Ti Makunami
BAKASION pay laeng iti eskuela. Sapay koma ta sinaluadan wenno salsaluadantayo dagiti annaktayo nga agad-adal iti panagbalinda a neo-illiterate gapu iti panaglanglang-ayda, iti panaginanadan kadagiti aramid iti eskuela.
Ania ngamin, aya, ti neo-illiterate? Isu ‘tay pannakalipat dagiti ubbing iti naadalda iti eskuela. Ad-adda a seknan daytoy a kasasaad dagiti medio adda pagkunkunaan iti laing wenno kabaelanda nga agbasa nga ubbing. Iti dua a bulan a bakasion, agbalinda nga slow wenno non-readers. Agdidiaya ti panagbalinda a parikut manen dagiti mannursuro a manguggorto kadakuada iti nangatngato a tukad wenno grado, ta kadawyan kadagitoy ti “back-to-zero reading ability.” Kayatna a sawen, saandanto manen a makabasa. Imbes a maikkanda kadagti adalen a maitutop iti tukad a serkanda, agsublida manen kadagiti basic lesson iti pinanawanda a tukad a mangbelbel iti panagdur-asda nga agbasa ken agadal. Ngamin no saan a makabasa ti maysa nga ubing, apektaranna ti panagadalna kadagiti dadduma a subject. Am-ammo ti reading wenno panagbasa a kas remienta iti epektibo a panagadal. No agkamtudka itoy, ti kabaelam nga agbasa, madadael ti annayas ti panagadal.
Tapno di agtinnag a neo-illiterate wenno non-reader dagiti ubbingtayo, rumbeng laeng a tarabayen dagiti nagannak iti rumbeng nga aramidenda. Adu man met dagiti panglakagan wenno pamuspusan tapno di malipatan dagiti ubbing ti naadalda, nangruna ti kabaelanda nga agbasa.
Umuna, rumbeng a planuen a naimbag dagiti nagannak no kasano a mapagtalinaedda ti kabaelan dagiti annakda nga agbasa. Maysa nga oras, mamidua wenno mamitlo iti maysa a lawas, a panamagpabasada kadagiti annakda, mabalbalin metten. Ania ngay ti aramatenda nga agpabasa? No awan ti libro ket gumatgatangda a linawas iti Bannawag wenno Liwayway, mabalinen a pausar wenno ipabasa dagiti daniw para ubbing, pabula ni Aesop, idi un-unana a panawen wenno dagiti kuwentong pambata iti Liwayway. Ti napateg, adda basbasaenda. No saan, aramaten dagiti diario wenno pagiwarnak, ket kampay idi, napusganda nga agreport. Nakaadadu met dagiti libro, magasin, pagiwarnak ken dadduma pay a babasaen iti library iti munisipio wenno barangay. Wenno saan, usaren dagiti gadget tapno maasa ti laingda nga agbasa. Kas pagarigan, agtitinnekskayo. Siempre, no ammo a basaen ti ubing ti naiteks kenkuana, masungbatanna met.
No adda angayen ti pagadalan a pagbasbasaanda a remedial wenno creative reading, iserrek ida. Addada pay dagiti tutorial learning center a makatulong a mangpasayaat iti panagbasa dagiti ubbing. Idi addakami pay laeng iti public schools, kadawyan a mangangay dagiti titser iti remedial reading programs/classes a mangisentro kadagiti adda kapkapuyna nga agbasa nga ubbing. Libre dayta ta maipaayan dagiti titser iti service credits nga agbalikas a kuarta ken puntos iti promosionda.
Awan ngatan ti kasimplean a pamuspusan a mabalin nga ikurri dagiti nagannak no di ti panangmandar kadagiti makabasa a kabsat ti maseknan, wenno isudan a mismo, dagiti nagannak, ti mangmandar iti bagbagida, nga agpabasa kadagiti ubbingda. Saan, aya, nga isuda ti ad-adda a maseknan, ti adadda a mabainan, no maibaga a di makabasa dagiti ubbingda? Ania, aya, ti ar-aramidenda, a mangayuda kadagiti annakda nga agbasa? Rumbeng a laglagipen dagiti nagannak a dayta kabaelan nga agbasa ti tulbek dagiti annakda a mangtakuat iti sirib ken pannakaammo a mangibagnos kadakuada nga agturong iti naranraniag a masakbayan.
No la ket kabaelan ti bolsa, mangted met iti reward, incentive wenno gunggona dagiti nagannak kadagiti ubbingda a mangipakita iti napintas a performance. Agserbi a pangguyugoy daytoy iti panagreggetda a mangpasayaat pay ti laing wenno kabaelanda nga agbasa. Mabalin a merienda, pangaldaw wenno pangrabii, panag-shopping wenno panagpasiar kadagiti mall, parke, beach ken dadduma pay a tourist destination a mangparagsak kadagiti ubbing iti daytoy panawen ti kalgaw.—O