Dinakam’ Baybay-an nga Umannugot

Ti sairo, agnanayon a simsimpuanna ti kinalupoy ti panunot tapno iwayangna ti ballaibona.

MARIKNANA manen ti kettangna. Masapul nga agsikig— banag a dina mawaya nga aramiden. Immawag iti naminsan; saannan a pinidua. Malagipna ita nga awan ti asawana. Nasao ni Onor itay nalpasda a nangan ti ipapanna idiay ili. Ngem adda nangngegna a danapeg ket iti apagdarikmat, nalukib ti kortina ti siled. Simrek ti katuganganna. “Apay?” “Awan pay ni Onor, nanang?” “Awan pay. Sibsibetna la itay. Agsikigka?”

Saan met ketdi a nadagsen ti pannakayibbet dagiti balikas ngem mariknana lattan ti saem. Nupay dina pay nasungbatan ti katuganganna, nadlawna laengen ti pannakaisukib dagiti ima ti baket iti batog ti abaga ken patongna. Simmaruno ti pannakaipasikigna. Nadlawna ti panagpigsa dagiti takiag iti bagina. Inawidna ti salladayna a pungan ket intingalna iti siketna. Rimmuar metten ti baket.

Naipasabat kadagiti matana ti kabarbaro a kalendario a naisab-it iti diding. Paskua man ngaminen. Ngem saan a ti Paskua ti ad-adda nga immapay iti panunotna no di ket ti kaipapanan ti naimaldit a ladawan. Maysa a pasdek a nakired, natangig. Iti baba, naisurat iti dadakkel a letra ti AMIANAN TRADING.

Nagkulaidag ti saem manipud iti siketna ket gimmayamat iti barukongna agingga iti darangidongna. Nagkidem. Immanges iti nauneg. Sa nagmata. Minatmatanna manen ti ladawan. Wen, nakunana. Nagbalinkan a napintas… makaawis… makaguyugoy. Ngem siak a nangpatakder kenka, siak a nangsangal kadagita paragpagmo, matmatannak. Kitaem daydi agdindinamag a kontraktor… daydi sigud a nangdamili iti kaipapanam; baldadon manipud siket agingga’t dapan!

Angel Medrano. Kontraktor. Arkitekto. Nainaw dagiti nabileg a pasdek iti rabaw ti lamisaanna. Nalatak. Idi.

Malagipna manen: idi ad-adalenna ti pannakaisilpo ti maysa a paset ti AT; idi pagammuan la ta adda nagkaradakad iti ngato, a sinaruno ti ikkis; daydi itatangadna ken… daydi panagtupak ti langit! Idi agsubli ti puotna, addan iti ospital, iti sibay ti aglulua nga asawana. Natupakan ti siketna iti kayo a natinnag dagiti allawagina…

Nagkidem manen. Adda dua katedted a napespes kadagiti suli dagiti matana.

Liniklikan dagiti matana ti dakkel a kalendario ket kimmita iti silulukat a tawa. Nadlawna ti nalamuyot a dapadap ti pul- oy. Naamon ti gunay dagiti bulong. Kimmunigen ti lawag kadagiti ruot ken muyong. Lumaylayog metten ti anniniwan ti sangapuon a niog iti suli ti inaladan. Mumalemen.

Inyallatiwna ti imatangna iti narangpaya a mangga iti lauden ti balay. Nakaisem idi makitana ti nagkubbo a sanga. Saan a sigud a kubbo dayta a sanga. Narangpaya idi. Nagundayas idi iti daytoy a tawa: idi baro pay, idi taktakawenna pay laeng ti lailo ni Onor. Ulienna dayta a sanga agingga iti murdong. Sumip-ak iti bassit a sanga sa ibatona iti siled (daytoy a siled a yanna ita). Bumangonto metten ni Onor a tumandag iti silulukat a tawa. Mabayag bassit nga agsangsangoda…

Daydi naudi a yuulina! Saannanto a malipatan. Ita ta malagipna, nagpagus manen ti isem kadagiti bibigna. Adda idi yawatna a sagut a dina mabalin nga ipuruak isu a nagpamurdong pay. Nagranitrit ti sanga agingga iti immagek ti murdongna iti daga. Naimbag ta saan a naspak ti sanga. Nasayaat ti panagdissona gapu ta nangin-inut a nagpababa ti murdong a nagbatayanna. Ngem saan a namedmedan ni Onor ti ikkisna ket daydin a pasamak ti nangitunda kadakuada iti sanguanan ti altar. Impasnekna ita a minatmatan ti kubbo a sanga. Natukkol ti sanga ngem nagbiag.

Uray isu, natukkol met, napilay ti kagudua ti bagina ngem sibibiag, umang-anges. “Angel?” Nagmata. “Addakan?” Nagtugaw ni Onor iti pingir ti katre. “Agdataak koma.” Inan-anat nga inawid ni Onor ti pungan iti batog ti siketna. Sinarapa daytoy ti abagana ket inin-inayad daytoy a pinagdata. “Napanam?” “Dita Formantes.” “Formantes?” imbaw-ingna ti panagkitana ta ammonan a nangilako manen ni baketna iti alahas. “Ni nanang. Masapulna kano ti kuarta.” “Manon ti naalatayo ken ni nanang?” “Diak ammo.” Mano? Apay ngamin a damagenna no mano? A kas man la adda pay kabaelanna nga agbirok iti pagbayadda. Kimmidag manen ti saem. Nailakon ti asawana amin a gamengna. Adda ti anakna nga awanan iti siripen a masakbayan. Adda met ti katuganganna… nga addaan iti kabaelan. Apay nga agsingir? Tapno gugoran daytoy ti anakna? Tapno marikna daytoy a nagriro iti nakiasawaan? “Maudin nga alahasmo?” “Wen.” Awanton. Takiag ken ling-etton ti pamuonan. Kasano itan? “Napanka idiay opisina ti seguro?” “Napanak ngem dida annugoten. Basta agsardengka laeng nga agbayad ngem saanmo a maala ti segurom agingga iti…” “Agingga iti matayak,” intuloyna. Nariknana ti nalamuyot a dakulap a naisaad iti mugingna. Nagpangato ket nagsublisubli a nangyamuy iti buokna. “Mapanak manen dita bangir,” kinuna ti asawana. “Apay?” “Isuda met laeng ti mangala. Nangatngato ti magtengda ngem ni Formantes.” Ulimek. Lumlumteng. “Ni Juan?” “Adda dita baba. Maringgoran iti ar-aramidenna a Belen.” “Ibagamto man nga umay ditoy yanko.”

Nagpinnerrengda ket naganninaw kadagiti matada daydi daan a karayo. Nagranitrit ti katre. Naidennes ti nalangto a lasag iti nalaylayen a kaasmangna.

Iti panagmaymaysana manen iti siled, pinadas ni Angel Medrano a pagtitiponen dagiti saem: maysa nga anak a di makaadal, asawa a napaidaman iti ragsak ken talinaay, katugangan a mamappapas, ken isu a daksanggasat.

Nadlawna ti nalag-an nga arimpadek iti salas. “Jun?” “’Pang.” Anakna. Kakaisuna nga anakna. Agtawen iti sangapulo ket maysa laeng; nasaririt, natulnog.

“Mapanka idiay baba, a? Luktam ti tool cabinet ket iruarmo ‘tay soldering kit. Ammom?” “Wen, ‘pang.” “Luktam ti soldering kit ket alaem ‘tay bassit a botelia. Yegmo ditoy yanko.”

Iti iruruar ti anakna, nagampayag manen ti panunot ni Angel Medrano. Kasla kitkitaenna ti asawa ken anakna iti naragsak ken natalinaay a kasasaad… inton maaladan ti nakaiseguruan ti biagna. Makaadalton ni Junior… “Pangikabilak, ‘pang?” “Ditoy rabaw ti lamisaan… iti uluanak.” Addaytan! Addan ti sungbat ti amin a parikut! “Jun?” “’Pang….” “Agtugawka.” Nagtugaw ni Jun iti iking ti katre… iti paset a nagtugawan itay ti inana, inkarkarigatan ti ama nga imparabaw ti natulang a takiagna iti abaga ti anakna. “Ania ti kayatmo a pagbalinan inton dumakkelka?” Nagdumog ti ubbing sakbay a simmungbat. “Kuna man ni maestro nga agbasaakto kano dita ‘Trade’ sa agadalakto iti kinainheniearo idiay Manila. Agbalinakto kano a nalaing nga inheniero.”

Saan a napupuotan ti ama nga inkabbeng dagiti ramayna iti abaga ni Jun. “Wen,” kinunana ket pinikpikna. “Agadalkanto idiay Manila. Agbalinkanto a nalaing nga inheniero!”

Inawidna. Inibusna ti nabati pay a pigsa dagiti takiagna iti panangarakupna iti ubing. Napaut. Nagalus- os ti ubing. “Apay nga agsangitka, ‘pang?’ Immisem iti napilpilit. “Awan aniamanna. Pagsikigennak man ketdi sakbay a rummuarka.”

Nailingeden ti init kadagiti muyong. Agsisilliwasiwen dagiti salsallapingaw iti ngato a kasda la ray-awan ti idadateng ti

salemsem.

Nagkuti ti kortina ti siled ket naikuadro ti rupa ni Onor. Umis-isem a nangkidday iti baketna. “Naaladan?” “Wen.” “Sumrekka man.” Pinidut ti babai ti dua a suli ti ules ket inyarpawna iti bagi ti lakayna. Nagtugaw iti iking ti katre. “Onor?” Insadag ti babai ti kanigid a sikona iti katre. Nagtarus ti kanawanna iti muging ti asawana. Nayasideg ti rupana iti bibig ti lalaki. “Apay?” Nagtilmon ti lalaki. “Naimbag a Paskuam!” Kas sungbatna, pinupog ni Onor ti nalaylay a rupa iti agek.

“Mapankamto dita eskuela no rabii, wen? Kuyogenmi ni Jun.” “Wen.” “Mabiitakto laeng. Ninto nanangen ti kakuyogna nga agawid.”

“Wen.”

GINAW-ATNA ti botelia. Iniddepna ti silaw. Simmallukob ti mangliwengliweng a sipnget. Inin-inayadna nga inyasideg ti botelia iti ngiwatna. Kalpasanna, nakarikna iti apges iti karabukobna. Nagaludaid ti saem agingga iti bagbagisna. Nagpusipos ti balay…

KABIGATANNA, agsapa ti Paskua. Maysa a parsua ti sililimed a masmasdaawan iti sanguanan ti kinapudno a maimatanganna. Maysa a babai a siraramed iti tugaw nga addaan iti pilid, maysa a baket a siiiggem iti papel, ken maysa nga ubing a mangtaptapaya iti napintas a Belen.

“Ammok a magustuam ti sagutko kenka,” kinuna ti babai. “Makapasiarkanton iti ruar.”

“Narigat ti pananggun- odko iti daytoy a papel,” kinuna met ti baket a bulon ti panangyawatna iti nalukot a papel. “Isu a nasapulko ti kuarta idi kalman ta imbayadko iti abogado. Mangrugikanton nga umawat iti tseke ti AT inton Baro a Tawen.”

“’Pang,” kinuna met ti ubing a siiiggem pay laeng iti Belen, ngem awanen ti nainayonna ta nagdumog a sibabain.

“Apay, Jun?” inamad ni Angel Medrano.

“Nagulbodak idi kalman, ‘pang. Daytoy…” ket intag-ayna ti Belen, “inaramatko daydi asido, ‘pang. Adda nateddak ngem bassit unayen, isu a kinargaak iti danum tapno dimo malasin.”

“A…” ket awanen ti sabali a nainayon ni Angel Medrano. Isu met la gayam, nakunana iti nakemna.

Intag-ayna dagiti dua nga imana ket inawatna ti Belen. Minatmatanna. Napintas ti takder dagiti balay a naaramid iti lata… dagiti pasdek iti likud ken ti nanumo a kalapaw a nakaipasngayan ti Mesias. A, kasla sibubukel nga ili. Imparabawna ti Belen iti barukongna. Binaliwanna a minatmatan ni Angel Medrano, Jr. Saan met la ketdi a naitanem daydi nagan ken kabaelanna. Isu daytoy ti tumanor a mangsulnitto iti daydi nalpes a kaipapananna. Sibibiag ken sikakaradkad ni Angel Medrano.—O