Agmulaka iti Saluyot Ita a Kalgaw Reynaldo E. Andres
Dimon urayen ti panagtutudo, agmulakan iti saluyot ta isu pay a panguartaam.
NO kayatyo ti maaddaan iti nawadwad a nayon ti pamastrekan ita a kalgaw, agmulakayo iti saluyot. Wen, saan laeng nga iti panawen ti tudtudo nga agtubo ti saluyot; mabalin met iti ania man a bulan ti tawen no la ketdi adda umdas a dameg ti pagmulaan.
Ditoy Ilocos Norte ken Ilocos Sur, manmano ti magatang a saluyot kadagiti tiendaan iti kalgaw isu nga umab-abot iti P15 ti bayad ti sangareppet a bulong ti saluyot a kasla pungopunguan ti ubing ti kadakkelna idinto nga iti panawen ti tudtudo, magatangmo laeng iti P5.
Kuna dagiti mannalon nga agmulmula iti off-season a saluyot nga umab-abot iti nasurok a P252,000 ti magangganansiada iti sangaektaria a talon, idinto nga umababot laeng iti P112,000 kadagiti gagangay a panawen.
Saguday ti Mula
Agbiag ti saluyot iti isu amin a klase ti daga ken klima iti Kailokuan nangruna no adda umdas a padanum nga isu ti kangrunaan a kasapulanna.
Adu a nateng ti abaken ti saluyot no ikut a sustansia ti pagsasaritaan. Nabaknang daytoy iti protina, iron, calcium, thiamin, riboflavin, niacin, ken folate. Iti kada 100 a gramo (g) ti naluto a bulong ti saluyot, addaan daytoy kadagiti sumaganad a sustansia: enerhia, 65 g; protina, 6.5 g; lana, 1g; carbohydrates, 7.5 g; fiber, 2 g; dapo (ash), 2 g; calcium, 488 milligram (mg); phosphorus, 114 mg; iron, 11.6 mg; sodium, 12 mg; potassium, 444 mg; Bitamina A, 6,390 μg; thiamine, 0.15 mg;
riboflavin, 0.28 mg; niacin, 1.5 mg; ken ascorbic acid (Bitamina C), 95 mg.
Malaksid kadagitoy, nabaknang ti saluyot kadagiti sustansia a mangpaubing iti bagi ken langa wenno ‘tay aw-awaganda iti Ingles iti anti-aging substance. Daytoy ti sustansia a mangpabayag iti panagbaket ken panaglakay ti maysa a tao wenno ‘tay maawawagan iti Ingles nga antioxidants.
Gapu kadagitoy a ramen ti saluyot, us-usaren dagiti kemiko ti mula a kas paggapuan dagiti elemento a maaramat iti panagaramid kadagiti kosmetiko a pagpapintas ken pagpaubing iti langa.
Sabali laeng dagiti ramen ti saluyot a Vitamin E complex, ken nalabon a Bitamina B, ken Bitamina B15 nga isu ti maysa kadagiti kasamayan nga antioxidant a mangibaba iti dagup ti dakes a kolesterol iti bagi, malaksid iti dakkel nga akemda a manglapped iti pannakaparnuay dagiti selula ti kanser ken ti pannakapaadu ti produksion ti insulin a kalasag ti bagi kontra iti sakit a diabetes.
Panagmula iti Saluyot iti Kalgaw
Dua a barayti ti saluyot ti kadawyan a masarakan kadagiti sulsuli ti talon: ti medio bioleta ti kolor ti ungkay ti bulongna ken ‘tay berde nga isu ti gagangay a mailaklako kadagiti tiendaan
Kaay-ayo ti saluyot ti agbiag kadagiti naparayapay a daga a nabaknang kadagiti organiko a bambanag a kas kadagiti nagrupsa a bulbulong ken takki dagiti ayup. Ababa laeng ti panawen a panagbiag ti saluyot, isu a nasken a maapit daytoy kalpasan laeng ti sumagmamano nga aldaw manipud panagtubona.
Kapintasan nga imula ti saluyot kadagiti medio naipangato nga aray wenno gurit. Nasken a naisagana a nalaing ti talon no kayat a saluyot laeng ti imula iti daytoy. Iti kasta, awan ti sabsabali a ruot a makiinnagaw kadagiti sustansia a para iti saluyot.
Isagana dagiti pagmulaan nga aray nga addaan iti kangato a 0.75 agingga’t 1.0 a metro. Ikkan met ti talon iti organiko a ganagan, kas iti compost, iti kaadu a 2 agingga’t 3 a tonelada iti kada ektaria inton panawen ti panagmuriski.
Narigat nga agtubo ti bukel ti saluyot ta natangken ti ukis daytoy iti panawen nga agin-inana. Iti Ingles, maawagan daytoy a klase ti panaginana ti bukel iti dormant period. Ngem alisto ketdi nga agtubo ti bukelna no itabnaw iti napudot a danum tapno mapulsot ti panawen a panaginanana.
Mabalin nga ideretso nga imula dagiti bukel wenno iwaris lattan iti talon. Kasapulan ti agarup 3 agingga’t 5 a kilo a bukel ti saluyot a para iti sangaektaria a talon. Kalpasan a naiwaris dagiti bukel, maminsan nga ipadalan ti suyod tapno maigamer a nasayaat dagiti bukel.
No umdas la ketdi ti dam-eg ti talon, agtubon dagiti bukel kalpasan laeng ti uppat nga aldaw.
Panagganagan
Agbiag latta ti saluyot uray saan a maganaganan daytoy. Ngem nasaysayaat met laeng no ikkan iti sangkabassit a pangsupusop a ganagan. Mabalin ti napaglaok nga organiko ken inorganiko a ganagan. Ngem no namsek la ketdi ti talon kadagiti organiko ken nagrupsa a bambanag, uray saanen nga agaramat iti kemikal nga abono.
No awan umdas a ramen ti talon kadagitoy natural a ganagan, nasaysayaat no agabono iti urea. Umdasen ti maminsan a panagabono iti dua a sako nga urea iti sangaektaria a talon.
Nasayaat la unay no ikkan dagiti saluyot iti likido nga abono (tea manure) wenno ‘tay napaalsem a tubbog dagiti mula (fermented plant juice, wenno FPJ). Ilaok ti maysa a paset ti tea manure wenno FPJ iti 20 a paset ti danum sa daytoy ti aramaten nga ipasuyot iti bulong dagiti mula.
Panangtaming iti Peste
Dagiti agkittib nga igges ti kangrunaan nga agdadael kadagiti saluyot. No mabalin, liklikan ti agpasuyot iti kemikal a pestisidio ta napeggad daytoy iti salun-at ken iti aglawlaw.
Gapu ta ruot ti umuna a taraon dagiti agkittib nga igges, masapul a mapugipog nga umuna dagitoy a paggapuan ti taraonda sakbay nga isagsagana ti talon a pagmulaan. Iraman pay a pugipogen dagiti ruot a nagtubo iti igid ti dalan ken tambak tapno awan ti mabati a pagumokanda.
No adda makita a sumagmamano nga igges iti bulong dagiti mula, anusan laengen a kolektaen sa rim-iten. Makatulong met ti kontrolado a panagganagan iti urea tapno malapdan ti yaatakar dagiti agkittib nga igges.
Mabalinen ti agapit iti saluyot 30 nga aldaw kalpasan ti panagmula wenno inton addan 2 agingga’t 3 a kadapan a katayagda.—O