Biag ni Ilokano
ITI panagpatakder iti balay, adu dagiti pammati ni Ilokano a maipappapilit pay laeng a maipatpatungpal iti agdama uray kadagiti nakagaw-at iti nangato nga adal.
Ar-aramaten pay laeng dagiti adu nga arkitekto ken inheniero dagitoy a pammati a kas tarabay iti panagaramid ken panangipatungpalda kadagiti plano dagiti patakder.
Kinapudnona, maipakpakat pay dagitoy a pammati kadagiti patakder ti turay.
No la ketdi adda pannakabalinna, maipasango latta ti maipatakder a balay iti sumingising nga init. No saan a mabalin, daddadakkel wenno ad-adu dagiti tawa a maaramid a sumango iti init.
No kastoy, maipasabat ti makaparegta a sinamar ti init iti agsapa. No dadakkel ken adu pay dagiti tawa a sumango iti daya, nalaklaka a sumrek iti balay ti pul-oy nga aggapu iti abagatan a daya.
No ad-adu ti tawa ti maysa a balay, ad-adu met ti pagserkan dagiti parabur.
No saan met a mabalin a maipasango ti balay iti daya, maipasango ti maysa a suli iti daya tapno dua a bakrang ti balay ti maisarang iti init.
Tultuladen metten dagiti Ilokano iti Tanap ti Cagayan ti araramiden dagiti nadanonda nga agnaed iti lugar a mangyuna a mangbangon iti akin-amianan a daya nga adigi ti baay.
Ngem sakbay nga aramidenda daytoy, naisagana aminen nga abut a pakaipatakderan dagiti adigi ken nasibuganda payen iti basi wenno arak.
Masapul met nga iti daya ti nakaipasanguan ti agdan tapno sumabat iti kaririing a bumalay ti sumingising nga init. No iti laud ti pagulian iti maaramid nga agdan, malikudan ti sumangbay a gasat.
Saan pay a maipaurnos dagiti datar ti balay no umuli iti agdan tapno saan nga agtartarus a sumrek ken rummuar ti gasat.
Siguraduen pay dagiti agpatakder iti balay a saan nga agbatog ti dua a ridaw. Mainanaig daytoy iti nalaka a panagtartarus ti lungon a mairuar ken maiserrek kadagitoy a ridaw.
Kasta met a saan a mapagbatog ti ruangan ti alad iti kangrunaaan a ridaw ti balay a mapatakder.
Saan pay a maipalubos a maibatog ti ridaw ti balay iti kaarruba tapno maliklikan ti panagririkiar. Malaksid iti daytoy, mabalin pay nga aginnagaw ti gasat ken malas dagiti agkaarruba nga agbatog a ridawda.
Manmano a balay dagiti Ilokano iti addaan iti basement wenno naipababa (sunken). Maipapati a pagtalinaedan dagiti dakes nga espiritu wenno dagiti laeng natay ti rumbeng nga agtalinaed iti nababa a disso.
Maliklikan pay dagiti nalabes a dekorasion ti bobeda iti salas ken panganan a kas dagiti molding ken artipisal a dekorasion. Maidildilig ngamin daytoy iti langa ti lungon a maipapaayan iti adu a bisti.
Saan pay a nalabes ti kinalawag ti lamisaan a panganan ta maipapan a maysa a sagrado nga aramid ti pannangan.
Maidildilig pay ketdi dagiti agdama a flat nga atep iti lungon wenno panteon isu a manmano nga Ilokano ti mangayat iti daytoy.
No met maiplastar ti katre iti siled a pagturogan, nasken a saan a sumango iti ridaw ti kusayan ken uluanan ti katre. Saan pay a maiplastar ti uluanan ti katre iti batog ti tawa.
Maiparit pay a maikabil ti katre iti batog ti kangrunaan a batangan wenno biga (beam) ti balay.
No met adda maikadua a kadsaaran ti balay, saan a maipalubos a maibatog ti pagturogan a katre iti akimbaba a kadsaaran iti tubo a pagayusan ti maaramat a danum. Narugit ngamin daytoy a mangipaay iti malas iti maturog iti batog daytoy.
Saan pay a nasayaat nga aramiden a pagnaan (passageway) ti sirok ti agdan.
Maiparit met ti panagidulin iti bagas, ken dadduma pay a napapateg iti sirok ti agdan tapno saan nga agtartarus nga umulog ti nagun-od a parabur.—O