Kastoy, Kapid, Ditoy Hawaii
KADAGITI pasken dagiti Filipino ditoy Hawaii, nangruna dagiti Ilokano, maysa kadagiti kangrunaan a maipuni ti tupig wenno tinupig.
Kadagiti Ilokano, kasla kasingin ti Paskua ti tupig. Adda idi panawen a kadagiti away, naipakadawyanen iti tunggal pagtaengan ti panagaramid iti tupig iti bisperas ti aldaw ti Paskua. Ti tupig ti maisubad nga aginaldo kadagiti bunggoy dagiti ubbing a mamalaybalay nga agkanta iti ayug ti Paskua ken kumablaaw kalpasanna. Nagbalin daytoy a tradision.
Malaksid iti dayta, ti tupig ti maysa kadagiti paggugusto a gatangen a pamedped ken ipasarabo dagiti agpa-Manila.
Naguped daytoy nga ugali dagiti Ilokano nga immay nagnaed ditoy Hawaii idi dekada 60s ken 70s. Nupay pagaayatda ti agaramid iti daytoy, awan gamayenda a bellaay a diket ken apin a pagbungon. Agingga a natakuatanda nga adda lako a bellaay manipud idiay Japan ken apin manipud kadagiti saba a naisulnit a naimula kadagiti sigud a plantasion ti unas ken pinia.
In-inut a nagsubli ti tradision ti panagaramid kadagiti nagkakauna a makan iti Kailokuan, kas iti linapet, patupat, ken dadduma pay a kankanen a maaramid babaen ti diket ken apin. Nupay kasta, gapu iti panagkamtud ti diket ken apin, nagesdan laeng daytoy a para iti bukod a kasapulan wenno kadagiti naisangsangayan a pasken.
Iti sabali a bangir, pagaayat ni Teresa Silao ti agaramid kadagiti masida a kas iti sitsaron, longganisa ken dadduma pay a taraon a nakairuaman dagiti Ilokano/Filipino. Adda tiendaan ni Teresa iti Kalihi kadagiti bukodna a luto. Immakar ni Teresa iti puseg ti siudad ti Honolulu idi 2003, ti pagtagilakuanna agingga ita.
Sakbay a nagligsay daytoy a dekada, napanunot ni Teresa ti nangiraman iti tupig a nayon dagiti lakona. Nupay ammona ti agaramid iti daytoy idi adda pay laeng idiay Alabaan (Brgy. Fortuna itan), Marcos, Ilocos Norte, kayatna a pasayaaten ti raman ken kalidad daytoy. Pagsayaatanna ta maysa kadagiti naisangsangayan a galad ni Teresa ti mangpasayaat agingga iti mapnek iti ania man nga aramidenna. Bayat ti panagsukisokna, natakuatan ni Teresa a naim-imas ti raman ti diket ken nagetgetta ti niog nga aggapu idiay Thailand. Natakuatanna pay a nalinlinay ti pannakaluto ti tupig no ti usarenna a pagbungon ket ti apin ti saba nga aggapu idiay probinsia ti Sarangani idiay Mindanao.
Babaen ti panagkuna ni Teresa, apagisu la unay ti kinapuskol ti apin manipud idiay Sarangani ta iti kanito a mangrugi a makset ti akinruar a lukot, naluto metten ti bellaay ken ti lengnga (Sesanum indicum). Iti kanito a magango/ngumisit ti akin-uneg a lukot, nalinayen ken nakasaganan a maiserbi a kanen.
Ti maysa a naisangsangayan iti tupig a luto ni Teresa ket agtalinaed daytoy a nalukneng iti uneg ti tallo nga aldaw ken saan nga agling-et.
Idi 2011, pagdidinnamaganen ti tupig ni Teresa. Ginasut ti lutuenna iti inaldaw. Malaksid kadagiti pagtagilakuan dagiti Ilokano iti Kalihi, adu pay dagiti mangmangged kadagiti nadumaduma a hotel ken ospital ti mapan agangkat sakbay a mapanda iti pagtrabahuanda. Ilako dagitoy kadagiti padada a mangmangged.
Kinapudnona, kaykayat ni Teresa a dagitoy ti lakuanna tapno adda nayon ti maulloda iti inaldaw. “Nawarwaras ti matulongan,” kinunana.
Idi imtuodenmi no apay a daytoy ti impangpangrunana a lutuen, kinunana a daytoy ti mabalin a mangartap kadagiti dadduma a patneng a luto dagiti Hapon ken dadduma nga imigrante ditoy Hawaii. “No mapasamak daytoy, maragpatkonton ti maysa a kangrunaan nga arapaapko,” innayonna.
Malaksid iti panagluto kadagiti natibo a kankanen dagiti Ilokano/ Filipino, agaw-awat pay ni Teresa iti serbianna iti taraon kadagiti pasken a kas iti pakasar, minatay, kdp. babaen ti impasdekna a negosio a Mark’s Kitchen and Catering.
Panagluto ti inkakaubingan ni Teresa nga aramiden.—O