Biag ni Ilokano
I TI naminsan a kaaddami iti maysa a pagtaengan iti nasulinek a lugar iti Isabela, nakakitakami iti maysa a bato nga alsong nga ar-aramaten pay laeng dagiti bumalay.
Kadawyan nga iti laeng Kailokuan ti pakakitkitaan kadagiti bato nga alsong. Kadagiti nagduduma a lugar a nakadandanonanmin, natangken a kayo ti maar-aramid nga alsong. Iti laeng met Romblon ti nakakitaanmi iti marmol nga alsong.
No adu man ti makitkita a bato nga alsong iti Cagayan, maigapu iti kaasideg ti probinsia iti Ilokos. No an-anagen, adayo pay ketdin ti Cagayan iti San Esteban, Ilocos Sur a pakaararamidan dagiti bato nga alsong. Uray ngamin adu pay laeng ti agar-aramid iti alsong manipud iti natangken a kayo a kas iti sagat iti Tanap, kaykayatda ti alsong a bato manipud iti Ilokos.
Naammuanmi nga agpayso a naggapu ti alsong iti San Esteban. Nailugan kano iti biray dagiti negosiante a taga-Ilokos. Paset ti alsong kadagiti tagilako a kas iti abel, burnay, basi, tagapulot, suka ken asin.
Adda met bassit a bersion ti bato nga alsong a maaw-awagan iti almires a kadawyan a maar-aramat iti kosina.
Ngem uray no kasta, ad-adda a ti alsong a bato ti ikut dagiti adda iti Tanap ta maaramat pay daytoy a kas iti pannakaaramat ti almires.
Natangken met laeng a kayo ti maar-aramat nga al-o a pagbayo iti alsong a bato. Bato met ti al-o ti almires.
Malaksid iti alsong a bato, adda pay nakitami a gilingan a bato iti maysa a nasulinek met laeng a lugar iti Rizal (Malaueg), Cagayan. Naammuanmi a naggapu met laeng dagitoy iti Ilokos idi sakbay ti gubat.
Adda pay bato nga alikamen dagiti Itawes a panggiling iti nakirog a bukel ti kakaw nga aw-awaganda iti pagmulian.
Kas nadakamat dagiti mangar-aramat iti pagmulian, kunada a naggapu met laeng dagitoy iti Ilokos.
Kadagitoy a panawen, manmanon ti agar-aramat kadagitoy a gamigam, nangruna iti gilingan. Ngem kadagiti Ilokano, kasla kasilpo ti biagda dagitoy nga alikamen aglalo kadagiti away.
Maar-aramat ti alsong ken al-o tapno mapagbalin a bagas ti apit dagiti Ilokano nga irik. Malaksid iti pannakabayo ti bagas, kasapulan pay ti alsong ken al-o iti pannakalebbek ti nakirog a bukel ti kape, maluto a kankanen, linubian ken iti pannakapespes ti tubbog dagiti bulbulong a maaramat nga agas ken pagtapal iti paset ti bagi a pakarikriknaan iti sakit.
Maaramat met ti gilingan a pagtumek kadagiti bukel ti balatong, mais ken dadduma pay a bukbukel.
Awan ti pamalpalatpatan ti kaaduan nga agnaed iti Tanap no sadino a partikular a disso iti Ilokos ti pakaar-aramidan ti alsong a bato. Kinapudnona, adu pay laeng ti agbidbiddut a semento daytoy nga alsong.
Kadagiti bambantay iti San Esteban ti pakaar-aramidan dagiti alsong, almires, gilingan ken dadduma pay a gamigam a manipud iti bato.
Iti agdama, saan pay ketdin a dagiti laeng nadakamat a gamigam manipud iti bato ti mailaklako iti daytoy nga ili. Maararamid payen a baldosa ken dekorasion iti kamasetasan dagiti bato nga aggapu iti kabambantayan ti San Esteban.
Iti igid ti kalsada nasional ti Barangay San Pablo ti kaaduan a pakailaklakuan dagiti produkto daytoy bato iti bantay. Kaaduanna a dagiti balbalay iti agsumbangir nga igid ti kalsada ti adda lakona a kaskastoy a produkto.
Makali ti bato iti bantay sa mapalinis. Kadawyan a gatangen dagiti aglaklako iti igid ti kalsada dagiti nalpasen a produkto.
Adu nga anus ti madakamat iti pannakakali, pannakasarapsap ken pannakapalinis dagiti produkto a bato.
No nailaklako pay dagitoy iti Tanap ti Cagayan, agasem a bannog ken kettang ti pannakayallatiw dagitoy. Kadagidi pay a panawen, biray pay laeng ti kangrunaan a maaramat a pangyallatiw kadagiti tagilako.
Adu dagiti leksion a maadal iti pannakaaramid, pannakayallatiw ken pannakaaramat dagiti alsong a bato.
Rumbeng laeng nga amirisen daytoy dagiti ubbing nga Ilokano.—O