Naisakab a Sairo

Immuna a naipablaak iti Bananwag iti Disiembre 16, 1963 a bilang.

MALEMEN idi agmulagat. Nariinganna ti bakir a nasipnget. Karkarna ti panagriknana iti bagina. Nagayuyang dagiti matana iti bulongan a tangatang a kasla di mastrek ti init ken angin. Napnek iti naimas a pannakailibayna a bunga ti napalaus a bannogna ken ti kinaulimek ti bakir a nangduayya kenkuana. Nakaisem iti panagwaywayasna: Adayoakon iti managbasol a lubong!

Bimmaringkuas ta nagirair dagiti agpagpagawapaw nga aringgawis ken nagpanirpir ti kasamekan iti aglawlaw. Maymaysa a banag ti naggilap iti mugingna— saan nga agwaywayas. Sinurot ngata ni Pedro Florentino? Nariknana a kasla nagtakder iti puseg ti maysa nga alinuno. Naggiteb ti barukongna ken nagpigerger ti lasagna, a kas idi naduktalan ni Padre Florentino a mangtakaw koma iti kuarta ti padi. Agsublika, agsublika! impakamakam ti padi idi linagtona ti agdan ti kombento; naamaan a timek, nalanay a kas iti kampana iti agsapa, ngem naturay ta nagdila iti kinapudno. Ngem napigpigsa ti bileg a nangted iti payak kadagiti sakana ket timmaray a kasla napabutngana kigaw agingga ditoy bakir.

Nagdisso iti abagana ti kasla bolintik ti kadakkelna a bunga ti kayo a naregreg ti maysa a tumatayab a nagbatay iti sanga iti batogna. Napasnek ken natalinaay ti tumatayab iti panagsippitna iti bunga— banag a nangipasimudaag kenkuana nga agwaywayas pay laeng. No adda mangar-arubayan, nabuak koman ti tumatayab. Nagpayakpak ti tumatayab, immakar iti sabali a sanga ti kayo iti asideg ti nagbatayan ti sabali pay a tumatayab, naluklukmeg ken dakdakkel ngem ti immuna. Nagangatda idi naginnagawanda ti maysa a bunga a nalabbasit. Managsaggaysan ti bunga ti kayo.

Mabisin dagiti diantre, napanunotna ket idi laeng a mariknana a naut-ot ti teltelna a limnekan ti ramut ti dakkel a kayo a nagpungananna. Napanaas ti buksitna, natikagan ti karabukobna, naadap ti ngadasna— nalagipna nga awan pay impaunegna manipud idi kalman a panagtakiasna manipud iti kombento. Mabuteng nga agdakiwas ta patienna a sursuroten ni Padre Florentino. Sa nalaus ti bannogna.

Nalagipna dagiti naimas a pagbibiagna iti kombento ket ad-adda nga immadap ti katayna. Iti yiinumna iti baresbes a naguyas iti barukong ti bakir, nasarminganna ti napugot a kudilna a kasla kinirog ti init, ti timmadul a tulang ti pingpingna. Nalaad unayen ti rupana a sumarang ken ni Padre Florentino, ti nangpatan-ay ken nangiwanwan kenkuana manipud idi pito ti tawenna. Idi nadayasan ti mugingna iti danum ti simbaan, nayanud ti balonna a rugit ket nagkuti iti nagan a Corpurio Animas. Puriong ti birngasna ket agpatingga ditoyen ti pannakaammona iti kinaasinona. Kinuna ni Padre Florentino a saan kano a matayab ti wak iti agmalem ti kalawa ti daga dagidi appona. Ngem naglabsing dagiti dadakkelna ket napapanawda tapno agtawatawda, nagkapuyo dagiti dapanda agingga iti naipasngay iti abay ti naatianan a pagbagasan; nagkunnot iti ling-et dagiti dadakkelna isu kano a managpigerger ti lasagna iti awag ti taraon. Nasarakan ni Padre Florentino iti aywan ti maysa a marigrigat a kaamaan idi piton ti tawenna, ta natay kano dagiti dadakkelna iti bisin.

Sinidirna ti riknana, panangsidir a kaarngi ti panangpabasolna iti bagina kadagiti gundaway a panangiparit ni Padre Florentino iti panagkomunionna nupay nagkompesar, gundaway a kas iti panagpigerger ti lasagna iti bisin isu a luktanna ti estante ti taraon ket agbussog sakbay dagiti maladaw a misa. Nangnangruna ti kararua ngem ti bagi, masansan nga ipalagip kenkuana ni Padre Florentino, banag a saanna a maawatan. Ket isupiatna a sililimed: saanko ketdin nga itden ti pagayatan ti bagik? Nupay kasta, tungpalenna ti pagayatan ti padi agsipud ta mangan iti mamitlo iti inaldaw ket napigsanto manen a mangkugtar iti kampana ket pagay-ayatanna a tan-awan manipud iti alimpatok ti torre dagiti kararua a sumungbat iti awag ti kampana ken tumuyutoy nga agturong iti nasantuan a gukayab tapno agsarmingda kadagiti nasileng a pagkomunionan ken iti balitok a kopita iti uneg ti simbaan a pangitaklinanda iti masarminganda a kinalaad.

Masarminganna met itan iti kinalaadna. Nangmesmes, nagngariet, gimmil-ayab dagiti matana. Idi nalasag pay, kanayon a puoran dagiti inaayup a kalikagum. Dagitoy ti namagruka iti salun-atna. Kagurana ti lubong ta nailet ket napno iti kinalaad. Kas pagarigan, iti simbaan: iseman a kanayon ni Melinda, ket kasla adda apuy kadagiti matana a pagtaudan ti dalipato a mangpuor iti lasagna. Isu a mangan iti adu, naimas, mamitlo iti inaldaw tapno nasalun-at latta a makiinnisem, tapno nakarting latta a mangsiput iti yiisem ni Melinda ta apagbiit laeng ti panagalikuno ti bangbangir a kallid daytoy, apagdarikmat a kas iti layap. Ni Melinda a kasla anghel ti panagparintumengna, a nakipet ti bestidana. Agkawes met iti napintas bassit tapno malingdan ti nalaad a bagina a rimsikan ti dalipato. Ta no agparintumeng ni Melinda iti pagkomunionan, sultopen ti nauneg a derraas iti nagbaetan ti barukong daytoy dagiti matana. Ket uray agmaskara iti napintas bassit, agalingasaw met ti angdodna no agling-et. Agling-et no puoran ni Melinda.

Ngem saan laeng nga isu ti pupuoran ni Melinda. Nasarakanna da Abogado Santos ken Melinda iti likudan ti simbaan iti maysa nga aldaw. Simgar ti dutdotna a nakaimatang iti kinalaad ti mangpupuor ken napuoran. Kabigatanna, naglibbi idi agparintumeng ni Melinda iti simbaan. Ngem adda apges iti pusona ta saan

Tunggal perngen ken matmatan ni Melinda, kasla mapuoran met ti bagina…

gayam nga isu ti pagpaayan dagiti isem ni Melinda. Nupay kasta, iseman latta ni Melinda iti aldaw ken rabii. Agling-et met latta.

Ket iti maysa nga aldaw, sinurotna ti immulog a kalsada iti kanigid ti simbaan tapno bumirok iti isem a kaarngi ti isem ni Melinda. Naamirisna ditoy a naim-imas ti adobo a mabulonan iti nasanger ngem ti ipakpakan ni Padre Florentino kenkuana. Nagtarus dagiti nabartek nga askawna iti balay ti dama de noche, balay a naulimek iti aldaw ngem agayamuom iti nasinggit a garakgak iti rabii ken agkaiwara iti sanguananna dagiti nadungrit nga aso ken pusa nga agkamkammel kadagiti pagbasuraan.

Nagbalin a paset ti lasagna ti arak, ayamuom ti dama de noche ken ti nasinggit a garakgak. Aw-awaganda iti tunggal darikmat. Dinillaw ni Padre Florentino ti kinabessagna, kinauneg dagiti matana ken ti masansan a panaguyekna. Dina sinango ti sarming ta dina kayat a kitaen ti kinalaadna. Ammona a dinan mailemmeng ti kinalaadna uray agsusukot ti napintas a badona. Agkomunionka, insingasing ni Padre Florentino, a kasla ketdin dayta ti mamagsardeng iti panagkintayeg ti lasagna.

Idi awanen ti igatangna iti ragsak ket naidalit, pinadasna a lipaten ti immuleg a kalsada. Nangan iti nabuslon ken agkakaimas ket limmasag. Nagpigerger ti lasagna idi nakitana ken iniseman manen ni Melinda. Pimmigsa manen ti awag ti immuleg a kalsada. Aldaw, rabii, masaysay-upna ti ayamuom ti dama de noche. Kimmurikor iti ulona agingga iti naggilap iti mugingna ti kuarta nga indulin ni Padre Florentino iti maleta.

Ngem nasukalan ni Padre Florentino.

Daytoy ti lubong: kenkuana, naangin ken nabara. Isu a napugot ken managkursing ti kudilna. Nauman iti lubong. Kasemsemna dagiti nakaigapuan ti panagbasolna ken ni Padre Florentino. Maamirisna itan ti utangna a naimbag a nakem, ita ta nakuttongen. Kaay-ayona ti panagwaywayasna iti bakir. Naimeng, naulimek. Timmakder. Iti kapsutna, nagkintayeg dagiti tumengna nga immaddang. Sumipngeten ket kasla immilet ti aglawlaw. Natimudna ti uni ti kampana a nangpugsat iti nagbaetan ti aldaw ken rabii, dimmanon kenkuana a kasla natnag a sentabo iti tabla— nagsisinnippawan dagiti aringgawis a nagpigerger a kasla linammin. Simmeksek ti uni iti let-ang ti bakir ket pinadakkel ti arasaas dagiti kasamekan a namagtayok iti dutdotna.

Natimudna ti anasaas ti danum a simngawan ti nadaniir a pul-oy. Tinurongna ti baresbes. Nakitana ti napugot a rupana ken dagiti kasla gemgem a bato a pinaberde ti bulongan a tangatang. Pinaglukongna dagiti dakulapna ket timmako iti inareb-ebna. Kimmawiwit ti lamiis a namagsikaw iti tianna. Intalmegna ti rusokna bareng maep-ep ti bisinna. Ngem limmanlan ketdi. Nayangadna ti ulona idi nakatimud iti impagarupna a taul ti aso a dina maitudo no sadino. Iti panagtaltalangkiawna, nakitana a nasamsamek iti bangir ti baresbes. Binallasiwna ti pagattumeng a danum iti panangipagarupna a makasarak dita iti atap a bunga a mabalinna nga ipauneg. Ngem rimmasay ti kayo iti tengnga. Nasarakanna ti maysa a desdes ket sinurotna ti agpakanigid.

Nasipngeten ti lubong ket bimmattulay ti pannagnana. Idi agbalaw, naungpotnan ti bakir ket sangsanguennan ti panglawaen a kataltalonan. Adda kakaykaywan iti bangir ti umuna a sinilong. Naipasirna ti pumarparimrim a silaw kadagiti balbalay. Adda kalapaw iti kakaykaywan. Impapanna a ditoy ti naggapuan ti taul itay.

Nabayag a nagmattider. Idi simmiplag ti angin-bangkag, nasay-upna ti nagpaiduma nga ayamuom— naluom a langka! Nagkiwar manen ti buksitna ket kasla adda nangawid kadagiti nabattulay nga askawna a nanglasat kadagiti kimraang a bingkol.

Nadungparna ti alad ti laguerta. Naanninawanna dagiti pinuon ti langka iti uneg. Nadlawna a nadagsen ti panagkuti dagiti sanga a dupiren ti angin. Agadiwaran ti ayamuom ti naluom a langka.

Siiinayad a simmalpa iti alad. Inarikapna ti maysa a nababa a pinuon. Nagbitin iti magaw-at a sanga. Iti naminsan a panagkuy-atna, addan iti ngato. Nagkarasakas dagiti bulong idi tiritirenna ti bunga. Nagrag-o ngem agngerngerngeren dagiti aso iti ruar ti inaladan.

Adda tao! Timmaliaw. Nagandap iti kasipngetan ti uppat a mata, bimtak dagiti taul ket dimmuklosda.

“Ipaturongmo iti daydiay a pinuon.”

Simmaruno ti pannakadayas ti yanna iti lawag ti lente. Iti butengna naibbatanna ti bunga a kinagiddan ti itatapuakna.

“Timmapuak! Kamatenta! Hoy, birkog, agsublika ta rangrangkayenka!” Agarup a maidaramudom iti panagtarayna iti kabingkolan. Simmurot ti lawag ti lente ken dagiti taul. Inasaknan ti kabakiran.

Nagsardeng iti sirok ti maysa a kayo iti ginget ti bakir. Kasla nagsang-at iti pito a bantay. Adayon dagiti taul.

Nagpanirpir dagiti aringgawis. Nalagipna ni Padre Florentino ngem saan a nagkuti iti nagsanggiranna. Ad-adda a kabutengna dagiti kumamkamat kenkuana ngem ni Padre Florentino. Timmaray manipud iti kombento gapu iti bain ken butengna; timmaray ita tapno maisalakanna ti biagna.

Rangrangkayenda!

Ngem saan nga agbabawi a kas iti panagbabawina iti inaramidna iti kombento. Ti kalikagumna nga agbiag ti nangiduron kenkuana a mangtakaw koma iti langka. Kalikagum ti lasag ti immuna a basolna.

Ania ti kayat a sawen ti kalikagumna nga agbiag no di ti panagpatubona iti lasag? Tapno adda manen aggartem iti derrep? Tapno adda manen mapuoran? Saanna a mailibak a kasta.

Nagangin iti napigsa. Nagbisngay ti bulongan a tangatang ket naipasirna ti namituen a langit. Nagkiet ta adda naitudok iti bukotna. Siitan gayam a mula ti nagtubo iti abay ti puon a nagsanggiranna.

Adda met lubong iti bakir, nakunana a bulon ti itatakderna. Nalagipna ti tinarayanna a lubong, ti immuleg a kalsada, sa ni Melinda. Addanto manen Melinda iti panagsublina ket mangngegnanto manen ti awag ti immuleg a kalsada. Addanto kenkuanan ti pangngeddeng. Ngem agsubli ta kalikagumanna pay ti agbiag.—O