Dinaniwam Kadin ti Nakaparsuaan?
KADAGITI pada nga Ilokano a nabayagen nga agnanaed kadagiti siudad, agawidkayon kadagiti away ket agbiag nga adayo iti makapakuretret-muging a trapik, nagulo a komunidad, ken narugit nga angin ken aglawlaw.
Agsardeng, iwaras ti panagkita, agimdeng— ken kangrunaanna, dayawen ti nakaparsuaan.
Makitayo dagiti kayo a nakalupkopan kadagiti lumot ken pakpako? Masdaawka iti wagas ti panagkinnayammet ken panagkakanaig, a masansan a pagriruan ti kaaduan kas parasitismo. Nairanta kadi a kastoy tapno agballigi ti ebolusion? Imbes a kompetision, adda kooperasion. Imbes a pannakailangi, adda panagkanaig ti agkaayon a klase ti pinarsua.
Iti biangtayo a tattao, padasenyo man ketdi a daniwan dagitoy. Wenno retratuen wenno iladawan. Wenno yaramidan iti kanta, wenno kararag.
*** Nailian a simbolo ti agrikultura, ti nuang ti kapatgan a katulongan iti trabaho uray iti tiempo nga agarup makina aminen ti masapsapul iti agrikultura.
Saanen nga am-ammo dagiti ubbing ti nuang. Pagrebbentayo a nataengan a yam-ammo daytoy domestikado nga ayup, nga itan maib-ibusen, iti nadumaduma a wagas:
Umuna, guyodenna ti arado ken suyod, ken pasagad ken karison para iti transportasion.
Maikadua, agbibiag iti lubong ti danum, aglubnak iti kapitakan ken agaramid kadagiti babassit a ban-aw a pagnaedan met dagiti lames, tukak, bisukol, ken dadduma pay a nabiag iti danum-tamnay. Ditoy nga umabut ken aginana dagitoy a nabiag iti tiempo ti kalgaw, sadanto “agbiag manen” iti tiempo ti abagat ket rummuar ken umaduda ken agbalinda a mapagsasaritaan a masida kadagiti lumugar.
Maikatlo, ti panagkanaig ti nuang ken kannaway ket romantiko a piesa ti arte. Daytoy ti pagaayat a suheto ni Amorsolo iti pintura ( painting) ken ni Abelardo iti musika, dagiti lokal nga artisano iti eskultura, iti sariugma ken pasintawi (leyenda).
Maikapat, kasano a mainaig daytoy nuang iti pagiliantayo iti bison ti Amerika ken kadagiti dadduma pay a buffalo iti lubong?
Iti sabali a bangir, nakakitakayon iti umok ti kannaway? Mabalin a pagtalimudokan dagitoy dagiti sientipiko a panagsukisok a mangawis kadagiti ubbing a kas biologist ken naturalist iti masakbayan.
*** Mabalinyo ti mangpili iti taraknenyo nga ayup a kas pet. Ngem no ti maysa nga urbon a kalding ket dumanggil kadakayo ket agbirok iti gatas ta ipagarupna a dakayo ti inana, basta kadi lattan abugenyo?
Agmakabulanen ni Mek-mek, ngem saan pay a nakaraman iti ruot. Daytoy koman a tiempo ti pannakaipusingna. Ngem nagbalinen a pet iti pagtaengan, ken pet payen ti sangakaarrubaan. Umay no kua dagiti ubbing ket kitaenda no ti kalding a pet ket kasla met laeng aso wenno pusa. Agammusay kadi? Agtaul? Agkallong? Masursuruan kadi a lumagto wenno ammona kadi ti agbantay iti balay? Ay, tignayenna ti imahinasion dagiti ubbing iti ruar ti eskuela. Ta, kinapudnona, ti edukasion saan nga agpatingga ken awanan iti beddeng. Kasta met iti ayat. Mabalin a mangrugi iti maysa nga ul-ulila nga urbon a kalding.—O