Latta No Kayatmo Virginia A. Duldulao, Ph.D.
Dagiti rumbeng a maammuam maipanggep kadagiti kukom…
ADDA dua nga am-ammok a naaddaan iti problema maipanggep kadagiti kukoda. Ti maysa, gapu iti kaadu dagiti trabahona iti uneg ti balayda isu nga awan ti panawenna a mangdalus kadagiti kukona sakbay a mapan mangisuro, ti kiuteks (daytoy ti awag iti nail polish idi, manipud iti brand name a Cutex) ti inaramatna a solusion. Awan panawen idi a saan a nakakiuteks. Idi agbalaw, nadadaelen dagiti kukona. Nadepormada, nagamarilio idi damo sa pimmurawda a kasla dapo ken nagbalinda a narasi.
Ti maikadua, gapu iti kamamanikiur ken kapepedikiurna ta iti panagkitana, napintas a buybuyaen dagiti kimmandela a ramayna, nadunor ti manikiurista ti kikit ti dapanna. Dina indandaneng ta naagasan met ti dunor idiay salon. Sagpaminsan laeng a nagsakit ti sugat wenno manmano a nariknana ngem idi bumaybayag, addan nana a rummuar. Isu pay laeng ti ipapanna iti doktor. Ti dakesna, naglaing ti sugat iti ruar ngem saan iti uneg no di ket nagnunog. Adda gayam diabetesna isu a saan nga immimbag ti sugat. Pinutol ti ospital ti kikit ken ti sumaruno a ramay a nairamanen a naglungsot. Nakarkaro pay ti napasamak kalpasanna ta nagtungpalen a gangrene wenno naglungsot ti sibubukel a saka. Naputol ti gurong agingga iti baba ti tumeng. Saan a kinabalinan ti pusona ti operasion ket na-cardiac arrest.
Ngem apay la ngamin nga adda kuko? Ken kasapulan kadi ngamin dagitoy ti nail polish?
Ti Kuko
Duapulo laeng dagitoy ken babassit, sagsangapulo iti ramay dagiti ima ken dapan, ngem saan koma nga ipagarup a sinsinan ti akemda iti maysa a tao. Dayta natangken a puraw nga adda iti rabaw ti murdong ti ramay a makitkita ti maysa kadagiti tallo a paset ti kuko a maawagan iti nail plate. Daytoy ‘tay regular a magetgettengan ken mapulpuligadan iti nail polish a dekolor ken pangpasileng kadagitay mangayat ken nairuamen iti kastoy. Agtubo ti kuko manipud iti pannakaramut (matrix) nga isu ti maikadua a paset. Saan a makita ta nakamula daytoy a puon ti kuko iti ramay. Adda dagiti kuko nga addaan iti babassit a puraw a kasla ‘tay apagtaud a bulan (maawagan iti lunula) iti pagruaran ti kuko nangruna kadagiti tangan ngem saan nga isu amin a tao ket addaan iti kakastoy.
Segun ken ni Jessica Krant, MD, assistant clinical professor ti Dermatology iti SUNY Downstate Medical Center, New York City, dumakkel ti kuko iti gagangay a 3.5 a milimetro iti kada bulan (apagsangapulo daytoy ti maysa a pulgada). Al-alisto a dumakkel ti kuko ti ramay ti ima nga adadda a maar-aramat. Kayatna a sawen a no right-handed ti maysa a tao, al-alisto a dumakkel dagiti kuko ti kanawan nga imana, kasta met no appigud (left-handed). Dagiti met kuko ti dapan, dumakkel iti 1.6 a milimetro iti kada bulan. Al-alisto ti idadakkel dagiti kuko dagiti lallaki malaksid kadagiti masikog a babbai. Kasta pay nga al-alisto ti idadakkel ti kuko no napudot ti panawen. Agsabasabali ti sukog, idadakkel ken kadadakkel dagiti kuko ti tunggal tao
agbatay iti tawen, hene ken dadduma pay a banag a mabalin a makaapekto kadagiti kuko.
Kunkunatayo idi a no adda agtaud a puraw iti puon ti kuko wenno dadduma a pasetna, agkurang iti kalsium dagiti ipapaunegtayo wenno senial daytoy ti kaaddat’ dakes a mapasamak a kas koma no adda matay a naasideg kadatayo. Saan a pudno daytoy. Gagangay laeng dagitoy a rummuar ken saan a pagilasinan iti dakes wenno agkurangtayo iti sustansia a kas koma iti kalsium wenno ania man a bitamina. No adda man tumaud a kakastoy, mabalin a nadunor ti nail plate wenno matrix ti kuko a saan a napupuotan wenno indandaneng.
Agpada a keratin (protina daytoy) ti sustansia wenno banag nga agbalin a kuko a kas met iti buok, agsabali laeng ti pannakapataud ken pakaaramatanda. No ania ngarud dagiti ipapauneg a makaited iti nasalun-at a buok, kasta met ti para kadagiti kuko a kas koma kadagiti makan a nabaknang iti bitamina, nateng ken prutas nga addaan iti nangato a ramenna nga antioxidant (daytoy ‘tay manglaban iti free radicals a kas koma kadagiti mikrobio iti aglawlaw), protina (a kas iti keratin), kalsium ken dadduma pay a mineral, taba ken lana tapno mataginayon ti kinasalun-at, kinadam-eg, kinalagda ken kinasilengda.
Apay nga adda kuko? Ania ngata ti mapasamak kadagita ramaymo kabayatan ti inaldaw-aldaw a panagtrabahom no awananka iti kuko? Kasano ngata a kudkodem ti nabudo no awan kukom? Malaksid a proteksion dagiti ramay, napimpintas met laeng a kitaen dagitoy no addaanda iti kuko.
Panangtaripato iti Kuko
Gapu ta saan nga agsardeng ti idadakkel ti kuko, masapul ngarud ti regular a pannakaputed wenno pannakaikukoda. Panunotem laengen no saanda a maputed, kasano nga agdiram-oska? Kasano a manganka, agdigos, agkompiuter ken isu amin nga aramid iti inaldaw? Adda met ketdi dagiti agpapaatiddog ta paggugustoda a buybuyaen. Ngem iti sabali a tao, masisidonda a makakita iti atitiddog a kuko ta kunada a pagilasinan daytoy ti kinasadut.
Adda dagiti tao a saan nga agikikuko ngem mataginayon met ti apagisu a kaatiddog dagiti kukoda. Resulta daytoy ti panangkagatkagatda iti kukoda. Segun iti WebMD, ti ‘nail biting’ wenno panangkagkagat iti kuko ket sintoma ti nerbios a kas met laeng iti panangtirtiritir wenno pananggutgutta iti buok, panangngaretnget kadagiti ngipen ken panangpidilpidil iti kudil. Dandani inggudua kadagiti ubbing nga agtawen iti sangapulo agingga iti 18 ti mangkagatkagat iti kukoda ngem main-inutto met laeng a mapukaw daytoy nga ugalida.
Kuna ti Mayo Clinic nga awan ti pagdaksan ti nail biting malaksid ti kinarugitna ken kinalaadna a kitkitaen. Mabalin pay a makadangran iti salun-at gapu kadagiti mikrobio nga aglemlemmeng iti uneg dagiti kuko ken madadael pay ti puon ti kuko.
Sibibiag a tisyu ti kuko nupay awan sakit a mariknam no gettengem. Ket gapu ta sibibiag, kasapulanna met ngarud ti oksiheno tapno nasalun-at ken dumakkel. Sumrek ti oksiheno iti nail plate wenno ti agpaparang a natangken a pasetna ket agturong daytoy iti puonna. Matay ti kuko no maawanan iti oksiheno. Kas met laeng iti tao a no abbongam ti rupana iti pungan, saan a makaanges ken awan oksiheno a sumrek iti barana, di kad’ matay. Kasta met ti kuko. Narigrigatton ti yuungar ‘tay kuko a kanayon a maappelan wenno makalupkopan iti nail polish a kas iti pagarigan iti ngato a kankanayon a nakakiuteks. Maawanan ti kuko iti kabalinan a manglaban iti impeksion a kas kadagiti bayrus ken buot (fungus). Gapu ta nabiag a tisyu ti kuko, kasapulan daytoy ti dara tapno nasalun-at ken agbiag. Agrukop ti kuko a kanayon a nakakiuteks. No matay, agsulnotto lattan.
Adda kudil a naibalidbid iti pagruaran ti nail plate manipud iti ramut ti kuko. Daytoy ti cuticle nga ikkaten dagiti manikiurista tapno kasla nadaldalus ken napimpintas ti porma ti kuko. Adda ipanna a likido a pangpalukneng (cuticle remover) sananto ikkaten; ngamin dina ammo a daytoy ti mangserra iti dam-eg manipud iti puon ti kuko a makapasalun-at iti daytoy ken manglapped ti iseserrek ti mikrobio wenno organismo iti puon ti kuko.
Dagiti kuko a narasi ken agkupkuplat ket senial ti kaawan dam-egda agsipud iti kanayon a pannakababasada, nakaro a pannakaaramat dagiti ramay nga agtrabaho, kanayon ti pannakamanikiur ken panagaramat iti alkohol wenno hand sanitizer a kas pangdisimpektar iti ima. Makatulong ti panangsapsapo kadagiti ima iti krema wenno ‘tay napalet a losion.
Adda met dagiti kuko a natungil wenno saan pay ketdi a dumakkel. Sintoma daytoy ti kankanayon a pannakaistres.
Ket ‘tay kuko a sumari iti lasag ti tangan a maawagan iti in-grown? Maysa daytoy a parikut ti adu a tao ta apounay ketdin ti sakitna no maidungpar, uray masagid man laeng. Tapno masolusionan a saanmon a pulos a kasapulan ti pedikiur, an-anusam a paruaren ti kuko iti suli dagiti tangan babaen ti in-inut a panangiguyod iti lasag a sarienna kalpasan a makadigoska. Bay-an a dumakkel ti kuko agingga a mabalinen a gettengen iti nalinteg a saanen nga ikurba iti suli. Mamimpinsan metten a maawan ti problemam iti in-grown no la ketdi taginayonem ti pananggettengmo iti nalinteg a saan a nababbaba ngem iti lasag.
Kasapulan Kad’ ti Nail Polish?
Pagpasileng iti kuko ti nail polish a kas koma iti shellac wenno lacquer a pagpasileng kadagiti alikamen a kayo. Agkakaangotda isu a no makaangotka iti napas-eng ngem kasla makapasalibukag a kas iti rugby (tay say-upen dagitay nailuod iti droga ngem awan igatangda iti droga), ammom lattan nga adda agpaspasileng iti kukona. Iti laengen angotna, ammomon a napaglalaok daytoy a kemikal tapno makapapintas ken makasaluad
(no saan a kankanayon) iti kuko.
Nangrugi ti panagkolor iti kuko idiay China, 3000 a tawen sakbay ti pannakayanak ni Kristo (BC). Idi 600 BC, dagiti marisbalitok ken pirak (silver) ti immuna a kaay-ayo dagiti pangulo ti pagarian sa nagbaliw iti nalabaga ken nangisit. Uray pay idiay Egypt, kinolkoloranda met dagiti kukoda kadagiti nakusnaw a maris malaksid kadagiti adda iti nangato a gimong a naay-ayo iti lumabaga a kolor-daga. Nagruar dagiti adu a maris ti nail polish idi 1920.
Apay nga agaramat iti nail polish wenno pintaan dagiti babbai ken uray pay sumagmamano a lallaki dagiti kukoda? Ngamin, ti nail polish ti manglapped kadagiti mangngatingat kadagiti kukoda, pagpapintas, pagilasinan iti kinapropesional, isu ti moda wenno uso, ken pangikkat iti pannakauma iti agdama a pakakumikoman wenno kaawan ti pakakumikoman.
Maysa met nga arte ti panangpinta iti kuko. Adda dagiti ekslusibo a grupo a mangpinta iti kukoda a mangipakita iti nawaya a panunot ken riknada. Adda met dagiti lallaki a di mangayat kadagiti babbai a naka-nail polish kadagiti narangrang, dagitay maipigket laeng a kuko, nakaro unay a kinaarte ti naipinta, atiddog unay, natirad ken kuadrado a kuko. Kayatda dagiti kuko a nadalus, nalinis, awanan iti naipulagid a pagpasileng ken napagtalinaed ti rumbeng a kinaatiddogda. Kasla sarming dagitoy a mangipakita no kasano ti panangtaripatom iti bagim.
Dakes kadi ti nail polish? Wen ken saan para kadagiti agararamat ken dagiti manikiurista. Agduduma a kemikal ti naaramat iti panagaramid iti nail polish a kas iti pagpasileng, panglapped ti pannakakuldias ken panagtuklap, alisto a pagpamaga, pagpabayag iti kinapintasna ken tina wenno pagkolor. Saan a mamimpinsan ti pannakaipulagid dagitoy isu a saan met a dinadaras ti panagpamanikiur. Naimbag laengen ta adun ti naikkat a delikado a kemikal kadagiti maar-aramaten a nail polish iti agdama a kas koma ti formaldehyde (‘tay maaramat iti panagembalsamar), toluene (solvent wenno pagtunaw), parabens (maysa pay a klase ti preservative) ken camphor (‘tay makasalibukag nga angot a kas ti pagpaksiat iti insekto).
Ti kapeggadan unay nga ar-aramatenda iti nail salon ket ‘tay acetone a pagikkat iti immunan a naipakat a nail polish. Saan ngamin a mabalin a di ikkaten a nasayaat ti immununan a nayaplikar sa manen mangabaruanan. Makasabidong ti acetone. Delikado iti kudil ken kuko. Pamagaenna ti nail plate a pakaigapuan ti panagtuklatuklap ken panagrukopna. Adda met ketdin pagikkat iti nail polish nga awanan angot ken acetone ngem diak sigurado no maar-aramaten kadagiti nail salon ditoy pagiliantayo.
Malaksid kadagiti mabalin a mapasamak kadagiti agpa-nail polish, dakdakkel ti malak-am a perhuisio dagiti manikiurista wenno nail technician/artist ta isuda a mismo ti inaldaw nga agiggem kadagiti kemikal a maaramat. Agasem ta adda laeng iti baba ti agongda dagiti kuko nga es-estimarenda isu a sumrek ti tapok ken ania man a sumngaw manipud iti kemikal a masay-upda nangruna la ngaruden kadagiti saan a nakamaskara. Makadadael pay iti aglawlaw dagiti maibelleng a sobra a nail polish ken acetone. No agtudo ket agpababa dagitoy iti daga mabalin a makadanonda iti ramut ti danum.
Apay koma ngamin no maiparit met ti panagaramat kadagiti nail polish nga aglaon pay laeng kadagiti makasabidong a kemikal a kas iti inaramidda idiay San Francisco, California? Inlistada dagiti establisimiento a saanen nga agus-usar kadagiti makasabidong a kemikal a para iti nail polish ket naiwaragawag babaen ti maysa nga ordenansa.
Wenno amangan no nasaysayaat met la koma no agsublitayo laengen iti nakaisigudan— ‘tay natural, nadalus ken nasalun-at a kuko.—O