Kastoy ti Umno a Panagabono Kadagiti Mula a Tarong Reynaldo E. Andres
Ammuen no kasano a ganaganan dagiti naalep-epan ken dagiti saan a naalep-epan a mula a tarong.
NADUMADUMA ti wagas dagiti mannalon nga agmula iti tarong iti Ilocos Norte ken kadagiti dadduma pay a paset ti Kailokuan ken Tanap ti Cagayan kas maibatay iti kondision ti lugar a yanda ken iti kaadda ti danum a kasapulan dagiti mulada.
Kadagiti medio natikag a lugar, nasaysayaat no maalep-epan dagiti mula a tarong ta makatulong daytoy a mamagtalinaed iti dam-eg iti puon dagiti mula. Ngem kadagiti lugar nga umdas ti padanumna, uray saanen nga agalep-ep.
Ngem ania man kadagitoy ti kondison ti talon, nasken a maited kadagiti mula ti kalalainganna laeng a kaadu ti ganagan babaen ti balanse a wagas ti panagganagan. Iti kasta, maliklikan ti sobra a gastos iti abono.
Maibatay iti resulta ti eksperimento nga inwayat dagiti agsuksukisok manipud iti Philippine Rice Research Institute (PhilRice) iti Batac, Ilocos Norte, babaen ti inwayatda a proyekto a managan iti JICA-PhilRice Technical Cooperation Project (TCP3), napaneknekan a napintas a kombinasion ti organiko ken inorganiko nga abono. Isu daytoy ti panangiganagan iti uppat ti klasena nga abono a pangpondo iti talon sakbay ti panagmula.
Maysa kadagitoy ti naproseso a lugit ti manok (processed chicken manure wenno PCM) a malaokan iti ammonium phosphate (16-20-0), ammonium sulfate (21-0-0), ken muriate of potash (0-0-60).
Panagganagan iti Naalep-epan a Tarong
Kadagiti mannalon a dida ipapaamiris
ti kondision ti dagada iti opisina ti Bureau of Soils and Water Management (BSWM), mabalinda nga ipakat daytoy a teknik kadagiti tarong a maalep-epan.
Iti tunggal 10 a metro a linia ti pagmulaan nga aray, iganagan ti kagudua ti kilo a PCM, 400 a gramo nga ammonium phosphate, 400 a gramo nga ammonium sulfate, ken 100 a gramo a muriate of potash.
Mabalin nga iwarakiwakda iti agsumbangir a sikigan ti pagmulaan nga aray wenno igamporda lattan iti daga bayat a maisagsagana ti talon sakbay nga iplastar ti alep-ep.
Iti daytoy a balanse a wagas ti panagganagan, nasalsalun-at ken al-alisto a makaungar dagiti palakay a tarong kalpasan ti sumagmamano nga aldaw a pannakayakarda iti talon.
Inton nakaungaren dagiti palakay, ikkan dagitoy iti pangsupusop a likido nga abono a maisuyat iti puon dagiti mula. Kastoy met ti panangiganagan iti likido nga abono: Iti kada 15 a litro a danum, laokan iti tallo a kutsara a urea (46-0-0) sa isibug daytoy iti puon dagiti mula, manipud 3, 5,9, ken agingga iti 13 a lawas kalpasan ti pannakayakar (LKP) dagiti palakay iti talon. Umdasen ti 170 ml a kaadu ti isuyat nga abono iti kada puon. Kaibatogan daytoy ti laonen ti bassit a lata ti sardinas.
Uliten nga ikkan dagiti mula iti pangsupusop a ganagan manipud iti 7, 11, 15, agingga iti 19 LKP. Runawen ti tallo a kutsara a muriate of potash iti 15 a litro a danum ket daytoy ti isuyat iti puon dagiti mula. Mabalin met a kanayon a suyatan ti puon dagiti mula iti organiko a likido a ganagan (tea manure) manipud iti takki dagiti ayup.
Panagganagan iti Awan Alep-epna a Tarong
Kadagiti tarong nga awan alep-epna, umdasen ti kombinasion ti kagudua a kilo a PCM ken 400 a gramo nga ammonium phosphate a kas pondo nga abono ti kada 10 a metro a linia ti nagmulaan nga aray. Uliten nga ikkan iti pangsupusop nga abuno inton’ nakaungaren dagiti bunubon .
Inton 3 LKP, puruakan (sidedress) ti kada puon iti 6 a gramo (0.4 a kutsara) nga urea sa inton 6 LKP, puruakan manen ti kada puon iti 3 a gramo a muriate of potash. Uliten a puruakan ti kada puon ti tarong iti 6 a gramo nga urea inton 9 LKP, ken 3 a gramo a muriate of potash inton 12 LKP.
Inton 15 LKP, puruakan manen ti kada puon iti 8 a gramo (apagkatlo iti maysa a kutsara) a kompleto a ganagan (14-14-14), wenno 160 a gramo ti isu met laeng a ganagan iti kada 10 a metro a linia ti nagmulaan nga aray.
Panangtaripato Kadagiti Bunubon
No agaramat iti plastik nga alep-ep, agaramid iti pagmulaan nga aray nga agakaba iti maysa a metro ken addaan iti kangato a 20 a sentimetro. Agaaddayo met dagitoy iti 0.8 a metro tapno adda lugar a pagnaan no kasta nga agsibug ken agganagan.
Palayasan ti nagbabaetan dagiti aray inton dua nga aldaw sakbay a yakar dagiti bunubon tapno lumamiis ti daga iti sirok ti plastik nga alep-ep ken marunaw dagiti naigampor a ganagan.
Dagiti laeng a bunubon nga agtaeng iti 30 agingga’t 35 nga aldaw ti yakar nga imula. Dagitoy ‘tay addaan iti 3 agingga’t 5 a bulong. Maysa laeng a bunubon ti imula iti kada disso. Kasapulan ti 2,222 a bunubon ti kada 1,000 a metro kuadrado a talon a naalepepan iti plastik, idinto nga umabot met iti 2,000 a bunubon ti laonen ti kada 1,000 a talon a saan a maalep-epan. Dagus a bisibisan dagiti palakay kalpasan a nayakarda.
Iti kalgaw, agsibug inton 7, 21, ken 30 nga aldaw kalpasan ti panagmula sa tunggal 10 nga aldaw kalpasan dayta. Basbassit ti kasapulan a danum dagiti naalep-epan a tarong ngem dagiti saan a naalep-epan.
Pursingen dagiti agtubo a saringit nga agtubo iti puon dagiti mula tapno makapataud iti napintas ken dekalidad a bunga. Saan a palpalubosan dagiti bunga ti tarong nga agsaringgayad ken maidekket iti daga. Nasken a mapursing dagiti saringit nga agtubo kadagiti puon tapno saan unay nga agdedekket dagiti bulong dagiti mula. Iti kasta, saan a maguyugoy dagiti peste nga insekto nga agumok iti nasamek nga aglawlaw ti tarong.
Panangpaksiat Kadagiti Peste
Rumbeng met nga ipangruna ti pannakasaluad dagiti tarong kontra iti kumutukot nga igges a managan iti eggplant fruit and shoot borer (EFSB). Narigat a paksiaten daytoy nga igges ta kumutukot daytoy iti rangaw, busel ti sabong, ken bunga ti tarong. Daytoy ti akimbasol no apay nga aglaylay ken agkuribateg ti mula.
Mapaksiat daytoy babaen ti panagdaldalus ken panangpugipog kadagiti naimpektaran a mula. Ukkonen dagiti nadadael a rangaw ken rim-iten dagiti igges iti unegda. Burasen amin a nadadael a bunga ken ipakan dagitoy iti dingo, ikali, wenno palungsotenda iti seliado a plastik a bag.
Malaksid iti EFSB, ti turikturikan a sammisammi ti kangrunaan a peste ti tarong no panagtutudo. Paksiaten daytoy babaen ti panangpuros ken panangrim-it kadagitoy, nangruna kadagiti iggesda nga agdudupudop iti likudan dagiti akimbaba a bulong. Ikkaten amin a daan a bulong ta ditoy ti kaayayo dagiti peste a paglemmengan. No napudot ti panawen, agraira met dagiti agkunnot a peste a kas iti aplat, ayam, kuto ti mula, ken berde a legleg.
Tapno malapdan wenno maibaba ti ipaayda a didigra, sapaen ti agmula ken manteneren ti umdas a kinadam-eg ti daga. Agpasuyot iti danum nga adda sabon ken silina dua a lawas kalpasan a nayakar dagiti palakay tapno gumalis dagiti bulong. No agpasuyot iti pestisidio, iturong ti murdong ti ispreyer iti sirok dagiti bulong nga isu ti yan dagiti peste. Ikkaten dagiti tumpuar a rusing kadagiti puon sakbay a tumpuar ti umuna a sabong tapno malapdan ti sobra a panagbaludbod ti mula nga isu ti kaay-ayo dagiti peste a pagbalayan.—O