Arem-Lakay (9) Estela Bisquera- Guerrero

Agtungtung-ed pay laeng ni Lilac, naiserran ni ‘Tang Doning ti bulong ti ridaw ti kosina da Mang Narsing. Sa adda nangngeg ti balasang a nanalbaag iti uneg.

Ti Napalabas: Adda dua nga agar-arem ken ni Anita, da ‘Tang Doning ken Mang Narsing. Di kayat ni Lilac dagitoy para iti manangna ta dandani kasadar dagitoy ni amangda. Ket no kasano ti di pananggusto ni Lilac a makakayong iti asino man kadagiti dua, aglalo pay iti amada. Kabisado ngamin ti amangda dagitoy ta padana idi ida a kameng ti Media. Ket saanna a paasitgen ida iti balayda. Ngem napinget nga agarem ni ‘Tang Doning. Uray aldaw, pasiarenna ni Anita no kasta nga awan dagiti dadakkel ti balasang. Siaayat met ni Anita a mangsango. Banag a pakaburburtiaan ni Lilac— ta kasla kayat ti kakana ti lakay. Ket iti maysa a rabii a saan a mapasangpet ni amangda ni Anita, nagbasbassawangen. Gayam, nadesgrasia da Manang Anita. Naragsakda nupay nagbayag ni Anita iti ospital ta nakalasat idinto nga adu ti natay a kamaestraanna a nadesgrasia. Parikut laeng ni amangda ti pangalaanna iti pagbayadda iti ospital. Ngem nakaipamuspusan. Nasdaaw laeng ni Lilac ta iti naminsan nasangpetanna iti balayda da ‘Tang Doning ken Mang Narsing. Ket nakaragragsak pay ni amangda a makipagbuybuya iti ay-ayamda nga ahedres.

(Maika-8 a Paset)

NAKALAWLAWA ti isem ni ‘Tang Doning a nangkablaaw ken ni Manang Anita iti “Peace be with you,” ngem naglayon a misugsog idi makitana ti nakalawlawag a rupa ni Mark, ken, idi ibangirna ti panagkitana, ni Mang Narsing. Simmurot ni ‘Tang Doning kadakami ditoy Manaoag ta nangngegna ti panangyawis ni Mark ken ni manang idi rabii a ditoy ti pakimisaanmi. Diak ninamnama ti isusurotna ta sabali ti pammatina. Saan a bale ken ni Mang Narsing ta mannakimisa. Awan met ketdi aniamanna ken ni Mark ti ikukuyog dagiti dua a lallakay.

Alas kuatro pay laeng itay dagasennakami ni Mark ta kinamakammi ti alas singko a misa. Kasla bunaren ngaminen ti simbaan no medio umaldawen. Trapik ti lugan, trapik pay ti tao. No sadino ti paggapgapuan dagiti makimisa idinto a saan met nga isu ti dakkel nga ili ti Manaoag. A, ngem uray dakami, saankami met a taga-Manaoag ngem ditoy pay ti nakimisaanmi.

Saanen a nagawid ni ‘Tang Doning idi rabii. Impasagidna ken ni amang a makiturog iti balaymi ngem ni inang ti nangkusilap kenkuana. Kapilitan a nakikappia ken ni Mang Narsing uray no iti panagkunak ket ngetngetngeten ti imon iti panangsanggir ni Mang Narsing ken ni Manang Anita. Awan ti sabali a sangbayanna no di ni Mang Narsing.

Ngem nupay saan nga iti balaymi ti nagturogan ni ‘Tang Doning, winitwitan ni inang ni amang idi nakapanaw dagiti dua a lallakay a reporter.

“Sika a laklakayan,” imbannikes ni inang, “inton no kua ita, ibaga dagiti kakaarruba a sinangpetanen ti lakay dayta balasangmo!”

Kinatawaan laeng ni amang ni inang. Talagan sa ketdi a kayatna a manugangen ni ‘Tang Doning.

Gapu ta umay dagiti dua a lallakay, pinadasko nga inawis ni Ikit Monang uray no sabali ti relihionna. Diak ninamnama ti panagwenna. Isu nga ita, inukoparmi ti kagudua ti atiddog a tugaw. Akin-igid ni Mark; isu ti dumna iti pasilio. Kaabayna ni Manang Anita a sinaruno ni ‘Tang Doning, sa ni Mang Narsing, Ikit Monang, siak, sa ni Allison.

Apaman a malpas ti misa, inyawis ni Ikit Monang ti pannakigimongmi iti kapiliada. “Uray ta alas otso ti rugi ti serbisio, makapag-armusartayo pay,” kinuna ni ikit.

“Mayat,” inyanamong ni Mang Narsing. Agkapammatianda

ngamin. Ti laeng maipanggep iti makan ti pagsinaan ti pammatida.

“Wen, ngem planuentayo. Inton sumuno a Domingo ti ipapantayo ta agderetsotayto idiay Alaminos,” nakataltalek ni Manang Anita a nagkuna. “Intayto agpasiar idiay Hundred Islands.”

“Ania? Ket no adda i-cover-ko nga event idiay Lingayen sakbay ti pangngaldaw inton umay a Domingo,” inriri ni ‘Tang Doning.

“Awan mabalin, a, no dika makaumay ta adda papanam a sabali,” inngirsi ni Mang Narsing. Ammon ni manang nga adda papanan ni ‘Tang Doning ta inkissiimen ni Mang Narsing idiay pay laeng balay.

“La, idagasdakayto latta ngaruden idiay Lingayen, manong,” imbagi ni Mark. Dina inkaskaso ti makabagkong a kusilap ti lakay. Maraisem ketdi daytoy a kasla maayatan a namaysaanna met laeng daytoy lakay a kain-innagawna iti puso ni Manang Anita.

Kinitak ni manang. Awan met tagtagarina.

“DOUBLE check!” imbigta ni amang.

Naklaat ni ‘Tang Doning. Nakamalanga a kimmita ken ni amang. Limmalo ti kuretret ti datin a kuretret a mugingna. Naimalkat iti langana ti siddaaw. Kasla di mamati a namaysaan ni amang. Kimmita manen iti chessboard.

Immasidegak ket tinaw-agak ti plastar dagiti piesa. Immisemak ta saan met a double check no di ket double attack. Saanen a makalisi ti reyna ni amang ta na-fork wenno double attack ti kabalio ni amang ti ari ken ti reyna ni ‘Tang Doning.

Nagpammimid ni ‘Tang Doning. Am-amirisenna no kasano ken apay a dina nakita dayta a gandat ni amang. Ipamatmat la unay dagiti kuretret ti mugingna a salsaludsodenna iti bagina no apay a dina nakita dayta nakalawlawag a panggep. Iti no namin-anon a panagay-ayamda ken amang iti chess, no kaskasano, ita laeng nga abaken ni amang ni ‘Tang Doning. No dama a perdigana, ni amang ti ad-adda a mangabak ta nalaing ni amang nga agipakan iti piesana.

Nagsakuntip manen ni ‘Tang Doning. “Naallilawnak, a,” kinunana. Kimmita ken ni amang sa tinangadnak. Imbaw-ingna met laeng ti panagkitana idi madlawna ngata a mangankantiaw ti isemko. Nagsardeng ti panagkitana ken ni Mark a nakatugaw iti makanigid ni Allison. Inyakarna ti panagkitana ket nagkusilap idi madlawna a nagdinnekket dagiti bukot da Mang Narsing ken Ikit Monang. Nagtinnallikud dagitoy ta sangsanguen ni Mang Narsing ida nga agay-ayam iti chess idinto a agsangsango da Ikit Monang ken Allison nga agay-ayam iti sungka.

“Kasta a talaga iti tumataeng, agkurarap metten!” inkantiaw ni amang ken ni ‘Tang Doning. Immisem iti bangbangir idi makitana ti nakaisaltekan dagiti mata ti kaay-ayamna. “Oy, Monang, saanmo a pagsangsanggiran ni Narciso!” inlaaw ni amang.

Nagkatawa ni Ikit Monang. Inyadayona ti bagina ken ni Mang Narsing.

“Sus, agyamanak unay, Mang Ben. Mabainak a mangdillaw ket,” inkatawa ni Mang Narsing. Tinaliawna ni ikit.

Tinapis ni ikit ni Mang Narsing. Nagkatawa laeng met ni Mang Narsing.

Nasiputak ti panagsabat ti panagkita dagiti dua a reporter. Nagkinnusilapda. Apagisu met a rummuar ni Manang Anita.

Inyayabna ti pangrabii.

Naggiddan da Mang Narsing ken ‘Tang Doning a kimmita ken ni Manang Anita. Nakigtot ni manang ta di pay nasukatan dagiti dua a reporter ti kusilapda ket igarupna ngata nga isu ti pagpaayan dagita a makaipas a panagkita. “Naa, diak basol, a, no naladaw unay ti pangrabii,” inrungiit ni manang. Pinagsinnublatna a kinita da ‘Tang Doning ken Mang Narsing.

Nagwingiwing ni amang a nangparimrim iti bukot ni Ikit Monang. “La, intay ngaruden mangan ta dikan sa met makakonsentrit!” kinunana ken ni ‘Tang Doning. Madlaw a masuronen ni amang ken ni ‘Tang Doning. Inarikuskosna dagiti piesa ti chess. Tinulid ngaminen ni ‘Tang Doning ti arina a kas pangipakita iti isusukona.

Ngem kasla saan laeng nga iti chess ti nakaabakan ni ‘Tang Doning. Agkakapsut daytoy. Ken kasla timmaray iti tallo a kilometro. Agkalkalimduosan idinto a saan met nga isu a nadagaang ta panawenen ti panagtutudo.

“Bisinna la dayta, amang,” kinuna ni Allison. Ammok a kantiawna la dayta ken ni ‘Tang Doning.

Kinusilapan ni amang ni Allison, ngem awan samayna iti buridekmi. Sineniasanna ketdi ni Mark nga umunadan nga agpakosina. Timmakder met ni Mark. Ngem inunaak ida ta ammok a naimas ti masida ta insangpetmi a naggapu idiay Alaminos.

Iti panagawidmi, dimmagaskami idiay Sual. Makaay-ayo dagiti kaisangsanglad a sida. (Arig limapulo a metro laeng ti kaadayo ti paglakuan iti baybay.) Nangala da Mark ken Mang Narsing iti tallo kilo a yellow fin tuna, dua kilo a pasayan ken nganngani lima kilo a red snapper. Di pay nagkirem da Mark ken Mang Narsing iti presio ti ginatangda: nasurok a tallo ribu! Tapno di met nakababain, gimmatang da Ikit Monang ken Manang Anita iti sangakilo nga ar-arusip ken dua kilo a mataan. Nagguduaanda ti lima gasut a bayadna.

Ngem iti maikadua a gundaway, saan a makapangan ni ‘Tang Doning. Piritpiritenna ti red snapper idinto a di met nasiit daytoy. Mulmulenglenganna met ti sinigang a mataan ken ti nakamatisan nga ar-arusip. Ken dina pay taliawen ti kilawen a tuna ken pasayan a nailuto iti butter ken adu a bawang. Immisemak iti unegko.

“Ayna, Adonis, nangina ti pananggatang ni Narciso iti dayta!” Intudo ni Ikit Monang ti na-steam a red snapper. Linibbianna ni ‘Tang Doning.

Kinita ni ‘Tang Doning ti labayna sa kinitana ni Mang Narsing.

“La, manganka ketdi, lakay! Mayat daytoy para kadatayo!” Kiniddayan ni Mang Narsing ni ‘Tang Doning.

Immisem ni ‘Tang Doning. Kasla dayta laeng ti inur-urayna ta madamdama pay, agsasarunon ti subona. Numona ta nangdadakkel ti kammetna.

Saanen a nagkutsara ta adda kano siit ti ikan. Isu a nawaya nga agisubo. Dandani pay saanen nga aggalgal. Tilmonenna lattan. Minansona dagiti ikan agraman ti kilawen. Ididiaya ni Allison ti pasayan ngem kunana a saan a mabalin kenkuana ta alerdyik iti pasayan.

Nagkinnita laengen da Mang Narsing ken Mark.

MASIKORANAK nga agmaymaysa iti balaymi. Lunes manen. Maikatlo a lawas ti klase. Kasla kaykayatko idi estudianteak pay. Masapaak nga agriing. Agdigos, agsukat, agpostura. Maikawaak unay. Diak met mabalin ti mapan agisursor iti tinapa ita. Masapul nga innak sukonen ni Jeruel iti eskuelada. No apay a nagbalin nga uso dayta a Day Care. Adda pay Kinder. Naglawag met nga agpaaw-awir laeng dagiti nagannak iti anakda. Ti dakesna, itulod ken sukonen met ti ubing. Gapu ta nasapa a mapan idiay puesto da inang ken amang, sa sumrek met aminen dagiti kakabsatko, siak a bakante ti akimbatang iti panagitulod ken panangsukon ken ni Jeruel. Numona ta dua laeng nga oras ti serrek iti Day Care. Napia koma no makigiddanda kadagiti adda iti elementaria. Masapul nga agalistokami nga agawid ken Jeruel ta ilutuak dagiti kakabsatmi iti pangaldawda. Ay, nagrigaten ti awan masnop a trabahona.

Adu metten ti nagaplayak ngem maymaysa met ti sungbatda. Umawagdanto latta kano. Isu a diak kayat nga isina ti cell phoneko kaniak ta amangan no adda umawag ket diak masigudan. Ti imasna, dagiti met agorder iti tinapa ti umaw-awag. Mayat latta met ketdi ta pamastrekan met. Ngem kayatko met ti aguniporme ken ag-heels koma. Daytay agbangbangloak met. Ta uray agbangbangloak no innak aglako iti tinapa, agtinnag nga agattinapa latta ti pay-udko no tumengngan ti aldaw.

Nagpannimidak iti balkonahe a nangpampanunot iti kasasaad da Manang Anita, ‘Tang Doning, Mark, ken Mang Narsing. Agingga ita, mariribukanak iti panagyanda. Diak mapagbukel no asino a talaga ti kayat ti tunggal maysa. Umuna, nasayaat latta met ti pannakilangen ni Manang Anita ken ni ‘Tang Doning. Diak pay napuotan a pinabainan wenno pinasagidanna. Kasla pay ketdi kankanayon nga aglalailo iti lakay ket uray pay ngata sabali ti mangkita, ibagana nga adda naisangsangayan iti nagbaetanda. Ngem kasta met laeng ti panangtrato ni Manang Anita ken ni Mark. Masansan a ni Mark ti pagpatulongan ni manang no adda dina kabaelan agraman dagiti aramid iti eskuela. Ket no siak koma ni Mark, patiek nga adda rikna ni Manang Anita kaniak. Dayta ti pagrigatak la unay a mangpili iti nasingsinged iti puso ni manang. Dandani agpadada. Uray inayon ti panangawat da amang kadakuada, awan maarus. Agdumada laeng iti wagas: ken ni Mark, ni Manang Anita ti nangitalimudokanna iti panagaremna; ken ni ‘Tang Doning, indalanna ken ni amang. Kasla rumrummuar a laban ti kabaruanan ken kadaanan a panagarem daytoy. Ngem nupay modernon ti panawen, di makuna a maarus ni ‘Tang Doning ta kasla magustuan met ni Manang Anita ti ar-aramidenna. Sa nakaan-anus pay ketdi ni amang a mangsangsangaili kenkuana. Masadsadut sa pay ketdi no kua nga agay-ayam iti dama wenno chess ngem pilpilitenna ti bagina. Idawdawatko laeng a saan a gapu ta kayatda ti agbayad iti utang a naimbag a nakem.

Ti laeng makitak a pangkaruskosan ni Mark ken ni ‘Tang Doning: ni Ikit Monang. Maripiripko itan nga adda panaggusto ni ikit ken ni ‘Tang Doning.

Itay pay a buybuyaek dagiti mapan aggatang iti tianggi ni Ikit Monang. Pasaray adda saanen nga agtuloy a mapan iti tianggi

ta aggingginnantil met ngamin da Pediong ken Minda a mangbambantay iti paglakuan. (Tangtangdanan ni ikit ni Minda.) Immay ngamin dinagas dagiti kapammatianna ni Ikit Monang. Napanda kano nagyadal kadagiti sasao ti Apo. Napia pay ni Minda! Maasianak la ket ngarud iti bagik. No adda koma met mangbambantay kaniak.

Nalagipko ni Henry. Nagsakuntipak. Umay koma. Wenno umawag.

Ti la gunggona a naalak iti daytoy a kasasaadko, adun dagiti ammok nga istoria dagiti tattao ditoy barangaymi. Siempre, no mapanko sukonen ni Jeruel, isapsapak iti kinse minuto ket makasarsaritak dagiti nagannak wenno iikit kada yaya dagiti kaeskuelaan ni Jeruel. Isuda ti nakaammuak a masikog gayamen ni Minda ket pabasolen unay dagiti kakabagianmi idiay laud ni Ikit Monang ta apay kano a baybay-anna ida ken Pediong nga agkakaatag iti pay met kuartona. Awan la ti serserbina a mangyad-adal iti linaon ti Biblia, kunkunada. Isu nga ita, palpaliiwek no pudno a masikog ni Minda. Kasla met ngamin impasikig a bigao ti bagina. Awan met uray butit ti nakaing-ingpis a tianna.

Pagam-ammuan ta nagtaul ni Brownie. Napia ta adda ni Brownie a kaduak. Napanko sinirip no ania ti tataulanna. Nagmalangaak idi makitak ni ‘Tang Doning iti inaladan iti nagbaetanmi kada Mang Narsing. Malasinko ti para basketbol a short ni Mang Narsing a suot ni ‘Tang Doning. Bagi met laeng ni Mang Narsing ti nagkupasen ti labagana a t-shirt a suot ni ‘Tang Doning.

“Apay, dikayo gayam nagawid, tang?” impukkawko.

Naburburtiaanak ta ti ammok, nagdisnudo ni ‘Tang Doning a nakikalugan ken ni Mark idi rabii. Nakitak met a naglugan iti Revo ni Mark. Nagbabay pay ni Manang Anita kenkuana ken binilinna ni Mark nga agannad iti panagmanehona ta dandanin alas dose idi malagipda ti agpakada. Napan pay ketdi naturogen da amang ken inang. Agsasaruno metten ti suyaabko idi ngem diak mabalin ti pumanaw ta binilinnak ni amang a bantayak latta ida ta amangan no agapa da Mark ken ‘Tang Doning, awan kadua ni manang nga agreperi. Immay metten inayaban ni Minda ni Ikit Monang ta sapulen kanon ni Nana Idad. Kapilitan a nagawid ni ikit. Simmurot met ni Mang

Narsing ta kuna ni Minda nga adda ni Pediong iti tersena ni Ikit Monang.

“Wen, kinaduaak ni Narsing ta awan ni nana,” insungbat ni ‘Tang Doning. Inngatona ti iggemna a pamusian. “Ipupok kano, kuna ni Narsing, ta napia la nga aroskalduen inton sumuno a lawas,” intarastasna.

Nagtung-edak lattan. Napanko inyakar ni Brownie ta amangan no makabulos ket makagatna manen ni ‘Tang Doning.

“Sayaatem nga igalut, a, Lilac!” impukkaw ni ‘Tang Doning.

Nagdusngiak. Nagkatawa ni ‘Tang Doning a kasla naalana ti kayatko a sawen.

Kasano nga imian daytoy kada Mang Narsing idinto a nagawid met idi rabii?

“Kua, gapu ta agpa-Binalonan ni Mark mabainak met, a, nga agpaitulod kenkuana idiay Urdaneta,” arimbainen ti isem ni ‘Tang Doning a nagpalawag ta di nagawidan ti dilak a nagunton. Impisokna ti pamusian iti uneg ti pagpupokan. Agpaamianan ti Binalonan, agpaabagatan met ti Urdaneta a pagawidan ni ‘Tang Doning. “Idi saanakon a makauray iti pagluganak nga Agpaurdaneta, inawagakon ni Narsing.”

“Nasayaat met, a, tapno di mabuteng ni Mang Narsing,” inyisemko lattan. Nagkatawa ti lakay. “Ket, no arig kabuteng ni Narciso ti anniniwanna no kua,” impurngiit met ti lakay. Nakipagkatawaak met. Ngem nagsardeng a dagus ti katawami idi rummuar ni Mang Narsing. Nakaboxer shorts ken nakapawad daytoy. Nagmuregreg ni ‘Tang Doning a kimmita kenkuana.

“Ania metten ‘ta langam, Narciso!” makasuron ni ‘Tang Doning. “Adda pay met ngarud ni Lilac, kababain!”

Siniputak ti nagturongan dagiti mata ni ‘Tang Doning: iti sentro ti boxer short ti padana a reporter!

Nagpaggaak ni Mang Narsing. Tinungedannak. Tinung-edak met daytoy. “O, ania, rimmuarda aminen dagiti kabbalaymo?” naginsasaludsod ni Mang Narsing.

Ngem diak pay naibalikas ti sungbatko, nagpukawen daytoy iti nagtakderanna.

Tinung-edannak met ni ‘Tang Doning a kasla agpakada. Agtungtung-edak pay laeng, naiserran ni ‘Tang Doning ti bulong ti ridaw ti kosina da Mang Narsing. Sa adda nanalbaag iti uneg. Kasla uni ti natuang a tugaw.

(Maituloyto)