Sang-aw ti Daga
Saan pay unay a nadarang ti init idi malpas ni Mito ti pangtedna ket isu pay laeng ti pannakalagipna a saan pay gayam a namigat. Isut’ gapuna a nagturong iti pagtaenganda.
“OOOOOO,” kinuna ni Mito, ket apaman a nagsardeng ti nuang, inalsaanna a dagus sa impaturongna iti lubnak. Immanges pay iti dakkel ti nuang apaman a nakaidda ket inraremna ti ulona iti danum. Timmapog iti igid ti lubnak ti baro ket sinaywanna ti agparparang a bakrang ti nuang a saan a nalapunos ti danum. Nakitana ti panagalingasaw ti bagi ti nuang apaman a nababasa. Idi namnamaenna a nakainanan ti nuang, pinasangatna sa inabugna nga impaturong iti naraber a karuotan.
Nagturong iti yan ti kali ti pananuman ket pinaturonganna ti ar-araduenna tapno lumukneng bassit ti daga. Kalpasanna, nagsubli iti pangtedna nga araduen. Immanges iti nauneg a kasla in-inumenna iti dadakkel a katilmon ti nadalus nga angin ti agsapa. Saan pay a limgak ti init.
Idi nadanon ti impaturongna a danum ti inaradona, nasayupna ti makapasalibukag nga alingasaw a pinataud ti danum ken ti kabukbukual a daga. Ket kasla nagtaray kadagiti uratna ti pigsa nga inted ti nabanglo nga anges ti daga. Nagwaras kadagiti lasagna ti makabiag a rikna a naggapu iti lamiis ti agsapa ken ti nabileg a sang-aw ti daga.
Saanna a napupuotan nga inngato dagiti takiagna ket inunnatna sa pinatangkenna dagiti piskelna a kasla kayatna a sanayen ida. Linang-abna manen a kasla mawaw la unay iti nadalus nga angin ti agsapa ken ti makapasalibukag nga anges ti daga. Nariknana manen ti pigsa nga immuli kadagiti lasagna, ti biag a simmuknor kadagiti uratna, ken ti bileg a simmarut kadagiti susuopna.
Iti dayta a kanito, immapay kenkuana ti asideg a pannakikabagianna iti daga. Napaneknekanna manen ti ayatna iti daga. Kasla adda talugading a naipauli iti amin a paset ti bagina a nangted iti naisangsangayan a kabaelan ken ragsak no naimula a sipupudno dagiti sakana iti daga.
Bassiten ti dina malpas iti ar-araduenna idi sumingising ti init. Natignay dagiti nangato a rikna kenkuana iti pannakaimatangna iti pintas ti lubong a pinarnuay ti ileleggak ti init. No nalaingak la koma a mannaniw, kinunana iti bagina, kabaelak koma met nga iladawan dagiti napintas a maimatangak ken dagiti rikna a pataudenda. Ket naisardengna pay ti agarado gapu iti panagdayawna iti nangayed nga ileleggak ti init.
Saan pay unay a nadarang ti init idi malpasna ti pangtedna ket isu pay laeng ti pannakalagipna a saan pay a namigat. Isut’ gapuna a dinagdagusna a sinakayan ti nuangna ket nagturong iti yan ti pagtaenganda.
Katurturpos la unay ni Mito iti high school ket gapu ta bakasion, adda iti away tapno matulonganna ti nagannak kenkuana a mangtaripato iti dagada. Nalawa met bassit ti dagada ket gapu itoy, napanunot ni Lakay Dianong nga amana a pagadalen agingga iti pagayatanna agsipud ta isu laengen ti anakda ken Baket Pinay a saan pay a naasawaan. Nupay kasta, intedda met laeng kenkuana ti gundaway nga agpili iti kayatna nga aramiden maipapan iti masanguananna.
Nasapa ngamin a nalasin ni Lakay Dianong ti panagayat ti anakna a buridek iti daga. Isu a nupay aggagar unay ni Baket Pinay a makaragpat ti anakna a baro iti nangato bassit nga adal, saan a pinanunot ti baket a tubngaren no kas pagarigan ta kaykayat ni Mito ti agtrabaho iti daga. Dayta ti gapuna a naikkan ti anakda iti kayatna nga aramiden.
Nariribuk ngarud unay ni Mito kabayatan ti panagawidna a mapan mamigat a mangpampanunot no patuloyenna ti gandatna a mapan agadal iti unibersidad wenno agtalinaed laengen iti away tapno agtrabaho iti daga. Saanna ngamin a masinunuo no ania ti kaykayatna. Ta manipud pay idi ammonan ti agbasa ken agsurat, malagipna a kayatna metten ti mangisurat kadagiti libro a basaen dagiti dadduma a tattao. Ket indakdakkelna ti ayatna nga agbalin a mannurat, nangruna la ngaruden idi maawatannan dagiti daniw ken sarsarita.
Pinadpadasna metten ti nagsurat kadagiti daniw ken sarsarita idi adda iti high school ket naipablaakda iti pagiwarnak ti pagadalan. Idi addan iti maikapat a tukad, isu pay ti napili nga editor ti nasao a pagiwarnak. Nagsurat pay idi iti sumagmamano a daniw nga impaw-itna iti Bannawag ket naipablaak dagiti dadduma. Adda metten sumagmamano a sarita nga impaw-itna iti pagiwarnak iti saan pay unay a nabayag ngem awan pay ti naurayna a naipablaak nupay saan a naisubli dagiti sinuratanna.
Dakkel nga agpayso ti ayatna nga agbalin a maysa a mannurat. Ket nabayagen a nadanon ti pamanunotanna a no maikkan iti gundaway a mangituloy iti adalna kalpasan ti panagturposna iti high school, adalenna ti maipapan iti panagsurat tapno agbalin a maysa a nalaing a mannurat. Ngem no kasdi a mapan iti away, matignay manen ti ayatna iti daga ket agduadua no kayatna nga ituloy ti gandatna maipapan iti panagadalna iti panagsurat.
Daytoy a parikutna ti pudno a nangriribuk iti panunotna nangruna la ngaruden idi malagipna a dandanin malpas ti baksasion ket asideg manen ti panagseserrek. Ket saanna pay laeng a naikeddeng iti bagina no ania ti pilienna a pagbalinan iti masanguanan.
Napasnek pay laeng iti daytoy a dalan ti pampanunotna idi makaasideg iti balay da Lakay Sianong nga ama ni Celing. Amammona unay ti balasang ta malaksid iti panagnaedda iti maysa nga away, agad-adal met iti high school a nagturposanna ket addan iti maikatlo a tukad. Naimbag unay ti panaggayyemda.
“Lumabasak pay, apo,” kinunana idi makabatog. Napintas ti balasang ket saanen a namnaminsan a natignay ti riknana iti daytoy nangruna la ngaruden no maimatanganna nga umisem ket makitana dagiti nauneg a kallid daytoy. Nabiag ti panagmatmatana. Sarungkarakto man ketdi inton rabii, kinunana iti bagina.
Inawis ni Mito ti sumagmamano a gayyemna ket tinapatanda ni Celing iti rabii. Pinaulida ida. Naragsak ti balasang ket dandani saan a maisina ti baro dagiti matana iti rupa daytoy. Nalasin dagiti gagayyemda nga agrayo ni Mito ket inikkanda ida iti gundaway a mangbukod iti panagsaritada. Pagam-ammuan, adda nalagip ti balasang ket timmakder. Nagsubli a siiiggem iti pagiwarnak.
“Pudno a mannurat ni Manong Mito,” kinuna ni Celing. “Saanna pay nga imbagbaga kadatayo nga adda gayam saritana iti Bannawag. Nagudong ni nanang itay bigat ket gimmatang iti Bannawag.” Inukrad ti balasang ti pagiwarnak iti yan ti sarita ti baro.
Immisem laeng ni Mito. Saanna ngamin nga ammo nga adda gayamen naipablaak kadagiti sarita nga impatulodna iti pagiwarnak. Kasla naitag-ay pay ti riknana iti pannakakitana iti naganna iti panid ti nasao a pagiwarnak.
“Oy, blowout met dita, Mito,” kinuna ti maysa a gayyemna.
“Mabalin ngamin, aya, a dida ipablaak ti sinuratan ti editor ti High School Times,” impasaruno met ti sabali kadagiti kinakuyogna.
“Dikay met unay palpalaluan, kakadua,” insungbat met ni Mito a sipapakurang. “Amangan no tumangken ketdi ti gurongko.” Nagkakatawada.
Ngem iti dayta a kanito, ammon ni Mito no ania ti aramidenna iti masanguanan. Wen, ituloyna ti adalna ket agbalin a maysa a nalaing a mannurat.
NABIIT pay a nakaungar ni Mito iti panagsakitna iti makadominggo. Nasalimuot ti siled a yanna. Iti kasta, inikkatna ti kamisadentrona. Ngem idi nariknana nga awan ti namalbaliwan ti riknana, inikkatna pay ti kamisetana. Nagpagnapagna iti uneg ti bassit a siled. Pagam-ammuan nagsardeng iti sango ti sarming. Inngatona dagiti takiagna. Inunnatna sa pinatangkenna dagiti piskelna a kasla kayatna a sanayen ida. Inarikapna ida. Nalukneng. Nalukayda. Kitana ti barukongna. Nakuttong ket agparparang pay dagiti paragpagna. Nagwingiwing ket tinallikudanna ti sarming.
“Dua a tawen!” kinunana. Wen, dua a tawenen ti naglabas nanipud panangrugina a nagadal iti unibersidad. “Ket dua a tawen pay,” innayonna. Saan pay a nagawid a pulos nanipud ipapanawna iti away ken nagpasiudad tapno maituloyna ti agadal. Uray iti bakasion iti kuaresma, intuloyna laeng ti panagadalna tapno saan unay a mabayag ti panagturposna.
Nagbirok pay iti trabahona tapno adda mainayonna iti binulan nga ipawpaw-it dagiti nagannak kenkuana a pangituloyna iti adalna. Nagasat ta adda kabagianda a nakaibirok kenkuana iti pagtrabahuanna. Narigat ti trabaho ngem inan-anusanna. Narigat ti agad-adal nga agtrabaho. Adda payen naidulinna a saggabassit. Ngem idi nalpasna ti maikadua a tawen ket ituloyna koma manen ti panagadalna iti “summer” dimteng kenkuana ti sakit.
Awan ti pagkunaan kadagiti ad-adalenna ta maysa kadagiti kalaingan. Nasaririt met ngamin nga agpayso. Ken adda metten sumagmamano a naipablaak kadagiti sinuratanna kadagiti pagiwarnak iti Ingles ken Ilokano. Napaneknekanna ti maysa a kinapudno: a narigat a pagsapulan ti panagsurat.
Intuloyna ti nagpagpagna. Bassit ti siled a nakipagnaedanna iti maysa met laeng nga agad-adal a kas kenkuana. Inyarigna iti pagbaludan. Uppat a diding ken maysa a bassit a tawa. Akurang pay a pagpuligosan no ar-arigen. Umanay la a pagyanan ti dua a kama ken maysa a bassit a lamisaan. Awan ti nalamiis a pul-oy a sumrek. Nasalimuot nga agnanayon. Ket uray no tengnga ti aldaw, adda pay la sipsipngetna no saan a gapu iti bassit a bombilia ti elektrisidad iti ngato. Anian a nagdakkel ti nagbaetan ti siudad kadagiti nalawa a tantanap ken ken pagtatalonan iti away.
Nagsardeng manen iti sango ti sarming. Miningminganna ti rupana. Nalusiaw ken nauneg payen dagiti pingpingna. Atiddog ti buokna. Pinatangkenna manen dagiti piskelna ket insaganana ti umanges iti nauneg. Ngem insardengna a dagus ta nalang-abna ti napudot nga angin ken dagiti naglalaok nga angot ti siudad a nagpilit a simrek iti bassit a siledda. Anian a pannakaigidiatna iti nalamiis ken makapasalibukag a pul-oy ken iti makabiag nga anges ti kabukbukual a daga iti away!
Sipupungtot a timmallikud ket nadalapusna ti bassit a lamisaan. Natinnag ti maysa a bassit a naikuadro a ladawan. Pinidutna ket miningminganna. Siiisem ti ladawan a nangmingming met kenkuana. Nabiag dagiti mata ti ladawan ket nauneg dagiti kallid a nangarkos iti pingpingna. Nalagipna a nabayag bassiten nga awan ti napasangpetna a surat a naggapu iti balasang iti ladawan ta nabayag metten a saan a nagsurat kenkuana.
Nagtignay a dagus. Kasta unay ti siddaaw ti kaduana iti siled idi simmangpet ta kumaribuso. Ngem saan a nagsaludsod ti kaduana. Namrayan laeng daytoy ti nangbuya iti ar-aramidenna. “Papanam?” kinuna ti kaduana. Saan a simmungbat ni Mito.
NASAPA pay ngem nadarugsoyen iti ling-et ti agtutubo a madama nga agar-arado iti asideg ti baro a kalapaw a napatakder iti pungto ti maysa a bangkag. Dandanin malpas ti linakubna. Ngem kasla saan pay laeng a nabannog dagiti nabisked a takiagna.
Apagisu a malpasna ti linakubna idi sumingising ti init. Insardengna ti nagarado. Inngatona dagiti takiagna ket inunnatna sa pinatangkenna dagiti piskelna a kasla kayatna a sanayen ida. Riniknana dagiti takiagna. Natangken. Inarikapna ti barukongna. Nalasag. Nagsubli met laeng ti sigud a pammagi ken pigsak, kinunana iti bagina.
Sinangona ti sumingsingising nga init sa nagkidem. Immanges iti nauneg a kasla ininumenna iti dadakkel a katilmon ta kasla nawaw la unay iti nadalus nga angin ti agsapa ken iti makapasalibukag nga anges ti daga. Ket nariknana manen ti pigsa nga immuli iti lasagna, ti biag a simmuknor kadagiti uratna, ken ti bileg a simmarut agingga kadagiti susuop ken tultulangna.
Saanna a napupuotan nga immasideg kenkuana ti maysa a babai a naggapu iti baro a kalapaw. Nauneg dagiti kallidna ken nabiag dagiti matana. Iniggaman ti babai ti takiagna.
“Mito,” kinuna ti babai a silalailo. “Mapanmo padigosenen dayta nuang tapno makaarab ta mapanta metten mamigat.” Nagmulagat ti lalaki ket pinidilna ti timid ti babai. Tinangad ti babai ti rupa ti lalaki.
“Celing…” kinuna ti lalaki. Nagpinnerrengda. Ket immisemda.—O