Ammuem ti Saguday ken Kasapulan ti Orkidia Reynaldo E. Andres
Kadagiti mangrugrugi nga agnegosio iti orkidia, dagitoy ti nasken a maammuanyo…
26
DAGITI sabsabong ti maysa kadagiti kanginginaan a tagilako iti ania man a panawen gapu iti adu a pakaaramatanda. Maysa kadagitoy ti orkidia. Adu ti mangayat iti daytoy a sabong ta napintas a yasmang kadagiti dadduma a sabsabong a maaramat a regalo iti agkasangay ken iti aldaw dagiti puso, arkos iti kasar, daton iti minatay iti sementerio, ken dadduma pay.
Segun iti rekord, umab-abot iti 130 a puli ti orkidia ti masarakan iti sapasap a pagilian ket agarup 100 kadagitoy ti komersial a maimulmula iti probinsia ti Benguet, Baguio City, ken dadduma pay a lugar iti Central Luzon ken Kailokuan.
Maibilang kadagitoy a barayti ti Sanderana nga ad-adda nga am-ammo iti naganna a Walingwaling, ken ‘tay kadawyan a grupo ti orkidia a managan iti Dendrobium a paborito dagiti addaan iti komersial a nursery a pagpatpatanoran kadagiti adu a barayti t sabsabong.
Adu ti puli a Dendrobium nga orkidia nga agsusupadi ti porma ken kolor ti sabongna. Addaan dagitoy iti nalinteg nga ungkay ken napusaksak a sabong nga agpaut iti sumagmamano nga aldaw ti lasbang ken kinapreskona kalpasan a napuros. Kaay-ayo ti Dendrobium ti nalamiis ken nabara a klima isu nga adu ti mangayat nga agmula iti daytoy a puli ti orkidia. Nadumaduma ti kolor ti sabong dagiti barayti ti Dendrobium – adda lila, bioleta, derosas, puraw, ken amarilio.
Nupay adun dagiti nakasumok nga agmula iti orkidia gapu iti tarigagayda a pagbalinen a komersial ti sabongna, adda latta dagitay saan pay a makaammo iti saguday ti mula nga isu ti kangrunaan a taripatuen no kayat a napintas ken adu ti maisabongna.
Kadagiti mangrugrugi iti daytoy a negosio, dagitoy ti nasken a maammuan maipapan iti saguday ti mula.
Panangaywan iti Orkidia
Ti pamunganayan a kasapulan ti ania man a mula ket ti umayo a temperatura ti aglawlaw, danum, lawag ti init, angin, ken nutrision. Dagitoy met ti kasapulan ti ania man a puli ti orkidia tapno mayadaptarna ti bagina iti aglawlaw. Ngarud, nasken nga ited ti agtartaraken iti orkidia dagitoy a bambanag iti mula no kayatna a naballigi ti iwayatna a proyekto ken negosio a panaglako iti sabong daytoy.
Saan nga amin a puli ti orkidia ket magustuanda ti kanayon a maininitan. Ngamin, adda dagitay puli nga apagapaman laeng a lawag ti init ti kayatda. Ti barayti nga Arachnis, Renanthera, Aranda, ken Terete Vandas ti kadawyan a puli a magustuanda ti kainaran. Maibilang iti daytoy a grupo ti haybrid a Dendrobium, adda met dagitay puli a magustuanda ti lawag ti init ngem agresulta daytoy ti panagamarilio ti bulongda nga isu ti gapuna a maregreg dagitoy. Nupay kasta, napintas met latta ti kalidad ti tumanor a sabongda.
Kadagiti naayat nga agmulmula iti orkidia iti Kailokuan, kapintasan ti Terete Vandas, ken ‘tay Semi-Terete Vandas ta naruay ti maisabongna no maipuesto iti kainaran. Nupay kasta, nasken latta a masaluadanda iti nakaro a pudot aglalo iti panawen ti kalgaw. Mabalin nga ikkan iti maysa a genned nga iket iti ngatuenda kadagiti panawen a nabara ti aglawlaw, nangruna iti bulan ti Pebrero agingga iti Mayo.
Kadagiti lugar a kanayon a nalulem a kas iti dadduma a paset ti Baguio, Benguet ken sumagmamano a paset ti Ilocos Norte ken Ilocos Sur, kapintasan a patanoren dagiti puli ti Dendrobium, Phalaeopsis, ken
Cattleya. Dagitoy ti puli nga umab-abot laeng iti 70 a porsiento ti kasapulanda a lawag ti init iti agmalen.
Ngem no saan a nalulem iti lugaryo ket kayatyo ti agmula kadagitoy a puli ti orkidia, umdasen nga usarenyo ti napagsisilpo a daan a kostal tapno maikkatan iti 30 a porsiento ti masagrapda a lawag ti init ken mamantener ti 70 porsiento a kasapulanda a lawag.
Ikabil ti iket wenno ti nagsisilpo a daan a sako iti 3 agingga’t 5 a metro iti ngatuen dagiti mula. Kadagiti nabiit pay a naimula nga orkidia, agarup 50 agingga’t 60 a porsiento laeng ti kasapulanda a lawag ti init iti agmalem tapno napintas ti panagdakkel ken panagsaganada nga agsabong.
Madlaw no umdas ti sagsagrapen ti orkidia a lawag ti init no ababa ken nalukmeg ti puonna, ken addaan iti nakidser ken bumerde-nga-amarilio a bulong. Kadagiti sobra ti sagsagrapenda a lawag ti init, amarilio ti bulongda, napungkel, ken kasla nasinit ti langada. No met sobra ti pannakalinongda ken agkurang ti sagsagrapenda a lawag ti init, natayengteng a berde ken nalukneng ti bulongda a medio nakuttong ti puonda.
Ania man kadagitoy ti agbalin a saguday ti mula nga orkidia, nasken nga nga ibagay ti linongda kadagitoy a saguday tapno maited kadakuada ti kasapulanda a lawag ti init ken temperatura.
Panagsibug
Nasken ti umno a panagsibug kas maibatay iti inaramat a pagmulaan (potting media), kadakkel ti nagmulaan, temperatura ti aglawlaw, lawag ti init, turongen ti pul-oy, ken ti barayti ti orkidia nga immula.
Nasken nga ammuen a nabaybayag met laeng ti panagmaga ti puon dagiti mula a naimula iti dadakkel a container.
Kadagiti orkidia a naipakapet iti basket, nagango a sanga ken puon ti kayo, wenno ania man a material a maisab-it iti ngato ti daga, ad-adu ti kasapulanda a danum iti inadaw ngem dagiti naipakapet iti bunot ti niog ken dagiti naimula iti masetera.
No panawen ti tudtudo, uray saan a sibsibugan dagiti orkidia iti sumagmamano nga aldaw depende iti kaadu ti nabatbati a dam-eg ti material a nakaimulaanda. No amirisen dagiti dadduma a puli ti orkidia a kas iti Cattleya ken Dendrubium, makita dagiti kasla bimsog a paset ti puon dagitoy. Iti Ingles, maawagan dagitoy iti pseudobulb nga isu ti agserbi a pagurnongan ti mula iti danum. No adda makita a pseudobulb dagiti mula, saan a nasken a kanayon ti panangsibug kadagitoy.
Kadagiti lugar a naangin, nabara ti paniempona, ken saan a nadam-eg ti aglawlaw, nasken ti kanayon a panangsibug iti orkidia tapno saanda a mautoyan. No maliwayan a masibugan, kasla agmamayo dagitoy ken umpes ti pseudobulb-da. Kaaduan dagiti agdadamo nga agmula iti orkidia a makakita kadagitoy a pagilasinan ti mangipagarup nga agsakit ti mulada nga isu ti pangparutanda kadagitoy.
Temperatura iti Rabii ken Panagganagan
Kaay-ayo dagiti Cattleya ken dadduma a puli ti Dendrobium ti rabii nga addaan iti temperatura ti aglawlaw nga umab-abot iti 12.8°C agingga’t 15°C no panawen ti tudtudo, ken 18.3°C agingga’t 21°C no panawen ti kalgaw.
Ditoy Filipinas, kaaduan nga orkidia nga imulmula dagiti negosiante iti sabsabong ket dagitay magustuanda ti nabara a klima nga umab-abot iti 21°C agingga’t 32°C iti rabii. Dagitoy ti barayti a Renanthera, Vandas, Phaleonopsis, Aerids, ken Dendrobium.
Al-alisto a dumakkel ti palakay ti Dendrobium no maikkan iti nakapsut a solusion a 12-8-8 a nitroheno-phosphoruspotassium (NPK). Mayabono daytoy iti mamindua iti makalawas a kas ganagan dagiti bulong (foliar fertilizer). Umdasen ti kagudua ti kutsarita ti solusion a mailaok iti sangagalon a danum.
Kadagiti nataengan a mula, ikarkaro ti usaren a solusion nga umabot iti 18-1818 NPK. Kagudua ti kutsarita met ti ilaok iti kada sangagalon a danum ket daytoy ti yisprey iti mamindua iti makalawas. Mabalin pay a yuper ti takki ti baboy iti danum sa usaren ti nagupran a foliar fertilizer. Maawagan ti solusion iti manure tea. Iti kada baso a manure tea, laokan iti siam a baso a danum, wenno iti ratio a 1:9.—O