Ania, Agibolsada Manen?
Nasken nga agridam dagiti umili ta no saan, agsubli manen dagiti anomalia nga ad-addan a mangdadael iti taray ti politika ken ekonomia ti pagilian.
NAGSUBLI manen ti pork barrel iti Kongreso. Saanen a pagsiddaawan ta ni Gloria Macapagal Arroyo ti agdama a House Speaker wenno dadaulo ti Kamara.
Maipalagip a napasamak ti pork barrel scam, ti kaalasan unay a napasamak iti pakasaritaan ti pork barrel iti pagilian, idi panawen a presidente ni Arroyo. Daytoy ti eskandalo a naduktalan idi 2013 a napno iti anomalia a panangaramat dagiti kameng ti Kongreso kadagiti bukodda a Priority Development Assistance Fund (PDAF), wenno pork barrel iti sabali laeng a nagan ta isu latta a mayawat ti sibubukel a gatad kadagiti lehislador a kas discretionary fund (isuda ti makaammo iti pakaigastuanna) para kadagiti proyekto ti gobierno.
Maatap a napukaw ti P10-bilion a pondo ti gobierno iti uneg ti 10 a tawen a pannakaipakat ti PDAF ta naiturong daytoy iti transaksion a sinalamangka ni Janet Napoles, a nakairamanan ti sumagmamano nga opisial ti gobierno a masuspetsa a nakaibolsa iti nagdadakkel a kickback, a kas kadagiti diputado, opisial ti ehekutibo ken senador a kas kada Bong Revilla, Jinggoy Estrada, ken Juan Ponce Enrile.
Malaksid iti PDAF, adu pay ti anomalia idi panawen ni Arroyo a kas presidente ken dagiti aliporesna iti Kamara a kas iti pannakaiturong dagiti naurnong ( savings) manipud iti reenacted
budget kadagiti proyekto dagiti kaaliadona iti politika ken dagiti mannibrong a kakomplotda, ti pannakairamanda kadagiti ghost
project ken bogus a non-government organizations ni Napoles, ken pannakaiselsel iti badiet ti pagilian dagiti makunkuna a “congressional initiatives” a para kadagiti bukod a proyekto dagiti diputado.
Amin dagitoy nga anomalia, a napaneknekan ti Commission on Audit, napasamak sakbay nga ideklarar ti Korte Suprema idi 2013 a maisalungasing iti Konstitusion ti pork barrel ken kapadana a discretionary fund dagiti kameng ti Kongreso. Kayatna a sawen, paritan ti linteg dagiti lehislador a bumallaet, mangtengngel wenno mangbiang iti pannakausar ti pondo kalpasan a maaramidda ti maysa a linteg a pagtaudan ti pondo, kas koma iti agpang ti panangpili iti proyekto, panangbaliw iti daytoy, panangiruar iti pondo wenno panangiturong daytoy iti sabali a proyekto.
Makita ngarud kadagidi a panawen no kasano ti kinawaya dagiti opisial a mangusar iti pondo ti gobierno iti kaykayatda. Nga isu met ita ti mapaspasamak manen iti Kamara iti babaen ti liderato ni Speaker Arroyo.
Naiparada a Pondo
Maawagan iti “parked pork” ti baro a wagas ti pannakaibunong ti pondo a pakakittaban manen dagiti kameng ti Kamara iti nagdadakkel a kickback wenno komision kadagiti proyekto ti tunggal distrito.
Makuna a “parked” ta kasla naiparada wenno naipaigid laeng ti gatad (umabot iti P54-bilion, segun iti report) a naiselsel iti maisingsingasing a P3.757-trilion a badiet ti pagilian a para iti
2019. Maibunong ti sibubukel a gatad kalpasanna, a masansan nga awan ti masnop a pakaisangratanna. Nakalista ti gatad a naiwaras iti badiet ti tunggal distrito, ngem ti pudno, maaramat daytoy iti proyekto a kayat a ponduan ti akintengngel iti pondo. Manipud ngarud iti nakaiparadaanna a distrito, yawatda ti gatad iti sabali a distrito nga awan no di man bassit laeng ti alokasionna, ngem iti kondision a ti diputado a mangyawat iti pondo ti agpili iti kayatna a kontraktor tapno iti kasta, isu met laeng ti makaganar iti komision wenno kickback iti proyekto.
Segun ken ni Senador Panfilo Lacson, ti parked pork ti mangilawlawag iti kellaat nga idadakkel dagiti proyekto iti impraestruktura, a kas koma ti flood mitigation projects idinto a saan met a nakiddaw dagitoy iti budget deliberation, manipud iti P54-bilion idi 2018 a napan iti P75-bilion iti sinarunona a tawen. Kunana a di rumbeng a dagiti kameng ti Kongreso ti mangyimplementar kadagiti proyekto, isu a saan koma a mayawat daytoy kadakuada. Kas iti PDAF, salungasingen daytoy nga aramid ti Konstitusion.
Nakadanon pay ken ni Lacson ti report a maysa kano a katalek ti padana a senador (dina pay met innaganan agingga ita) ti mangididiaya iti P200-milion a para iti maysa a proyekto no la ketdi ti nasao a senador ti mangpili iti kontraktor. Sabali pay a P500-milion ti naidiaya met ken ni House Minority Leader Danilo Suarez manipud iti maysa a lehislador a mangibagbaga nga isu met laeng ti makaammo no kasano a maaramat ti gatad.
Ngem segun ken ni Majority Leader Rolando Andaya, isuda ken Speaker Arroyo ti mismo a nakaduktal iti binilion a gatad ti naiselsel a pondo iti maisingsingasing a badiet ti pagilian iti 2019.
Pabasolen ni Andaya ti pannakaiparking dagiti madildillaw a pondo idi panawen a da Pantaleon Alvarez ti House Speaker, wenno sakbay a napadisi daytoy, ken Rodolfo Fariñas ti majority leader. Patien ti kampo ni Arroyo nga adda dagiti distrito a pinaboran unay ni Alvarez.
Pinabasol pay ni Andaya ni Budget Secretary Benjamin Diokno a nangiselsel iti pondo a para kadagiti impraestruktura iti proposed national budget.
Ngem segun ken ni Diokno, awan ti bilegna a mangpili kadagiti kontraktor dagiti proyekto ken nadalus wenno awan ti anomaliana ti kellaat a pannakaipangato ti pondo a para iti impraestruktura. Kunana pay nga ammo ni Department of Public Works and Highways Secretary Mark Villar ti P75-bilion nga “adjustment” a para kadagiti proyekto iti impraestruktura.
Adda pay ngarud ita panggep dagiti kaaliado ni Andaya a mangidatag iti resolusion a mangkidkiddaw iti panaglusulos ni Diokno. Sinalakniban met dagiti kameng ti gabinete ni Diokno, a kunada a panangbastos ken kaawan iti respeto iti ehekutibo ti ar-aramiden dagiti kaaliado ni Arroyo.
Pagbibingayanda Laengen
Binaliwan ti kampo ni Andaya ti alokasion ti P54-bilion nga immuna a naiselsel, ngem rumbeng a maibinsabinsa, kunana, no ania ti pudno a pakaisangratanna iti deliberasion pay laeng ti national budget tapno iti kasta, saan a makuna a pork barrel daytoy. Ngem gapu ta kamkamatenda ti oras sakbay nga agrikep ti 2018, kunana nga awanen ti adu a gundawayda a mangibinsabinsa iti tunggal proyekto ken no mano dita a pondo ti masapul. Kapilitan nga iturongda laengen ti pondo iti sabali a pakausaranna ( realignment).
Umabot kano iti agingga iti P60-milion ti alokasion ti tunggal distrito, a kas iti kayat ti mayoria ti Kamara, ken rumbeng a ti mangibagi iti distrito ti mangpili no ania a proyekto ti ponduanna. Inlawlawagna pay a di mabalin a yarig daytoy iti PDAF ta ti laeng aramiden ti maysa a diputado, ilistana dagiti pakaisangratan ti pondo a mailatang, ken apaman a mapirmaan ni Presidente Rodrigo Duterte ti national budget, awanen ti bileg ti diputado a mangyakar iti alokasion iti sabali a proyekto.
Ngem makaang-angot iti nasael ni Lacson iti pannakabingay ti P54-bilion, a patienna latta a pork barrel daytoy uray ania ti naganna nga ibagbaga ti Kamara. Imbulgarna babaen ti maysa a privilege speech nga adda diputado a taga-Lubao (Pampanga), a ni la ketdi Speaker Arroyo daytoy, a nakaala iti apagna a P2.242-bilion a pork
barrel. Idinto a maysa ti nakaala iti P1.9-bilion, ngem dina innaganan no paggapuan a lugar ti diputado, ken maysa met ti nakaala iti P500-milion a para iti farm-to-market projects iti maysa laeng a distrito iti Camarines Sur, a probinsia ni Andaya.
Makapadismaya laeng ta adda manen dagiti kakastoy nga isyu iti pork barrel. Agsasaruno ti panangilibak dagiti maseknan a kameng ti Kamara iti naawatda nga alokasion, wenno panagpipinnabasolda no asino ti nangiselsel iti dakkel a gatad ken no asino ti akinnakem iti pannakabingaybingay daytoy para kadagiti kameng ti Kamara.
Ngem dakkel a pagpampanunotan ti pammabasol ni Andaya kadagiti padana a diputado ken ti ipabpabasolna ken ni Diokno. Rumbeng a mapalutpot pay, a kas naibaga metten ti Malakanyang a kayatna a mapasamak, ti maipadpadamag a maysa laeng a kontraktor, a pinaboran dagiti operator ti
parked pork, ti nakaala iti 30 a proyekto a maponduan. Nakaro ketdi ti panaggagatel dagiti kameng ti Kamara a makaala iti kasta ti kadadakkelna a gatad a para iti distritoda, a di koma rumbeng a pakibianganda pay. Gapu laeng ngamin ta kasapulanda ti ania man a makomision kadagitoy a proyekto para iti umasidegen nga eleksion.
Dagiti laeng manen umili ti maabakan ta kuarta ti gobierno dagiti nasao a gatad a pagiinnaguman dagiti politiko. Direkta koma a pakairanudan dagiti umili ti national budget a saan ket a maaramat iti panagkampania wenno iti panangpabussog laeng dagiti politiko iti bolsada.
Reenacted Budget
Kadagitoy a panawen a nakapuy ti panagdur-as ti ekonomia, a ngumatngato ti inflation rate, a di met laengen marisrisut ti parikut iti droga ken pinnatay iti kalsada, ken kumarkaro ti panagkunniber iti gobierno, di rumbeng a makita dagiti umili nga agpipinnadakes dagiti lider a mangkankanunong iti administration ni Duterte, gapu laeng iti kinaagum iti pondo. Makita met koma dagiti umili dagiti proyekto a pudpudno a mayimplementar ken pakairanudanda.
Nangnangruna, kalpasan a makita dagiti umili ti pagbambanagan ti kaso ni Napoles, kasla makaang-angotdan iti nasael tunggal mangngegda ti pork barrel. Nakabaluden nga agpayso ni Napoles ken ti staff ti Senado a ni Richard Cambe gapu iti kaso a plunder, ngem dagiti mapapati a kakomplotda a kas kada Revilla, Estrada ken Enrile nga imbotos pay met dagiti umili, nakaruardan iti pagbaludan no di man nalusotandan dagiti kasoda.
Gapu pay daytoy a riri iti parked pork, saan a naileppas ti national budget sakbay a nangrikep ti tawen. Kapilitan nga agandar ti gobierno babaen ti reenacted budget, a kas ti mapaspasamak idi panawen a Presidente ni Arroyo. No kasta met laeng ngarud, pabor latta daytoy kadagiti opisial ta ulitenda no ania ti dati met laeng nga inaramatda a budget, a nakaganaranda la ketdi idi 2018.
Masapul latta ngarud nga agsiput a nasayaat dagiti umili tapno saanen a maisubli ti pork barrel iti ania a nagan wenno wagas, ta no awan ti maaramidantayo, agsubli manen dagiti anomalia nga ad-addan a mangdadael iti taray ti politika ken ekonomia ti pagilian. Aglalo ta adda manen iti nangato ken nabileg a posision ni Arroyo.—O