Biag ni Ilokano
ITI naminsan a pannakaidaw-asmi iti Bauang, La Union, natignaykami a nangsarungkar iti sigud a pagtaengan ni Manuel E. Arguilla (Hunio 17, 1911Agosto 30, 1944) iti Barangay Nagrebcan.
Kangrunaan a rantami iti daytoy nga isasarungkar ti panangipaneknekmi iti panagraemmi iti daytoy a mannurat nga itantan-ok dagiti adu a mannurat.
Saan laeng a dagiti padana nga Ilokano ti mangraraem ken Arguilla. Mairaman pay dagiti dadduma a nalalatak a mannurat iti nagduduma a paset ti lubong.
Kadagiti Ilokano, rumbeng laeng a raemenda ni Arguilla ken dagiti sinuratna. Iti man pagsasao nga Ingles ti nakaisuratanda, paneknekan dagitoy no kasano nga impatpategna ti lugar a nakayanakan ken dimmakkelanna, ken no kasano ti panangiladawanna iti kasasaad ti biag dagiti Ilokano kadagidi a panawen.
Kinapudnona, makitkita pay laeng iti agdama ti kinapudno dagiti insursurat ni Arguilla kadagiti adu a lugar iti Kailokuan.
Maysa nga aldaw sakbay iti ipapanmi iti pagtaengan ni Arguilla, nagkitakami ken F. Sionil José, maysa pay a nalatak a mannurat nga Ilokano a naitan-ok a National Artist iti Literatura.
Kinuna ni Jose kadakami a masansan a makitkitana ni Arguilla iti National Library idi sakbay ti Maikadua a Gubat iti Sangalubongan.
Adda pay laeng ti National Library kadagidi a panawen iti sirok ti agdama a National Museum.
Kinuna ni Jose a raraemenna dagiti sinursurat ni Arguilla a nangiladladawanna iti “kinailokano”ni Ilokano.
Maysa kadagiti kangrunaan a naglatlatakan ni Arguilla ti sinuratna a sarita a “How My Brother Leon Brought Home a Wife. “Daytoy met laeng ti kangrunaan a sarita iti librona a How My Brother Leon Brought Home a Wife and Other Short Stories.
Malaksid iti panangiladladawan ni Arguilla iti panagbiag ni Ilokano kadagiti sinuratna, saan pay a mayadayo daytoy iti kinapudno ti biagna. Maysa a mannalon ti amana a ni Crisanto, maysa met nga agdamdamili ti inana a ni Margarita Estabillo.
Paneknekan pay ti panagbiag ni Arguilla no kasano a sinarangetna dagiti rigat ti biag tapno matungpal laeng dagiti arapaapna.
Iti lugar a nakayanakanna ti nangileppasanna ti elementaria. Iti met San Fernando ti nangileppasanna iti sekundaria.
Nalpasna ti kurso iti edukasion iti Unibersidad ti Pilipinas. Iti met laeng Manila ti nagtrabahuanna kalpasan a nagturpos a nagnaedanna metten ken ti kaingungotna a ni Lydia Villanueva. Maysa met laeng a mannurat ken naayat iti arte ni Villanueva. Malaksid iti kinamannurat ni Arguilla, kampeon pay a lumalangoy.
Idi dimteng dagiti Hapones, binukel ni Arguilla ti maysa a guerilla intelligence unit. Natiliw ken naparparigat iti Fort Santiago sa nayakar iti Manila Chinese Cemetery a nakapapatayanna.
Dakdakamaten dagiti rekord ti historia a napapatay ni Arguilla ken dagiti nasurok a 10 a kakaduana babaen ti pannakaputol ti uloda iti espada.
Saan pay a nasapulan ti disso a nakaitabonanna ta naigabsuon a kaduana dagiti dadduma a napapatay a Filipino iti maymaysa a tanem.
Maysa a bannuar a pagtangtangsit dagiti Ilokano ni Arguilla. Impakpakitana ti panagayatna iti daga a nakayanakanna a kas maysa a mannursuro, mannurat ken nangipingpinget iti kinapateg ti wayawaya.
Ababa ti biagna iti 33 laeng a tawen, a kas met laeng ti kaababa ti panagbiag da Cristo ken Jose Rizal, ti nailian a bannuar. Ngem uray no kasta, namaris daytoy a panagbiag a rumbeng laeng a pagtamdan ken pagwadan dagiti Ilokano.—O