Rodolfo D. Agatep, Jr.

“DARSEM, kaka, dad’tadan!” impukkaw ni Tinang iti naitublak a kaduana, ni Marla. Kamkamaten ida dagiti polis a nangraut iti balay a pagay-ayamanda iti madiong. Adda nagipulong iti 8888 a hotline. Agsasarunon ti mararaut nga agsusugal manipud nalukatan daytoy a numero a pagipulongan kadagiti saan nasayaat nga aramid.

“Dita! Dita a sumeksekta!” Nagdardaras ni Marla a timmakder a nagturong iti nasamek a paset iti bakras ti bantay. Iti likudan dagiti aglalaok nga agkakalatkat a mula ti napanna simmeksekan. Simmurot ni Tinang.

“Tagtagari,” inyarasaas ni Marla. Addada iti likudan ti nasamek a nagkalatkatan ti kabatiti ti aso.

Limmabas dagiti polis iti asideg da Tinang ken Marla iti panagturong dagitoy iti namnamaenda a mabalin a nagtarayan dagiti dua. Nagpaliiwda pay biit. Idi madlawda a nakalabesen dagiti polis, rimmuar da Tinang ken Marla iti naglemmenganda. Kasta unay a paggaakda nangruna ken ni Tinang.

“Dandanitan, insin!” Nagkatawa ni Marla. “Kunak no matiliwdata itayen. Kababainta koman no makita ti sangakaarrubaan a nakaluganta iti patrol car. Dayta, insin, ti rigatna no palubosam ti kinaantukabmo. Aglukmegka ket marigatankan a mangitaray iti buy-ongmo.”

“Haan a bale, insin, ta saan met a makataray dagiti polis a kimmamat kadata. Dida met maitaray dagiti butiogda,” nagngirsi ni Tinang a nanginiin iti buksitna.

“’Imbag la ketdin ta kasdiay nga agpayso. Ti pagdanagak met, no makabilnak ni kayongmo no umaynak alaen ‘ diay estasion ti polisia,” insungbat ni Marla. Inapput ni Marla ti ngiwatna iti nalagipna. “Ay, wen gayam, insin, innakon. Masapul nga unaak ni lakay a sumangpet ‘diay balay. Narigaten no agapakami manen!” kinunana ket nagdardarasen a nagawid.

Nabiit pay a nakasursuro ni Marla nga agay-ayam iti madiong. Agtutubo no maipanggep iti dayta nga ay-ayam. Kagatgatelanna. Nakapuy pay laeng ti arikapna a kas kuna dagiti agbutbutuanen ti pattungagan kada tammudona. No idasig ken ni Tinang a saanna payen a bilangen wenno taliawen ti kamada ti bato a puraw, ken maysa a deppel laeng ti ramay ammonan no three balls wenno 2 stick ti iggemna. Grade One-na pay laeng idinto a hayskulen ni Marla.

Iti naminsan, intaray ti asawana idiay ospital. Tengnga ti rabii idi. Nakariing ti asawana gapu iti kasla panagbugsot ken panagpigpigergerna ken garaw a garaw dagiti imana a kunam la no adda kiwkiwarenna. Namin-adu a pinadas ti asawana a riingen ngem kaskasdi a saan a mariing daytoy. Impannan iti ospital. Uray la a bumbumsag ti lakay ni Marla a nangbambantay iti emergency room. Ngem pagam-ammuan lattan ta nakariing ken bimmangon a kasla awan aniamanna. Dinamag ni lakayna no apay a saan nagriing idi bangbangonen daytoy.

Ngem di ammo ni Marla no apay a di nakariing. Ti ammona laeng, nagtagtagainep. Agtigtigerger ta dandanin pumonting. Dina pay ngamin napadasan ti pimmonting! Iti nernerbiosna, simkil. Igarup sa ni lakayna no agang-angaw ket pinanawan daytoy iti napalalo a busorna. Is-isuna la ket ngarud a nagnagna a nagawid. Ngem no am-amirisen no kua ni Marla, pudnon sa a napukawna ti puotna idi. Dayta ti gapuna a di mariing ni lakayna.

Nasangpetanen ni Marla ti lakayna. Madama a mamispisok. “Naggapuam?” impasabat daytoy. “Napanka manen nagipadawat iti kuarta?” Masuron ni lakayna. Ammo daytoy a sipud nayaw-awan iti lubong ti madiong, saan pay napadasan ni Marla ti nangabak. Ti lattan ganasna ti pagabrotanna.

Saan a nagtagtagari ni Marla. Nagderetso iti lamisaan. Intuloyna a natengen ti narugian ni lakayna. “Adda nadamagko dita tiendaan ni Manang Crising itay napanko pinadas ti umutang ‘ti betsin…” kinuna manen ti lakay ni Marla. “Natiliw kano da Ikit Eliang ken Ernia. Rinaut kano ti polis ‘diay marmarba a balay daydi Lakay Urbing ta nagsusugalda kano idiay. Nakataray kano ‘diay dua a kakaduada. Dida kano ammo ti kinaasinoda ta di kayat da Ikit Eliang ken Ernia ti agpudno. Ngem ammok lattan no asino dagidiay.” Pinerreng ni lakayna. “Apay a kitaennak iti kasta?” kinuna ni Marla. “Dikay’ la mabuteng. Diyo patien, aya, nga adda pay laeng ti al-alia ti Lakay Urbing iti daydiay balayna? Samonto la ammo…”

“Saan a siak daydiay. Uray agbusingar ti ubetko.” Ti kimmotna

ti ibagbagana. Sa innayonna, “Dakami ken Tinang.” Ngem iti panunotna laengen.

“Siguraduem, baket, ta no maysaka koma kadagidiay dua a natiliw, balonanka iti adobo a bato ti madiong idiay pagbaludan. Subuanka pay!” Nadagsen ti sao nga inibbatan ti asawa ni Marla.

Iti tiendaan ni Manang Crising, nagmalmalem met a topiko dagiti istambay idiay ti pannakatiliw da Eliang ken Ernia. Segun iti istoria dagitoy dua, pulos a dida impudno ti nagan dagiti dua pay a kakaduada. Kas iti dati, nakisinnungbat ni Ikit Eliang iti hepe ti polisia. Adda ngamin ammona maipanggep iti linteg ket nalaing nga agrason. No gagangay laeng ti utekmo a kasinnaitna, tilmonennaka a sibibiag.

Impapilitna kano ni Eliang a saanda a nagsugal ta rugianda koma pay laeng idi sumangpet dagiti polis.

“Imposible, a, ma’am, ta nakatugawkayo ‘garuden a nasangpetan dagiti operatibatayo.” Naalumanay kano latta ti timek ti ubing pay a hepe. “Adda pay kuarta a naalada a nayon ti ebidensia.”

“Kabilbilangmi ngarud ket natakuatanmi nga agkurang, hepe,” insungbat met ni Eliang. “Nagtutulagkami a saanmin nga ituloy ti agay-ayam ngem pagammuan la ta simmangpetkayon.”

“Apay ‘garud a nagtataraykayo no awan ti dakesna ti inaramidyo?” intuloy kano ti hepe.

“Nakigtotkami ngamin, hepe,” insippaw kano ni Ernia. Agtutugawkami laeng ngem kamatendakami met, di kad’ pay nagtaraykamin!”

“Asino met ti makigtot a di tumaray, hepe?” innayon met ni Eliang.

“Talaga a kasta, ma’am, nalaka a makigkigtot ti tao no adda aramidna a madi.”

Napikar ni Ernia. “Ania koma ti madina, hepe, no kas pagarigan ta nagay-ayamkami? Saanmo met a kuarta ti maipaabakmi. Kuartami met a nagrigatanmi. Kanya-kanyang trip a no pangiserbian. Bibianganyo ngamin ti kayatmi a panaggasto ket.”

“Usto ‘ta kunam, ma’am,” insungbat kano met ti hepe, “ngem adda linteg a nasken suroten. Laglagipentayo a kasapulantayo ti permit nga agpasugal no adda okasion iti pamilia, barangay, minatay wenno para iti fund raising iti eskuela.” Nagtalna kano dagiti dua a natiliw. Intuloy ti hepe: “Ita, adda kadi permityo, ma’am?” “Awan, ser.” Naggidanda kano pay a simmungbat. “Kasuandakayo ‘garud iti illegal gambling, ma’am. Innem a bulanyo iti pagbaludan.”

“Awan, a, hepe, saan a mabalin!” inriri kano latta ni Eliang. “Awan met ebidensiayo a nagsugalkami.” “Adda, ma’am, dayta inusaryo a madiong.” “Hepe, uray no baket nga agkabaw daytoy numo ti biang, ken uray naminlima a saanak nakapasa iti bar exam, adda pay la nabati iti utekko no maipanggep iti kastoy a bambanag.” Pinnereng kano ni Ikit Eliang ti nakigtot a hepe.

“Ania ti kayatmo a sawen, ma’am?” dinamag kano ti nasdaaw a hepe.

Pinabilang kano ni Ikit Eliang dagiti pitsas ti madiong. Agkurang iti maysa.

“Kasano nga agsusugalkami no kurang?” inyabogado kano ni Ikit Eliang.

Awan naaramidan ti hepe no di pinalubosanna dagiti dua. “Ibatiyo dagita ebidensia,” kinuna kano ti hepe. Ngem saan nga immannugot ni Ikit Eliang. “Awan kaso, awan met usarna dagita ebidensia,” kinunana kano. Ket awanen ti naaramidan dagiti polis. Binuyada lattan ti panangkamboy da Ikit Eliang ken Ernia kadagiti ebidensia koma.

Dakkel a burburtia kadagiti mannugal no asino ti nangipulong kadakuada iti 8888.

“Nagrigat la ti agpabasol ta datayo met ti kadakkelan a sitio ti barangay,” kinuna ni Ernia.

“Wen ‘garud. Ngem madanonto ti tiempo a maammuantayo,” insungbat ni Eliang.

Adda nalagip ni Ernia. “Naimbag man, manang, ta nagkurang ti maysa a pitsa ti madiong? Sublienta a biroken ‘diay balay ni Lakay Urbing. Amangan no mapan sublien dagiti polis. Narigaten. Diak met ngarud kayat ti agbakasion idiay pagbaludan, manang.”

Immisem ni Eliang. “Ania a danagmon, aya, adi. Inta ketdi mangan ‘ti adu a puto ‘diay plasa sa uminumta iti saggaysata a litro ti sopdrink sa mangantanto pay iti mangga a naisawsaw iti bugguong, sa mani a liningta.” “Naglalaoken, a, manang. Di pay agiblengta,” inkatawa ni Ernia. “Tapno mairuarko ti 2 balls a tinilmonko. Agpontingak koma itayen ngem imbes nga itupakko, inkarigatak a tinilmonen, a,” inkidday ti baket.

Saan a nakatimek ni Ernia. Napagsisilponan dagiti pasamak. Dakkel ti panagraemna ken Eliang ta isu ti maysa iti kangatuan ti nagteng ti inadalna iti barioda. Cum Laude iti Political Science, naggraduar iti Law Proper a nangato iti puestona ngem dakkel a burburtia no apay a saanna a nairuar ti bar exam. Adda mabalin a rason ngem saannan a dinamag pay.

Ni Eliang ti nangisungsong kadakuada nga agay-ayam iti madiong. Awan kano ngamin kaay-ayamna. Idi damo, uray la a tangdanan ida ti baket tapno laeng makasursuro ken adda kaayayamna. Idi bumaybayag, isudan ti mapan mangririing kenkuana tapno makapagay-ayamda. Ni laeng Eliang ti adda madiong set-na iti purokda. Talloda kada Tinang ken Marla ti immuna a disipulona, malaksid iti baro a paspasurotda, ni Pitang.

Balasang a naaddaan iti anak ni Pitang ngem innala ti nobiona ti ubing ta adda naisangsangayan nga ugali daytoy. Mangmangritbuaya, kuna man ti sangakaarrubaan. Kanayonna a bugsaken idi ti anakna. Paturayna nga uray la nga um-umlek iti panagsangitna. Pabasolenna daytoy a nangperdi iti masakbayanna. Ti kanayon nga ibitlana, nakagraduar koma no saan a nagsikog. Innala ti nagannak ti lalaki a nakasikog kenkuana ti ubing. Inikkanda pay iti pagbasana ngem kaskasdi a saan nakaturpos. Nagbalin a kameng ti ‘invite yourself club’ a mapan lattan makipunsion uray saan a naimbitaran. ‘I Will Survive’ ti masansan a kantana iti pagbideokean. Ngem uray no naalas ti ugalina, a pakairamanan ti bosesna, adda pay laeng maysa a nakaanus kenkuana ken nagbalin a gayyemna.

“Tinang! Tinang!” impukkaw ni Pitang iti likud ti balay ti gayyemna. Kasla saan a makatakki a pusa. Timman-aw ni Tinang iti tawa. “Apay, bes?” “Bulodek man ‘tay maysa a kalderom ket diak metten mabirokan ‘diay bagik. Mangisaangak man ta ‘pagisunto a sangpetak inton madamdama,” inyulbodna. Ti kinaagpaysona, inramanna nga inlako iti agbotbote-landok tapno makompleto ti ur-urnongenna a pondona para iti sagsaganaanna a panagklaseda iti madiong inton umay a Sabado.

“Aya? Alaem lattan dita pagyanan dagiti lunglongan, bes. Anusam nga innawanen, a, ta saanko metten a nasango.” Intudo ni Tinang ti yan ti kaldero.

“Tenchu, bes!” immisem ni Pitang. “Ay, wen gayam, ania ‘tay ibagbagam a papananta inton madamdama?

“Immawag ni Manang Eliang kaniak itay. Mapantayo kano mangala iti permit idiay barangay hall tapno makaay-ayamtayo inton Sabado. Nairana ngamin nga isu ti kasangay ni Lakay Urbing ket ilagiptayo,” insungbat ni Tinang.

“Apay, kabagiam ni Lakay Urbing?” Nagkuretret ti muging ni Pitang.

Inyasideg ni Tinang ti ngiwatna iti lapayag ni Pitang ket nagarasaas. “Saan. Ngem isu ti imbaga ni Manang Eliang nga irasontayo. Adda pay pagbayad nga intedna a para iti permit-tayo.”

“Kasta, aya? Di pay idiay marmarba a balay daydi Lakay Urbing

ti pagay-ayamantayo?” “Wen,” ti nabagas a sungbat ni Tinang. “Kaduaannak a mapan mangala iti permit?”

“Wen, a, bes, basta sika!” kinuna ni Pitang a magagaran.

SABADON. Aldaw a saan a pakaturturogan dagiti madiongera. Nakaalada iti permit. Addadan iti daan a balay daydi Lakay Urbing. Ti problema, agsursurokda ta limada. Uppat laeng ti mabalin nga agtugaw ngem kayatda met amin ti agay-ayam. Makabasol pay ketdin ti lamisaan ta apay kano nga uppat laeng ti sulina.

“Ania garud ti pamay-antayo tapno makaay-ayamtayo amin?” Nagbalikas ni Pitang. Ngem kaskasdi nga awan naguni. Nagtalnada a nagpanunot iti pamay-anda.

“Agayabkayo pay, a, ngamin iti classmate-yo a masursuruan tapno addanto kaay-ayamyo,” kinuna ni Eliang.

Simmungbat ni Pitang. “Amman, a! Basta agpirmaka iti katulagan a tallo a bulanto ti mansayagmo tapno maganarmi ti permit a bayadanmi.” Nagkatawa.

Madi ti saadna ti angaw ni Pitang ken ni Eliang. “Apay, kayatmo a matayakon?” Makasuron ti baket.

“Saan met, manang. Angawko laeng met daydiay.” Nagdispensar ni Pitang.

“Ania ‘ta ang-angaw a sasawem?” nangaton ti boses ni Eliang. “Ammok a sika ti immawag iti 8888 idi natiliwkami ta simmangpet dagiti polis idi nakapanawkan. Saanka ngamin a nakatugaw idi. Nagwagtengka pay a pimmanaw.”

Saan a nakatagari ni Pitang. Nakigtot. Tinaliawna dagiti kakaduana.

“Uray agbusingar ti ubetko no siak ti nagipulong, ngem kasta koma met iti nagpulong,” kinunana. “Uray no saandak unay kayat a kaay-ayam ta agdadamoak, maanusak met ket ti agbuybuya lattan. Ragsakko ti ragsakyo,” indrama ni Pitang.

“Tabbed, kaykayatdaka a kaay-ayam ta agdadamo ka! Sika ti pagbagasanmi no isu ti maawatam.”

Pagam-ammuan ta timmakder ni Marla. “Siakon ti agbuya,” kinunana. “Kaasi met ni Pitang a mapabasol. Ammokon no asino ti nagipulong. Nabasak ti linaon ti selpon ni lakayko idi rabii. Sinungatko. Pinagpilinak ketdin: madiong wenno isuna. Pinilik ti madiong, a. Ania a suronnan! Uray pay ket ngata ipatayko, piliek latta ti panagmadiongko.”

Nagpapaggaakda. Kalpasanna, nagtalnada.

Intuloy ni Marla: “Pangngaaasim ta ibabawim ‘ta lunodmo, Pitang. No agbusingar ti ubet ni lakayko, ad-addan a saanak makaay-ayam no bambantayakto lattan!”