaing-ingasna unay. Nagsapata ni antina nga Ophelia a kas mayor. Naam-ammona ni Florence a nakariknaanna iti naidumduma ken ni Tony Squared a nangkiddaw kenkuana a saan pay laeng nga agsubsubli idiay Manila. Temporario a rimmuar iti seminario. Nagyan iti simbaan. Sadiay, minalem a mapalabasna ni Moises. Pasaray met mapanna pasiaren ni Florence ket aggitarra ken agkankantada. Isu ti masansan a madardarepdepna agraman ni mamangna ken ni Moises. Iti panagjogging-na iti bigat, makagidgiddanna ni Tony Squared. Dinamagna iti daytoy no asino ti nangpapatay ken ni mamangna, ngem awan naisungbat daytoy. Kinuyog ni Angkel Herman iti piskeriada a bambantayan ni Eliezer a kasinsinna. Nasdaaw a nakakita iti ubing pay a nobia daytoy a ni Monica. Inikkanna iti plakard ti akasia a nakaikalian ti kadkaduana ken naghardin. Idi agsabongen dagiti rosasna, inaldaw a sagutanna ni Florence. Iti panagsarsaritada, nasao ni Florence nga agayat iti saan a maitutop ket patienna nga isu dayta. Dimges ti essemna iti balasang aglalo ket nadarimusmosanna iti naminsan ti panagkanaig da Eliezer ken Monica. Ep-ep-epenna laengen ti riknana babaen ti pananglagipna iti ayan-ayat da St. Francis ken St. Claire.
(Maika-14 a Paset)
ITI naminsan a panagpuros ni Amor iti sabsabong, nagumbi kenkuana ni Manang Margaux Lorenzo, ti maysa kadagiti katekista iti simbaan nga adda iti amianan ti simbaan ti balayda; dati nga awawaganda iti Margarita ngem sangkadagullit daytoy a ti naganna, maibalikas itan ‘Margow.’ Dimmawat ni Manang Margaux iti sabong ta isagutna kano iti boyprenna nga uray dina met dinamdamag no asino, kuna daytoy a ‘sikret.’ Iti panagdumog ni Manang Margaux, nalikba ti tengnged ti nalayak a bado daytoy. Ket naibun-ay dagiti nagbubun-as a susona. Napupudawda. Agarup nakitana pay ti umasul nga urat dagitoy nga ad-adda a pimmatak gapu ta nalabaga ti bra ni Manang Margaux. Ket nalagip ni Amor dagiti istoria da Mulo ken Bong, ti drayber ti kombento ken ti sakristan mayor ti simbaan, a mangmangngegna no kasta nga adda iti biblioteka: ‘nabun-as ti masakbayan’ ni Manang Margaux gapu iti panagpaayna idi a singer idiay Manila ken idiay Japan. Pudno met ngamin a nabun-as ti barukong ni Manang Margaux. Naladawen idi nadlawna a timmangad kenkuana ni Manang Margaux. Timmarabang ta nadlaw daytoy a ti ‘nabun-as a masakbayan’ ti kitkitaenna. Dagus a nagintataliaw kadagiti sabali a sabsabong.
“Sika ketdi met nga ubing,” kinuna ni Manang Margaux a nagrukob manen a nangkartib iti ungkay ti maysa pay a sabong. “Dimo met maala.”
Saan a nakauni. Ta kasla naalimonna ti dilana. Timmartarabang pay. Sa dina lattan nagawidan ti ibabangon ti kinalalakina ket dina ammo ti inar-aramidna tapno di madlaw ni Manang Margaux nangruna ta kumepkep met ti maong a short-na. Ngem napartak dagiti mata ni Manang Margaux. Nagtilmon daytoy ket nadlawna.
“Naman ket no aprosam basta dimo yaw-awid,” insurdo ni Manang Margaux sa nagkatawa iti nasarangsang.
Winagwag ni Amor ti ulona idi maamirisna a pumpunasanna ti rebulto bayat ti panaglaglagipna. Nagsasaruno ti panagpordiosna. Apo, pakawanendak! Apo, pakawanendak! Apo, pakawanendak!
Iti naminsan met a panagdalusna manen iti rebulto, adda naikeddeng ni Amor. Iti maysa a malem, napan idiay yan da Angkel Herman ket sinapulna dagiti pagkitikit daydi kakayna. Kinapudnona, naipatawiden kenkuana dagitoy sakbay a nagturpos iti hayskul ken sakbay a naidalit ken pimmusay ni kakayna. Ngem impaidulinna kada angkelna a Herman ta agsagsagana met idin a sumrek iti seminario.
Kaaduan kadagiti ramit ti apagapaman a kinnan ti lati ti tademna. Nagtinnulonganda ken Angkel Herman nga inasa. Impakat ni Amor dagitoy kadagiti pungdol iti arubayan da angkelna. Nagkatkatawa ni Angkel Herman.
“Dayta santol.” Insungo ni Angkel Herman ti santol iti sango ti balayda. “Uray ta mula met ni mamangmo. Mayat met no mapukanen tapno adda pagpisipisan dayta lungboy.” Haybrid kano ti lungboy. Dadakkel ken nasasam-itto kano dagiti bungana.
Iti sumuno a bigat, nagungor ti chainsaw iti arubayan da Angkel Herman. Naiban-uyat iti paraangan ti nawalat a puon ti santol.
“Ania ti ikitikitmo?” kinuna ni Angkel Herman idi makalikuden dagiti nang-chainsaw. Inap-aprosan ni Amor ti kayo. “Padasek sa ti Santa Maria Dagiti Angheles, angkel,” kinunana. “Kas ‘tay patron nga aramid ‘di kakaymo?” “Barbareng, angkel.” Ngem limmabas met laengen ti sumagmamano nga aldaw, awan pay ti nagapuananna malaksid iti sumagmamano a sangkabassit a tikap. Dina ammo ti pangrugianna. Dina ammo nga irugi.
Sinublianna pay manen nga inap-aprosan ti rebulto iti simbaan. Ngem awan latta.
Nagpupok iti kuartona. Nagkidkidem a nangpampanunot iti langa ti rebulto. Nagsinsinnublat iti panunotna ti ladawan ni mamangna ken ni Florence.
Inruarna ti selponna idi agangay. Nag-scroll. Nabayag a minatmatmatanna ti nagan ken numero ti selpon ni Florence.
Nag-text idi agangay: Di la mabalin nga agkitata idiay igid ti baybay? Adda la koma damagek.--Amor
Nagkidem. Nag-textback ni Florence. Kuna daytoy nga urayenna.
Inteksna manen: Di la mabalin nga isuotmo daydi badom idi damota ti agkita? Textback: lol, k :p Napan iti kuartona. Naggisigis. Nagsukat. Nangibolsa iti puraw a panio. Nangarkila iti traysikel. Pinaisardengna iti batog ti balay
da angkelna a Herman. Nairana nga awan ti tao iti sango ti balay. Simrek iti inaladan ket minatmatan ken inaprosanna ti nakaidda a kayo. Sa nagturong iti igid ti baybay. Agtabonen ti init ket dumerderosas ti aglawlaw.
Nadanonna ni Florence a nakatakder iti abay ti kandaruma a nangsugat kenkuana. Tantannawagan daytoy ti karkardayo ti kinalinakna a baybay. Adda sumagmamano a lallaki iti adayo a daya a mangisangsang-at kadagiti bilogda. Nagsig-am idi makaasideg ken ni Florence. Umis-isem ti balasang a simmango. “O, apay?” dinamag ni Florence. Dagus a naiturong ti imatangna iti gemgem iti tisert ni Florence. I fight for CSU kadi dayta? Wenno, I fight because I am from CSU? Ti adatna, bayat ti panagmennamennana iti marka ti tisert, namatmatanna ti barukong ni Florence. Nagkay-ot ti rusokna ket mabalin a nadlaw ni Florence ta apagapaman nga inurnos daytoy ti badona, ken ti buokna.
Inyaleng-aleng ni Amor ti riknana. Nagsay-a ket kinunana: “Pampanunotek ngamin ti agkitikit.” “Agkitikit? As in, maglililok sa Tagalog?” Nagtung-ed. Nagkatawa ni Florence. “Talented.” “Sika koma ti modelok,” inturtured ni Amor a kinuna. “Siak?” Nagkatawa ni Florence. “Weird-ka!” “Serioso,” kinuna ni Amor nga immanges manen iti nauneg. “Ahm, sige,” kinuna ni Florence. “Kasla kadi painting nga agtugawak iti sangom bayat ti panagkitikitmo?”
“Saan,” kinuna ni Amor. Inruarna ti panio iti bolsana. “Yaprosko koma daytoy iti bagim.” Naimayeng ni Florence. “Se-seriosoka?” “Serioso,” kinuna ni Amor. Ket inlawlawagna no kasano a
nasursurona ti agkitikit.
Nagtalangkiaw ni Florence. Mangrugin nga agdalapdap ti sipnget. Nagdaranudor ti baybay. Tinannawagan ti balasang dagiti nakalikuden a lallaki— agturongdan iti kabalbalayan. Nagpinnerrengda. Binulosan ni Forence ti maysa a sennaay a nabulonan iti isem.
“Amor,” kinuna ni Florence, “sika ti umuna a makaiggem kaniak.”
“Sika met ti umuna nga aprosak,” kinuna ni Amor a nakaddidillaw ti panagbanarbar ti timekna, “a kua, a… sibibiag.”
Nagkaysa ti nakemda a nagpalaud, iti linged dagiti kandaruma ken parakad.
Nagpinnerengda manen. Nagtilmon ni Amor. Agdaldalagudogen ti barukongna. Immuna nga inaprosanna ti ulo ni Florence. Nagkidem ti balasang. Sa ti rupa. Binungon iti salemsem ni Amor. Simgar dagiti dutdotna. Sa dagiti abaga. Takiag. Barukong…
Iniggaman ni Florence ti siket ni Amor. Kimmabbeng dagiti ramayna. Nagtigerger dagiti piskel ni Amor.
Inaprosanna ti bukot, ti patong… Ket nagalawaaw ti panunot ni Amor.
Innalana ti martilio ken paet. Sinakayanna ti puon ti santol. Tsuk-tsuktsag. Ti patong. Ti pus-ong… Tsag-tsag-tsuk… Tsag-tsag-tsuk… Tsagtsag-tsuk… Kasla samiweng ti tanektek ti martilio ken kayaskas ti tadem ti paet.
Nagpinnerrengda manen. Agungungoren dagiti dalluyon— kayatda a sabuagan ti yan da Amor ken Florence nga aplaya. Kadagiti mata ni Florence, naimatangan ni Amor dagiti kulalanti iti akasia ken dagiti bituen iti law-ang.
Saanen a nagawidan ni Amor nga inyasideg dagiti bibigna kadagiti bibig ni Florence. Naangotna ti naglaok nga ayamuom dagiti sabong ken ti aglawlaw. Ngem kellaat nga inatipa ni Florence. “Amor… kua…” Napasarimadeng ni Amor. Nalagipna ti surat ni Clare ken ni Francis: “Agsina man ti taeng dagiti pisikal a bagita, agmaymaysa met ti panunot ken riknata. Agpimpinnategta iti sidong ti naisangsangayan a puso, ti hardin nga agnanayon…”
“Sori… ah, thank you…”
ITI maysa a malem a panagsagsagana ni Amor a mapan iti yan da Angkel Herman tapno ituloyna ti pangtedna nga ikitkitikit a rebulto ni Santa Maria Dagiti Angheles, nagloko ti tianna ket naibayag iti kasilia iti baba.
Nadlawna nga addada simmangpet a bisita a pinadanon ni Father Pol. Dagus a naitimkanna ti kabsatna a nangkablaaw iti padi. Madlaw a pinabangag daytoy ti timekna.
Maysa kadagiti bisita ti nalabit nangsaludsod kenkuana— ta dina met naimdengan— ta kinuna ni Father Pol: “Adda met itay. Masansan ngamin a pumanaw. Agpasiapasiar. Agiliwliwag.”
Idi agangay, nangngeg ni Amor ti timek ni Father Melvin. Sinaludsod daytoy no yanna. Ni Mulo ti simmungbat. Kuna daytoy a dina ammo. Napanunotna nga amangan no teksan wenno awaganda isu a dagus nga in-off-na ti selponna.
Pinaliiwna no yan ti pagsasaritaan dagiti bisita. Addada iti komedor. No rummuar, sigurado a makitada ta lasatenna ti komedor mapan man iti likud wenno iti sango ti kombento. Namak pay no awisenda a makisarita met? Kabaelanna met ngata a pagsaanan ida. Ngem no ni Father Melvin ti mangawis kenkuana, dina la ketdi mapagkedkedan. Saan no kuan a makapan idiay yan da Angkel Herman. Sabagay, mano nga aldawen a dina nagaraw ti kitkitikitanna. Nakaparpartak met a nangaramid iti bagi daytoy. Ngem no kaano pay a dandanin malpas— ti laengen rupa daytoy— isu pay ti panagkamtud ti kabaelanna. Dina ammo no kasano nga aramidenna ti rupa. Dina ammo ti pamayanna.
Nangngegna manen ti timek ti kabsatna. Ingles ti panagsao daytoy. Adda kano proposalna iti konseho ti ili nga adda pakainaigan ti simbaan: mayaramidan koma iti monumento ti kalatakan a tao a patanor ti ilida, ni Dionisio Q. Soliven, ti agiwarwarnak a nabayag a naged-editor iti maysa a broadsheet. Kuna ti kabsatna nga iti sango koma ti simbaan a mapatakder ti monumento yantangay indonar met ti pamiliada ti solar.
Nasayud ti panagingles ni manongna. Saan a masdaaw ta idi hayskulda, maisalsalip ti kabsatna iti oration agingga iti provincial level.
Inkeddengna ti rummuar. Impapanna a didan ania a madmadlaw ta napasnekdan nga agpapatang. Ngem apagruarna iti kasilia, nadlawna a nakaturong ti imatang dagiti agsasarita kenkuana a kunam la no inur-urayda laeng ti iruruarna. Kinablaawanda. Naduktalanna a karaman gayam ti amana iti bunggoy. Dina nangngeg ti timek daytoy itay.
Daksanggasat ta ni Father Melvin ti nangyawis ti panagtugawna. Imbagana nga adda papananna. Ngem kuna ti padi a mabiit met laeng. Nakitana ti panangkirem ti padi kenkuana. Adda la ketdi kayat daytoy nga ipasimudaag.
“Masapul pay laeng kadi?” sinaludsod ti
kabsatna.
Timmarabang. Nalagipna ti panagung-unget daytoy kenkuana: Ti agsangit, bakla!
Insungbat ni Father Melvin a yantangay ta maipanggep iti monumento ti patanganda, apagisu ken ni Amor ta naam-ammo iti seminario a nalaing nga agkitikit. “Dakkel ti maitulongna,” kinuna ti padi iti nangalngal nga Ingles. “Ala,” kinuna ti kabsatna. Pinarimrimanna ti amana. Ngem nagtalinaed a pormal ti langa daytoy. Nakadalikepkep.
Indiayada kenkuana ti bakante a tugaw iti nagbaetan da Father Mevin ken Manuel Hidalgo, ti presidente ti Parish Pastoral Council a naam-ammonan iti napalabas. Ni manongna ti nangabesera. Nakaanteohos ken nakapolo iti puraw. Adda sumagmamano a bolpen iti bolsa ti polo daytoy. Jericho Rosales, nakunana iti nakemna ket nalagipna ni Father Edmund a formator-na ken ni Ate Vi, daydi mangesponsor koma iti panagkasangayna.
Nagsinnango met ti amana ken ni Father Melvin. Iti abay ti amana, adda dita ni Father Pol, sa ti nayam-ammo a presidente ti gunglo dagiti kapitan, ni William Palor Tenido a kabagianda kano met laeng.
“Kabsat ni Tony Squared,” kinuna ni Father Pol nga iti panagdengngegna, kas man kunkuna daytoy: Ti kanayon a kasarsaritam. “A… okey,” kinuna ni Amor a nagtungtung-ed. “Kabsat iti ina,” kinuna ni Kapitan William. “Mangiramraman ti kuog nga amana ta nagadu a nagan, daydiay pay la apeliedoda ti pinilina met a nagan ti anakna. Antonio Antonio.” Nagsanaltek.
“Isu ti immalaanna ngarud, a,” kinuna met ti kabsatna. “Agasem a kinakuog, intalaw ti sabali ti asawana?”
“Maminribu a kuog. Kakaisuna nga umuna a PMA-er a patanor ti ilitayo, napan nagmag-Magdalo. Sa intulokna a yala ti sabali ni baketna. Dina pay la pinaltogan ida.”
Inalusiis ni Amor iti naduktalanna. Kinitana ni Father Melvin a nakaisem. Dina ammo no ania ti is-iseman daytoy ta kas karasay met ti santo a Filipino ti ammo daytoy a balikas nga Ilokano.
“Ket napia kenka ta kasta laeng ti kabsatmo,” kinuna ni Tata Manuel. “Siak ket talaga a balla.”
“Ni kua…” kinuna ni Father Pol a nangkita kenkuana, “ni… ‘tay kanayon dita sango no kua…”
“Moises ti awag dagitay ubbing kenkuana,” kinuna ni Tata Manuel. “No ipanmi idiay mental, aglimpio met a dagus. Talaga ngata a kastanan, piman.”
Ad-addan nga inalusiis ni Amor. Kasla di nakappapati ngem pudno ti panagriknana a kakabsat dagitoy kasangsangona dagiti immun-una a naam-ammona iti panagsublina iti ilida.
Nagsig-am ni Father Melvin idi agangay ket babaen ti nangalngal nga Ingles, inlawlawag daytoy ti proposal ti kabsatna. Sa adda inyawat daytoy a bond paper kenkuana. Minirana: drowing ti maysa a lalaki nga adda iggem ti kanawan nga imana a naikadakkel a pluma; sa ti kanigidna, nagubba iti manok. Nariknana ti kellaat a panagpitik ti pispisna. Timmarabang ken kasla nagwengweng ti lapayagna.
Nagsig-am sa kinunana: “Pluma gapu ta agiwarwarnak. Ngem apay ‘ta manok?” “Paboritona a paglinglingayan,” kinuna ni manongna. Nagistayan nagkatawa. Ngem nagteppel ta makasuron. Ket nalagipna ti panagsarsaritada ken Tony Squared: “Breeder dagiti pakitadi a manok ni Dionisio Q. Soliven. Kanayon a makiderby iti probinsia. Sakbay a nagmayor ni mamangmo, galiera ti tampok kadagiti piesta ditoy.”
Kellaat met a nalagipna nga iti rabii ti pannakatay ni mamangna, napan nakigaliera ti amana ken ti kabsatna idiay Isabela. Di pay la agkuripaspas amin a manok a para pallot! nakunana iti panunotna ita.