Isla a Hardin ti Siudad ti Samal Remedios S. Tabelisma-Aguillon
No addakan idiay, kasla dimon kayat ti agawid…
NAUNGARANAK iti panaglaladutko iti nangngegko a saludsod ti manugangko iti maysa a bigat. Kayatko kano ti sumurot a mapan idiay Samal? “La ketdi, a!” daras nga insungbatko. Nabayag ngaminen a diak nakapasiar idiay; uppat a tawenen. Diak ninamnama a makasubliak pay idiay Samal. Impagarupko no lagip lattan a subliasublian ti ingget pintas a buyana ken kinatalna ti aglawlawna. Ngem ita, makitak manen! Nagrubuatakon a dagus.
Nagluaskami iti leppas pangaldaw. Dua a lugan. Dosekami iti maysa a van. Nawatiwat ken makabannog ti agwalo nga oras a biahemi manipud iti Cagayan de Oro City. Alas siete iti rabii idi sumangpetkami iti Davao City. Impagarupko no ibatimi ti luganmi sakam’ aglugan iti motorboat a mapan iti maysa kadagiti resort a kas iti inaramidmi iti panagpa-Samalmi uppat a tawenen ti napalabas. Ngem naglugankami
met iti ferry boat— saankamin a dimsaag iti van— ket awan pay kinse a minuto, nadanonmin ti isla ti Samal.
Masmasdaawak ta awan aplaya a nakitak. Nagtaruskami gayam iti sentro ti distrito ti Peñaplata wenno Samal, iti ancestral home da Ma’am Jill Palomares a kaarrubami idiay CDO ken akinkukua iti naglugananmi a van. Tallo a kadsaaran ti dakkel a balay. Idiay a sinangomi ti nabaknang a pangrabii, a gagangay a pangsangaili kano dagiti taga-Samal kadagiti sumangbay a bisitada. Idiay met a naturogkami iti dua a rabii.
Nasapa pay iti kabigatanna, naglugankam manen iti van ta mapankamin idiay beach. Binalonmin ti pamigat ken pangaldawmi. Linikmutmi ti nabakir a turod, napia ta sementado ti dalan. Ngem iti di nagbayag, di metten makasang-at ti van ta nailutlot met gayam dagiti pilidna ta saan metten a sementado ti dalan. Kapilitan a dimsaagkami.
Kabakiran latta, awan balbalay iti agsumbangir ti dalan. Naulimek. Uni laeng dagiti billit ti mangngeg. Sabali daytoy a rupa ti isla ti Samal. Saan a nagarbo, saan a naranga, ngem anian a kinatalna ti itdenna iti rikna.
Limmugankami manen kalpasan a naakkal dagiti pilid ti van iti napigket a pitak. Inunormi ti pingir ti kabakiran sakam nagsardeng. Di pay nagparang ti baybay ngem malang-aben ti puyupoyna a makapasalibukag. Barangay San Remegio iti distrito ti Kaputian ti dinanonmi. Pinagnamin ti asideg nga Alorro Beach Resort.
Napudaw ti darat. Maris-asul ti baybay a kunam no naplantsa. Awan pulos uray bassit nga allon. Natalna ken nadaeg pati ti aglawlaw. Kasla impinta ti Namarsua iti naisalsalumina. Diak napengdan ti nagarapaap. Ditoyak koman nga agyan iti agnanayon.
Kasla kristal ti naglit-aw a danum. Makita dagiti mula ken korales iti lansadna. Aglalangoy dagiti babassit nga ikan. Kasla awan siksikorda ken awan butbutengda. Intennebkon ti bagik iti danum. Saan a nalamiis, kasla laeng addaan bara nga apaganem-em, nalamuyot iti bagi. Nakipaglang-ayak kadagiti kakaduak a nagpisawpisaw iti danum. Inyayabdan ti pamigat, ngem naim-imas ti aglangoylangoy. Simmang-atak met laeng idi adun ti tumapog a tao. Napanak namigat. Idi adu unayen ti tao a timmapog iti danum, indauluannakami ni Ma’am Jill a napan iti paboritona a paset ti beach, iti salinong dagiti narukbos a sanga dagiti kayo iti igid ti baybay ken iti baet dagiti dua a dadakkel a bato ( rocks). Nalitlit-aw pay ditoy ti bumerde-umasul a danum. Ad-adalem ken nalamlamiis. Saan a napudot ta malingdan ti init. Adda pasetna a mataptapliakan ti danum ket ditoy a nagay-ayam dagiti ubbing a kakaduami. Awanen ti rereggetanmi nga agawid.
Island Garden City of Samal (IGaCOS) ti opisial a nagan itan ti Isla ti Samal, a maysan a siudad ti Davao del Norte. Paset ti Metro Davao, dua laeng a kilometro ti kaadayona iti Davao City. Nagbalin a siudad babaen ti RA 8471 idi 1998 ket dagiti ilina, naaramiden a distrito. Ti Peñaplata (Distrito ti Samal pay ti naganna) a nagtengngaan dagiti distrito ti Babak ken Kaputian, ti sentro ti turay ti siudad.
No malagip, adda idi tinengngel dagiti Abu Sayyaf a tallo a ganggannaet iti maysa kadagiti tourist resort iti isla ti Samal idi 2015. Pinutolanda pay ti ulo dagiti dua a Canadian gapu kano ta awan naitedda a ransom. Ngem adu latta dagiti mapan agpalpaliwa, Filipino man wenno ganggannaet, a kasla dida mabuteng kadagiti agkidnap, no adda man.
Ti IGaCOS ngamin ti kadakkelan a resort city ti Filipinas ken maysa kadagiti kapipintasan iti pagilian. Daytoy isla a hardin, buklen ti dua nga isla iti Davao Gulf, ti Samal ken ti basbassit nga isla a managan iti Talikud, agraman pito pay a babbabassit nga isla a naiwaras iti 30,130 nga ektaria a kalawana. Katurodan daytoy a lugar a napno kadagiti niog, agbunga a kayo, muymuyong, sabsabong ken paraka ( mangroves), ken pakasarakan pay kadagiti kueba ken dissuor. Nabaknang met ti baybay iti pawikan, higante a taklobo wenno white lipped clam, ken agduduma ti marisda nga ikan kadagiti coral reefs, a pagaayat nga alaan dagiti underwater photographers. Kanayon a pasiaren dagiti naayat iti scuba diving, snorkeling, wind surfing, jet skiing, wake boarding, water polo, ken Hobie cat sailing.
Makakayaw amin dagiti 83 wenno ad-adu pay a beach resort ken garden park iti IGaCOS. Nakasangoda iti 118 a kilometro a puraw a kadaratan iti igid ti baybay a naipalawlaw kadagiti isla ti Samal ken Talikud. Agiinnartapda iti kinadaeg. Maysa kadagiti kapipintasan ken kanayon a nangato ti rating- na ti Pearl Farm Beach Resort a kukua da 1973 Miss Universe Margie Moran Floirendo. Dati a kukua daydi Daniel Aguinaldo daytoy a lugar. Ginatangna idi 1958 ta nagtaraknanda iti 12,000 nga oysters a nagproduktuanda kadagiti puraw, derosas ken maris-balitok a perlas. Idi dekada 80, ginatang ni Antonio Floirendo ket inaramidda a pagpalpaliwaan ken pinanagananda iti Pearl Farm Beach Resort tapno mataginayon ti dati a kinadaegna a kas “taeng dagiti perlas.”
Idi agawidkami, dimmagaskam a naggatang iti mangosteen, rambutan ken durian. Kalakada idi. Beinte a pisos ti kada kilo ti mangosteen ken rambutan, ken 25-30 a pisos met ti kada kilo ti durian.
Kadagiti mayat a pumasiar iti nalibnos nga IGaCOS, nalaka laeng a danonen daytoy. No ageroplanokayo, aglugan iti taksi manipud iti airport, agpaitulod iti pagluganan iti barge wenno ferry boat a mapan iti Samal. Di agsarday ti biaheda uray rabii. Dies pisos laeng ti plete a bumallasiw. Mabalin met nga awagan ti napiliyo a resort ta ipatuldoda no sadino ti paglugananyo a dumanon sadiay.
Igiddanyo ti yaayyo kadagiti bulan ti Hulio agingga iti Septiembre a panawen ti panagluom dagiti prutas ken pannakaangay dagiti festival ta takuatenyo ti naisangsangayan a kultura dagiti Bisaya ken Mindanaoan ken riknaenyo ti bara ti kinamanagsangailida ken ti kinaimbag ti panagpuspusoda.—O