Dagiti Ubbing ti Mangalaw iti Nakaparsuaan?
ADU dagiti mangibagbaga nga ad-adu ti dakes ngem naimbag nga ipapaay ti nakamodmoderno a panagbiag iti daytoy nakaparpartak ti panagbaliwna a teknolohia ken kultura. Pudno kadi a saan a makaaguantar dagiti ubbing iti napartak nga addang ti panagbalbaliw?
*Ti pannakapatanor dagiti ubbingtayo, agpannuray a nalaing iti panagkakanaig dagiti kagagapu ken agpang: genetic (matawid), fetal (kaadda iti sikog), kinaubing (aglawlaw ken pannakasanay), ken wagas ti panagbiag (impluensia ti gimong). Kas iti balay, dagitoy ti uppat nga adigi ti personalidad ken katatao dagiti ubbingtayo. *Posible a maapektaran dagiti ubbingtayo iti syndrome a maawagan iti “Your head is in the cloud” (“adda ti ulom iti ulep) syndrome. Malmesda kadagiti nagadu nga impormasion ket saan a kabaelan a kargaen ti utek, ad-addan nga ipannurayda ti pananglagipda kadagiti search engine ken smart phone.
Saanen a masapul nga imemoria ti multiplication table, wenno ti Periodic Table of Elements ni Mendeleev. Ania ti ispeling ti balikas? Homonym wenno antonym? Kitaem laeng iti kompiuter. Adda assignment? Ag-search, agi-download, agi-print, sa agi-submit— laglagipem laeng nga ikabil ti naganmo. Adda isingsingasing dagiti sikologo a balikas a para iti daytoy: transactive memory. Daytoy ti rugrugi ti panaglimog ti natural wenno nakayanakan a kinasirib ken artificial intelligence.
*In-inut nga agbalbalinen kadagiti ubbingtayo a temporario ti pagnaedanda— gapu iti trabaho, personal a rason, wenno no adda oportunidad iti sabali a pagilian.
Maysa nga “umili ti lubong” ti tao nga awanan iti espesipiko a pagilian. Awanan ramut, awanan pundasion, agakar-akar. No am-amirisen, ti tao manipud iti ‘istoria ti pannakapartuat’, nagnaeden a kaduana dagiti padana a tao a pinagkaykaysa ti espesipiko a kultura.
*Sarsarangten dagiti ubbingtayo ti naun-uneg ken masansan nga istres. Ti nakakatkatawa, dagiti addaan iti nangatngato a naturpos wenno pagsapulan, isuda met ti addaan iti nangatngato nga agpang ti pakaistresan (pakabuongan ti ulo).
Ti balligi, ad-adda a pagparikutenna ti biag no ibukbokmo ti aminmo iti daytoy. Dagiti mental ken pisikal a salun-at a benepisiom a mainaig iti nasaysayaat a biag, mapukaw. Narigrigat a sarangten ti istres no nagtengmon ti alimpatok ti career-mo.
*Ad-adda a sarangten dagiti ubbingtayo ngem datayo, ti pannakapukaw ti kinapribado (privacy) ken kinalimed (secrecy). Awanen ti lugar a sitatalgedka a didaka am-ammo.
No malagipyo, imbutaktak ti Wikileak dagiti impormasion maipapan iti gubat iti Iraq ken Afghanistan. Ti DNA test ti mangipaneknek no asino dagiti nagannak kenka. Agbalbaliw metten dagiti linteg maipapan iti panagibanko ken kinalimed. Ipappapilit dagiti umili nga adda karbenganda a mangammo kadagiti nalimed a transaksion maipanggep iti kuarta.
*Dagiti ubbingtayo, sarangtenda ti pannakaipaidam kadakuada ti natural a kinapintas ken kinalabon gapu iti awan-sardayna a pannakaibus ti wildlife (biag nga atap wenno iti bakir), panamagbalin kadagiti bangkag ken pagpastoran a pakaipasdekan dagiti establisimiento, ken pannakadadael dagiti natural a habitat (pagnaedan dagiti nabiag) ken ekosistema. Mayabaga kadakuada ti karit a panangalaw iti nakaparsuaan.
Gapu iti daytoy, addan dagiti “canned nature” (delata) ken peke a Nature Center a kas iti Gubat sa Siyudad, Fantasyland, Ocean Park, Disneyland, Eco Village, dagiti zoo ken botanical garden.
Ngem sabali ti natural wenno nakaparsuaan, di ngamin?—O