“Babay, Santa…”

Adda ni Santa Claus iti puso ti kas kenka nga anak; adda met ditoy barukongko…

Immuna a naipablaak iti Bannawag iti Disiembre 15, 1969 a bilang.

PALTOG kaniak. “Bang! Bang!” Nagpakleb ni Brito, ti inaudi. “Raketsip kaniak. Eng-eng-eng-engengeng!” Nagrukob ni Dong sa pinagampayagna ti dakulapna. “Wokingdal ti bagik. Wan, tu! Wan, tu! Wan, tu!” nagpagnapagna ni Djuna, ti inaunaan nga adda iti maikatlo a grado. Sinaruno dagiti dua a lallaki ti lakien a manangda ket linikmutda ti puon ti sua iti paraangan.

Idi mabannogda, nagtugawda iti papag a naipalawlaw iti puon ti kayo. Nagkallugong ni Brito iti nakupin a papel; nagmaskara ni Dong iti nadait a bulong; bislak ti iggem ni Djuna a napan iti sango.

“Hoy, bulan a rupa, agtugawka!” Nagtugaw ni Brito. “Sika, uluan a grid wan, agtalnaka!” Nagtalna ni Dong.

“Wen, Kapitan Kullating,” inrungiit ni Brito a di makabalbalikas. Lima ti tawenna.

“Umay ni Santa Claus iti mabiit. No sa’nkayo nga agsingsingpet, sa’nnatayo a sarungkaran iti balaytayo,” napasnek ti panagsao ti kurrating a pangulo. “Awan ti sinampaltogen no kua?” “Awanen.” “Awan ti raketsip no kua?” “Awanen.” “Ti wokingdal?” “Awan metten.” “Ania ngarud ti kueentayo?” Nagimbudo ti ngiwat ni Brito; dagiti pingpingna kasla bimmuknoda a bibingka.

“Rugiantayo ti agdalus,” imbannikes ni Djuna. Kasla nasikkil a darekdek, nakuttong ken nalinteg.

“Dalusak ti kasilia,” intakder ni Uluan. Inling-ina ti sunguang nga ulona.

“Dalusak ti palaangan.” Timmakder met ni Bulan.

“Bagik ti kosina,” naragsakan ni Kurrating ket napatammi a dina inggagara.

“Ka’no ti isasangpet ni Santa Claus, manang?” nagimtuod ti kabassitan.

“Adda itan iti dalanna. Lawlawenna ti lubong.”

“No sa’n la ket nga agbagyo, a, ke’ ‘su, sumangpet. Nagbagyo idi isu a saan a nakadanon. Kankanen laeng ti paskuatayo, haan, manang?” Kinita ni Dong ti manangna.

“Sikat’ ka’duan kinnan, Uluan! Uray la nagbussok ti tianmo.” Nagkatawa da Bulan ken Kurrating.

“Ni Bulanto met! ‘Panna kinaut ‘di kaldero ‘su a nabangles ‘di sinuman!” Nagkakatawada amin. Adda nagkirad iti ballasiw ti lipit. Nailukat ti tawa ti dakkel a balay iti kaarruba.

“Hoy, dikay makatagari a bigbigat! ‘Sino ti nagkuna nga adda Santa Klaus?” Timmamdag ni Maniong. Agkurkurab iti nalabaga a mansanas.

“Kunami, apay?” immingar ni Kurrating. Pinasikkilna dagiti sikona.

“Kuna ni Ma’am Linda ke’ eswes,” inling-i ni Dong.

“Kuna da ‘tang ken ‘nang, gasio.” Sinirig ni Brito ti agkurkurab.

“Padaananmi ni Santa Claus. Lawlawenna ‘toy lubong. Adda itan iti dalanna. Nagkarga iti raketsip,” kinuna ni Dong. “Ken polisgan, amah!” “Ken wokingdal a kas kaniak ti kadakkelna!” Lininteg ni Djuna ti takderna.

Nagkatawa ni Maniong.

“Nagkuttongen a wokingdal dayta! Di mangmangan ken agkakapsut.” Limmalo ti suron ni Djuna. Kinusilapanna ni Maniong. “Umay ditoy balaymi. Labsanna ti balayyo. Nagngatonto met ti aladyo. Narigatna ti sumlek,” inrungiit ni Brito.

“Hoy, tangakay’ amin! Awan ti Santa Claus!” impukkaw ni Maniong.

“Ne, awan kano? Nangted iti kankanen idi ke’.” Kinita ni Brito dagiti kakabsatna. “Ken Batman a kamiseta, kunam, ‘ding,” innayon ni Dong. “Ken Apolo a bado ken school bag…” insilpo ni Djuna. “Patienen. Ni tatangyo ti nangted! Innalana idiay Central Market.”

“Haan! Insangpet ni Santa Claus. Impanna iti sirok ti katre idi matmaturogkami,” makasuronen ni Dong.

“Nengneng! Ni tatangmo, a, ti nangilibas.” Impugsopugso ni Maniong dagiti pagukisanna.

“Uray no isu. ‘Wan bibbibiangmo, lokom,” saan a nakateppel ti inaunaan.

Nagkatawa ni Maniong. Kasla iniwa dagiti matana. Tinupraanna ti mansanas sa imbatona iti yan dagiti tallo. Nagtulid iti nalabaga ken kasla tedda ti bao a mansanas iti sangoda. Ginay-at ni Brito a piduten ngem tiniped ni Djuna.

“Hala, pidutenyo ti mansanas. Inted ni apongyo a Santa Claus dayta.” Nagpaggaak manen ni Maniong.

Ni Kurrating ti nangpidut ti mansanas sa imbarsakna iti tawa. Nagkul- ob ni Maniong. Napis-it ti mansanas iti bakrang ti balay.

“Lokom! Sangkam’ nga agbibisin iti mansanasyo!” intudona ti bislakna iti tawa. “Umulogka ta kitaem!” agtigtigerger iti pungtotna. “Bag! Bang!” Sinirig ni Brito ti tawa. “Lokot’toy a munnelen… Ammom, ‘ya, ti Santa Claus?” Tiningigan ni Dong ti kabusorda. Saanen a nagparang ni Maniong.

Rinugian ni Esen ti naggetteng iti papel de hapon idi sumrek ni Djuna a nakaul-ulimek. Nagtugaw iti likudanna. “Nanang, agpayso nga awan ti Santa Clausen?” Naklaat ti ina. Insardengna ti naggetteng. “Nakkong, apay ketdin nga awanen ti Santa Claus?” nayesngawna. “Adda latta Santa Claus. Padaananyo. Umay ita a Paskua. Umayna ited dagiti saguttayo… no aggaggaget ken agsingsingpet kay’ a kanayon,” kasla napilit dagiti imparaipusna a balikas. “’Sino ngamin ti nagkuna nga awan?”

“Kuna ni Maniong, ‘nang. Awan kan’ ti Santa Claus. Parbo kan’ laeng. Ken nagpangas, ‘nang! Tinironakam’ ketdin iti kurab a mansanas sa papidutna kadakami. Lastog daydiay a Maniong!”

Napalag-anan bassit ti ina idi mariknana ti apas ti anakna iti kaarrubada a taga-Manila.

“Saan a pudno ti kuna ni Maniong. Adda Santa Claus iti amin a lugar. Gayyemna dagiti napanglaw ken marigrigat. Basta nagaget ken nasingpetda…”

Binisong ni Djuna ti inana. “Addan bagimi a dalusan. Paraangan ni Brito, kasilia ni Dong, ti kosina kaniak.” Nagtaray a rimmuar.

Immanges iti dakkel ni Esen. Siam ti tawen ni Djuna ngem mabalin a dose iti kinauntonna. Nadlawna a rumigaten a liklikanda dayta a panagduadua.

“Kakaisuna a nabati a nasarakak,” nagtimek ni Pilo iti daya ti balay.

“Gasatmo dayta. Isagsaganak dagiti paruypoyna,” kinuna ni Esen. Nakitana ti asawana a mangsalsalingsing iti kayo ti magey a naigasatanna. Nalagipna dagiti nabun-as a sanga ti saleng nga aggapu iti Baguio tunggal Paskua. Ngem nangina.

“Kunak no manglimogka manen iti sabon ken gawgaw?” Inserrek ni Pilo ti pinukanna rapanga. “Makauma met. Ken artipisial unay. Sa ket… isu pay.” Idi balasang pay, sibibiag a saleng wenno auracaria ti igapu ti ulitegna idiay Baguio. Dimmakkel ti maysa iti suli ti paraanganda. Tinawen a pauyaoyanda iti namaris a bombilia, daytay agiddep nga aggangat, sa pasusuonanda iti selopin a parol. Ngem napukan daydi a saleng idi agtarayda ken Pilo.

Insimpa ni Pilo ti rapanga iti tengnga ti balay kalpasan ti panangimulana iti sangalata a batbato. “Nasapatay’ man ita a mangrugi,” insawangna.

“Isu lat’ sao dagiti annakmo. Sangkadagullitda dagiti sagut nga isangpet ni Santa. Adda kadin’ dinamag ni Djuna kenka?”

“Walking Doll kano ti kayatna. Kunak ket no

walking soldier, a! Police gun kano ti inaudi. Rocket ship ken ni Dodo.” “Malaksid kadagiti…” “Saanda a napnek itay napan a tawen, ammok…”

“Awan ti dividends a simmangpet, malagipko.”

“Awan pay ti expected raise.”

“Bareng no umay ita a tawen.”

“Sapay koma… Ngem saan a dayta ti pampanunotek.”

Minulagatan ni Pilo ti asawana. “Ammokon ti isagutko kenka,” immisem. Nalagipna di karina idi maammuanna a nangabak ti saritana iti salip. Saan nga ammo dagiti ubbing; inlimedda.

Immisem met ni Esen. “Agyamanak. Naalibtak sa man ni Santa Claus ita a tawen.” “Santa Claus manen.” Nagkuretret ti muging ni Pilo. “After all, nalpasen a nadesanto ni Claus. Piman ti kakaisuna a lalaki a santa!” “Pili…” “Kalpasan ti adu a tawen, the santos and the santas, matinnagdan a saggaysa…”

“Ammom, sibsibet ‘diay balasangmo. Dinamagna no pudno wenno saan nga adda Santa Claus,”

Nagkatawa ni Pilo. “Nasken nga ammuenna ti pudno. Karbenganna. The Santa myth has always been…” “’La, wen. Ngem dagiti ngay addina?” “Apay a dita ipudno a siak ken sika met laeng?” “Apay a dita bay-an agingga iti isuda ti makatakuat?” Nagsabat dagiti matada. “Amangan ta nasaemto a takuat?” “Malagipmo, Pil, idi isagutannak iti silver pin? From a lean

loving Santa, kinunam.” Immisem ni Esen. Nakita ni Pilo iti dayta nga isem ti rupa ti inaunaan nga anakda. “Siertuek nga ammom lattan.” “Agingga’t diak naduktalan nga adda pay impakuyasmo iti tarheta: Christmas is a sparkle of a silver pin.” “Naindaniwan a takuat!” “A karbengan ti naunton nga anak a kas ken ni Djuna.” Nadalus ti paraangan iti namay-an ni Brito; sinibuganna pay. Pinasilap ni Dong ti kasilia. Inuplasan ken kinirkiran ni Djuna ti kosina ken dagiti lunglongan. Malemen idi malpasda. Umarimbangaw dagiti makipaspaskua iti krosing. Nasay-up dagiti tallo ti agattinubong. Nagiinnunada a napan iti temtem. Kinalbit ni Dong ti bukol ni Djuna sa inseniasna a guyodenda ti maysa a bulo. Ngem imparit ti manangda. Yurayda kano agingga iti maluto amin. Nagkinnita dagiti dua nga inaudi. Nagtarayda a

napan iti sirok ti balay. Nailabegda iti rimat ken pusaksak ti Kayo ti Paskua iti sirok. Narnuoyan iti nadumaduma a tillayon, bungon, ken maris.

Inggawid ni Djuna ni Brito idi tumaray a dumuklos. Iti sirok ti rapanga a kayo, naipasanggir iti puonna ti dua a bungon a naggilap iti pirak ken balitok. Para kada ‘tang ken ‘nang, naisip ni Djuna, ket nalagipna ti nanumo nga insaganada a sagut. Nakaurnong iti dua a pisos. Ninayonan dagiti addina iti sagdidies. ‘Sino ngata a Santa Claus ti nasapa a nangted kadakuada iti sagut?

“Sakbay a rummuartayo a mapan makipaskua, intayo kablaawan da tatang ken nanang,” napanunot ni Djuna. “Aguraykayo,” nagtaray a napan iti siledda. Kinautna ti karton ket inruarna ti bassit a bungon nga insaganana sa nagsubli. “Itedtayo daytoyen sakbay a rummuartayo!” “’Nia dayta?” “Daytoy ti nangiserbiak ‘di sagdidiesyo. Dakdakkel koma no dikay’ gasto a gasto.” Adda inyarasaasna iti lapayagda.

Naayatan dagiti dua. Nasakit ti nakem ni Dong a didies ti naitedna. Immulida. Nagaabayda iti sango ti ridaw ti siled dagiti dadakkelda. Ni Brito ti nangiggem iti bungon. Nagkantada: “Daytoy a siled a sinungadmi, Siled da Ma’m ken Sir a dungdungnguenmi, Ditoy ngata ti pangulpeanmi Iti nawadwad a paskuaenmi… Ala, kobrador, umasidegka Ta awatem ‘ta ited ni Maestra No bassit agpanayonka Sakanto ag-Dios ti agngina.” “Paskuayo, apo!” Naggigiddanda. Nanglukat dagiti dadakkelda. Sinabatda dagiti tallo.

“Naragsak a Paskuayo, nanang ken tatang!” nagiinnunada a nagbillos.

“Ti sagutmi a tallo, ‘nang, ‘tang… kordon ken me…”

Kinuddot ni Djuna ti adina. “Nanumo ngem napudno. Adu ti kurangna,” sinaliwananna. “Para kadakay’ a dua.” Immisem ti ina ken ama. “Kapatgan a sagut kadakami! Dios ti agngina,” kinunada. Immuneg ti amada. Nagsubli a dagus. “Daytoy met ti Paskuami kadakayo.” Saggaysada iti bungon.

“Dikay agparparabii, wen? Intay’ makimisa a masapa. Ken masapul a sumangpetkayo a masapa tapno makaturogkayo sakbay a mapantayo ‘diay simbaan. Laglagipenyo dagiti dawatentayo ken ni Santa,” impakamakam ti ina.

Nagpakada dagiti tallo kalpasan ti panag-Dios-ti-agnginada. Naudi ni Brito. Inuray dagiti dua. Idi maurayda, addan sangalawas a tubongna. Innala ni Djuna ti tinubong sa impettakna iti puon ti niog. Rinugianda ti nagkillad iti pannagnada.

“Apay a naladaw ni Santa Claus, manang? Di adda koma paguniek ita. Paltogak koma ni Maniong,” nalagip ni Brito.

“Urayem, a. Sumangpet no rabii. Into pay la no bigat ti aldaw ti Paskua, Bulan. Agingga iti Tallo nga Ari. Adu pay a polbora ti pis-item,” inlinglingay ni Kurrating.

Nagpalaudda iti lipit. Naangotda dagiti immittip a bibingka ken tupig. Adda pay agatmansanas. Ni Brito ti nakaangot.

“Diak kayat a manganka iti mansanas. Dagiti la pangas ti agkurab iti mansanas,” impalagip ni Djuna ni Maniong.

Idi makadanonda iti krosing, nagbettak ti rebentador iti likudanda. Nakigtotda. Nagtitipkelda idi sumanitsit ti maysa iti sangoda. Ngem nagkuitis. Nangngegda ni Maniong. Sinurot dagiti dua. Nagtaray ni Maniong agingga iti nagpukaw iti kasipngetan. “Kiok, kiok!” impukkaw ni Dong. “Intayon,” inawid ni Djuna dagiti addina. Apay a dagiti di mamati ken Santa Claus ti umuna a makarikna iti ragsak ti Paskua? nakunana. ‘Sino a talaga ti gayyem ni Santa?

“Lautek ni Maniong inton labii no bigat! Addanton ‘tay paltogko,” impangta ni Brito.

Idi sumangpetda, naggangaten ti sinambituen a parol iti arpad ti tawa. Narangrang manen ti siledda. Sakbay a naturogda, napanda nagmano kadagiti dadakkelda.

Iti ruar, iti labes ti nalabaga a sinambituen, nakita ni Djuna dagiti nakunok ken marapegpeg a bituen iti tuktok ti sua. Nagsinnublat ti aweng ti gitara ken ranipak dagiti rebentador.

Iti abayna, nagrinnakep dagiti addina. Kasla adda paginnagawanda.

DIAK maturog, inkeddeng ni Djuna. Urayek ni Santa Claus. Kayatko a kasarita. Bimmangon. Simmirip iti ruar. Naganninaw ti lawag iti lipit, ruangan ken paraangan. Natalna a lubong. Naulimek a darikmat. Madamdama pay, nagtaul dagiti aso. Naiduron ti rikep ti bakud… “O matmaturog, agmurmurayka Ta luktam dayta bintana Ta kitaem no siasinoda Dagiti umay makipaskua.” Nadlawna nga immulog ni tatangna. Umarimbangaw dagiti adda iti baba. “Ag-Dioskam, Maestro, ti agngina ‘Ti intedmo nga impapaskua Sapay ‘ti Dios ta degdeganna Ti umapay kadakay a gin-awa.” “Dua a pisos ken maysa a tinubong, dakayo!” “Nangolpetayo ita!” “Adda bales ‘tay bulong ti apatot ken sangarakem a biskuit dita dakkel a balay dagiti taga-Manila!” “Nangabak ngamin ni maestro iti lima gasut!” “Adda ngarud Santa Claus iti daytoy a balay!” Iti iddana, nasdaaw ni Djuna. Ni ngata tatangna ti sarsaritaenda? Malagipna a nabayagen ‘di panagkuna ni maestrana nga agpabarato. Nagpugpogda pay iti kalding ken naginum da tatangna iti San Miguel. Kaano daydin?

Imparabawna ti pungan iti mugingna. Agur-uroken dagiti dua nga addina. Simmangpet ti naladaw a salemsem. Nagpallayog ti parol iti tawa. Ket limmamuyot ti panagdengngegna iti kasla umad-adayon nga aweng ti Paskua.

Bimmaringkuas. Nalayus ti siled iti kimmapas a lawag. Inlukatna ti aparadorna. Nagtakder iti sango ti sarming. Nasdaaw iti nakitana. Inaprosanna ti agsumbangir a pingpingna ken ti bimmusnag metten a takiag ken barukongna. Nagkiet. Nagsagaysay. Binirokna ti lipstick ni nanangna. Impinasna iti bibigna. Masdaaw ni Santa Claus ita, kinunana. Naginayad a napan iti tawa. Nalukneng ti lawag iti tuktok dagiti kayo ken iti paraangan. Tinaldiapanna ti pagorasan iti rabaw ti lamisaan. Dandanin alas dose. Mapandanton makimisa. Nalagipna ti

walking doll. “One, two! One, two! One, two!” nagpagnapagna iti uneg. “Djuna!” Nailukat ti ridaw. Nagmattider ni Djuna iti tengnga ti siled. Nagdumog. Nayugyog dagiti abagana. Inarakup ti inana. Immudumodna ti rupana iti barukong ti inana. “Apay nga agsangsangitka, anakko?” “Awan ti walking doll, nanang. Kunkunayo laeng. Awan ti Santa Claus. Karugit ni Santa ti pobre a kas kadatayo!”

“Adda, balasangko. Adda latta Santa Claus iti amin a panawen, iti amin a disso. Bagyo man wenno linak, nam-ay wenno rigat. Ta ni Santa Claus ti Puso ti ayat nga Agnanayon. Adda ni Santa iti puso ti kas kenka nga anak. Adda ditoy barukongko. Denggem, anakko.” “No pudno nga adda, apay a di agpakita kaniak?” “Ur-urayennaka, balasangko! Imbilinna kaniak a sika ti mapan iti yanna. Kayatna a sika a mismo ti mangawat iti sagutna. Intan.” “Agpayso, nanang?” “Adda ni Santa iti sirok ti balay.”