Ni Baglan, ti Nalatak a Mangngagas ti Manabo
Dina idi kayat ti agbalin a mangngagas. Ngem idi kuan, nagsakit agingga iti dandani natay.
DAMO a nakitami ni Baglan idi immay nagsamiang ditoy Cristina B. Gonzales Memorial High School, Bucay, Abra a pangisursuruanmi. “Samiang” ti awag dagiti Itneg iti ritual a mangsumang kadagiti agraraira a dakes nga espiritu ken sakit. Ditoy ngamin pagadalan, adda nagsaruno a natay nga empleado ken sumagmamano ti naat-atake ken nagsaksakit. Adda pammati dagiti dadduma a mabalin a gapu daytoy iti pannakasinga dagiti espiritu nga agnanaed iti kampus gapu kadagiti naipaspasdek a klasrum aglalo ket sumagmamano a kayo ti napukan iti nakaipatakderanda.
Iti pannakaimatangmi iti ritual nga insayangkatna ken dagiti kakaduana, simgarkami a nakangngeg iti kasla orasion ken ayug nga impukpukkawda bayat ti pananggeppas ni Baglan iti biag ti naisakripisio a dingo (kababoyan ken aso ti impabirokna idi a maisakripisio). Kalpasan a maparti ti ayup, idatagda ken ni Baglan ti dalem ti ayup ket dita a ‘basaenna’ ti ipasimudaag ti dalem.
Iti pannakaimatang ken pannakadamdamagmi iti karkarna a panagagas ni Baglan, limtaw iti panunotmi nga iti laksid ti kinamodernon ti medisina, adda pay laeng kastoy a panagagas— ken patien met dagiti tattao. Kinapudnona, nalatak saan laeng nga iti Abra ti kinalaing nga agagas ni Baglan, tubo iti San Ramon, Manabo, Abra.
Arsenio Bagay, Jr. ti pudno a naganna. Junior kadagiti kameng ti pamiliana ken kakabagianna ngem iti kaaduan, Baglan, gapu met laeng iti talugadingna nga agagas. Agtawen laeng iti 33.
Dimteng ti aldaw a napanmi sinarak ni Baglan iti lugarda. Segun kadagiti kakaarrubana, inaldaw nga adda umay agpaagas kenkuana. Adda pay dagiti aggapu kadagiti sabali a probinsia.
Segun ken ni tatangna, dina impagarup a kastoy ti pagbanagan ti anakna a kakaisuna a lalaki ken buridek (talloda nga agkakabsat). Awan pay maysa ti tawenna idi maulila iti ina. Nadakamat ketdi ni Tata Arsenio nga adda idi apong ni Baglan a mangngagas.
Iti panagbasa ni Baglan iti elementaria, pagsidsiddaawanda idi ti laingna nga agtadek. Napaspas ti panagkompas dagiti sakana a kasla saan nga agdisso iti daga. Adda pay daydi panawen nga insalipda iti tadek idiay Bangued, ti kabesera ti probinsia. Iti panagbarito ni Baglan, nangrugi metten a malugluganan. Kas kuna ni Baglan, adda idi mangmangngegna a timek ken kanayon a matagtagainepna a masapul a rugianna ti misionna nga agagas. No dadduma, adda makitkitana nga umar-arubayan a nakabaag. Saanna nga inkaskaso dayta nga ayab ta arapaapna ti makaadal. Ngem di ininggaan ti timek a mangay-ayab kenkuana.
Idi sumrek iti maikadua a tukad ti sekundaria, dinan maipamaysa ti panagadalna ta uray no adda iti pagadalan, ti lattan timek ti mangmangngegna ket adda pay daydi kanito a rummuar iti pagadalan a dina mapupuotan. Ngem impatangkenna a dina awaten dayta nga ayab. Masapul nga agturpos iti panagadalna.
Ngem ditoy metten ti nangrugianna a nagsakit iti nakaro ken kanayonen a malugluganan. Nagkutkuttong iti kasta unay ta di metten mangmangan. Iti panagkitana iti makan, kasla aggagaraw nga igges. Makakita laeng iti bassit nga abut iti diding wenno agsit, napalalon ti butbutengna ta iti panagkitana, dakkel a rumrumsik a mata.
Gapu iti nakaro a pannakaparparigatna a dandani payen natay, inawatna ti diaya ket dita metten a nalaingan. Nangrugi metten nga agagas ken agbuyon iti tawenna a sangapulo ket uppat.
No mapan iti bakir nga agala iti mula nga usarenna nga agagas, nalaka laeng a masapulanna ta maitagtagainepna no yanna.
Ngem amin kadi a nagpaagas kenkuana ket naagasanna? Saan, ta segun met laeng kenkuana, depende iti situasion. Ta kas kadagiti doktor, dida maispal ti masakit no naladaw unayen ti pannakaduktal ti sakitna.
Segun iti istoriana, adda idi immay nagpaagas kenkuana a naggapu iti Nueva Vizcaya. Ambulansia ti luganda nga immay ket tumengnga ti rabiin idi makagtengda iti pagtaengan da Baglan. Ti ipaagasda: maysa a lalaki nga agsaksakit ti tianna a nabayag nga adda iti ospital ngem awan met ti maduktalan dagiti doktor a sakitna. Iti panangbuyon ni Baglan, imbagana nga adda nainumna a sopdrink idi dimmar-ay iti maysa a pasken. Adda kano nailaok a gamot wenno sabidong iti ininumna. Dagus met a nalagip ti masakit daydi idadarayna iti kasar iti kabangibangda a probinsia.
Imbaga ni Baglan a dinan maagasan ti pasiente ta nagramaramen iti bagina ti gamot. Nupay kasta pinainumna iti tangali (lana ti niog nga adda nayuper a maysa a kita ti ramut). Kuna ni Baglan a naisarua ti masakit ti gamot a naipaunegna ngem talaga a naladawen ta adun ti nadadael a paset ti bagina. Inyawidda ti pasiente a maysan a bangkay.
Iti kaaddami iti pagtaengan da Baglan, impakitana kadakami dagiti nakabitin iti balayda nga aw-awaganda iti kalang— sabsabut/ ungot, bassit a baul ken tubong ti kawayan nga adda kargana a basi, dadduma pay a banag ken patadem. Salaknibna kano dagita kadagiti dakes nga espiritu tapno di mabalsan.
Ad-addan a naglatak ni Baglan gapu iti daytoy karkarna a talugadingna idi dinanon ken ininterbiu dagiti reporter ti dua a nalatak nga estasion ti telebision. Namindua payen a naiparang iti “Kapuso Mo, Jessica Soho” ti GMA 7.—O